Thông điệp chờ được giải mã từ con tàu cổ tại vùng biển Hội An

Tàu cổ ở bãi biển Thịnh Mỹ thu hút nhiều người đến tham quan, tìm hiểu. Ảnh: Trúc Hà

Thực ra, khung gỗ của con tàu cổ ở phường Hội An Tây lộ diện trên bãi biển Thịnh Mỹ đã từng được phát hiện năm 2023, nhưng rồi lại biến mất dưới cát sau những đợt bồi lấp. Lần này, khung gỗ của chiếc tàu cổ trồi lên cao và rõ ràng hơn. Những thanh ván, những đường nét cấu trúc nay không chỉ là dấu hiệu mà là bằng chứng thực sự cho thấy một di vật đặc biệt đang chờ được khai mở. Nó nằm đó, vạm vỡ mà mong manh như thể đang đợi câu trả lời cho câu hỏi: Mình là ai, thuộc thời nào, đã đi qua những biển nào trước khi dừng lại ở nơi này?

Nhìn vào kích thước phần thân đã lộ ra (hơn 17m chiều dài và trên 5m chiều rộng), người ta sớm loại bỏ khả năng đây chỉ là một chiếc thuyền nhỏ, chủ yếu đi ven bờ. Những thanh gỗ bằng lăng, kiền kiền, thông... không phải loại vật liệu dễ gặp ở bất kỳ con tàu nhỏ nào. Đây là những loại gỗ chịu nước, bền, thậm chí rất khó khai thác, thường chỉ được dùng khi con tàu phải đi xa hơn, mang theo hàng hóa hoặc tham gia những hải trình dài ngày. Nhưng con tàu đó thuộc nhóm nào? Tàu buôn, tàu chiến hay tàu cướp biển như một số dự đoán táo bạo?

Cho đến nay, chưa ai dám khẳng định hay trả lời được, bởi phải chờ kết quả định tuổi carbon C14 - hiện vẫn đang được cơ quan chức năng hoàn tất. Tuy vậy, việc các chuyên gia dựa vào đặc điểm vật liệu và kiểu kỹ thuật để nhận định niên đại từ thế kỷ XIV - XVI là hướng tiếp cận hợp lý. Đó cũng là thời kỳ Hội An vươn mình mạnh mẽ trong mạng lưới thương mại khu vực, là khi hàng trăm thuyền buôn từ Trung Hoa, Nhật Bản, Xiêm, các đảo Indonesia... ra vào thương cảng mỗi mùa gió chướng.

Câu hỏi đặt ra, nếu nó là tàu buôn, nó đã chở gì? Gốm? Gia vị? Lụa? Hay những mặt hàng mà Hội An từng nổi tiếng khắp vùng biển? Nếu nó là tàu chiến, phải chăng đã có trận đụng độ nào đó ngoài khơi, rồi con tàu này dạt vào bờ trong tình trạng hư hỏng? Còn nếu là tàu cướp biển... thì câu chuyện của nó sẽ rẽ theo một hướng hấp dẫn hơn rất nhiều, vì vùng biển miền Trung từng có giai đoạn là điểm phục kích lý tưởng của các nhóm cướp biển Đông Nam Á.

Mỗi giả thuyết đều có lý. Và mỗi lý lẽ lại mở ra một hành trình suy đoán mới. Nhưng có lẽ, điều kỳ lạ nhất không phải con tàu là ai... mà là vì sao nó còn nguyên vẹn đến vậy. Lớp cát dày nhiều mét dường như đã hoạt động như tấm chăn tự nhiên của biển, bảo vệ di vật khỏi ánh nắng, gió mặn và oxy hóa suốt nhiều thế kỷ. Nhiều khi... chính thiên nhiên lại là người bảo tồn tốt nhất.

Thế nhưng, có một thực tế là chính quyền địa phương, các nhà nghiên cứu đang phải đối diện với một cuộc chạy đua với thời gian và triều cường. Bởi có thể sau một trận bão hoặc một đợt bồi đắp, con tàu lại chìm vào trong mênh mông biển nước như đã từng bị vùi lấp năm 2023. Trung tâm bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An đã đề xuất khai quật khẩn cấp và điều này không chỉ hợp lý, mà còn cấp thiết. Vấn đề không phải con tàu quý đến mức nào mà là nó đang đứng trước nguy cơ mất đi từng ngày. Những con sóng không ưu tiên cho khoa học, mỗi đợt thủy triều có thể xô lệch một thanh ván, làm hỏng một vách ngăn, hoặc tệ hơn... cuốn trôi các bộ phận chưa kịp đo đạc.

Khung gỗ của chiếc tàu cổ ở bãi biển Thịnh Mỹ. Ảnh: Trúc Hà

Khai quật một con tàu cổ trong môi trường cát và nước biển không giống với việc đào một hố khảo cổ khô ráo. Chỉ cần vài giờ tiếp xúc trực tiếp với không khí, gỗ cổ vốn đã mủn yếu có thể nứt toác, vỡ vụn. Mỗi chi tiết đưa ra khỏi lớp cát phải ngay lập tức được giữ ẩm bằng kỹ thuật chuyên dụng, đưa vào bể dung dịch bảo quản theo đúng quy trình mà nhiều nước đã áp dụng với các tàu cổ lừng danh của họ. Theo một số chuyên gia, việc khai quật con tàu ở bãi biển Thịnh Mỹ sẽ phải diễn ra theo nhiều giai đoạn, như: gia cố hiện trường, che chắn khỏi triều cường, số hóa 3D từng bộ phận, rồi mới tiến hành bóc tách như phẫu thuật một cơ thể đã nằm im hàng trăm năm. Sai sót nhỏ nhất... có thể khiến một phần lịch sử biến mất không bao giờ lấy lại được.

Khi khai quật xong, một câu hỏi khác lại đặt ra: Con tàu sẽ được đặt ở đâu? Trưng bày tại Hội An hay đưa về Bảo tàng Đà Nẵng? Hay xây dựng một không gian trưng bày chuyên biệt tại chính khu vực ven biển để tạo thành điểm nghiên cứu - du lịch mới? Việc này cần tính toán ngay từ bây giờ, vì bảo quản lâu dài còn khó hơn khai quật ban đầu. Giá trị của con tàu không chỉ nằm ở niên đại hay độ hiếm, mà còn ở những câu chuyện nó có thể kể về một Hội An phồn thịnh, về những nẻo biển mà tổ tiên đã đi qua, về kỹ nghệ đóng tàu bản địa và những giao thoa khu vực, về một thương cảng từng kết nối cả vùng Đông Nam Á... Những gì trồi lên từ cát hôm nay không chỉ là gỗ mục mà là một phần ký ức của biển. Ký ức ấy đã nằm lại đây từ hàng trăm năm trước, nay chỉ vừa mới hé mở. Nhưng nếu chúng ta chậm trễ, sóng sẽ lại phủ lên tất cả... và con tàu có thể biến mất mãi mãi, để lại những câu hỏi không bao giờ được trả lời.

Khung gỗ của chiếc tàu cổ ở bãi biển Thịnh Mỹ cho ta thấy rằng, có những điều tưởng đã biến mất, thật ra chỉ đang ngủ quên dưới lòng cát... Và có những di vật dù im lặng hàng trăm năm, vẫn biết cách lên tiếng đúng lúc. Có lẽ, điều mà con tàu cổ đang nói với chúng ta là rất giản dị: Lịch sử luôn ở đó, chỉ chờ con người đủ kiên nhẫn và đủ trân trọng để lắng nghe. Rất nhiều người mong rằng, thông điệp quý giá từ chiếc tàu cổ ở bãi biển Thịnh Mỹ sẽ sớm được giải mã.

Trúc Hà