Thông điệp mạnh mẽ ngăn chặn tội phạm trong ASEAN

Đại tướng Lương Tam Quang, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Công an ký Hiệp định dẫn độ ASEAN

Ký kết Hiệp định ASEAN về dẫn độ

Ngày 14-11, tại Thủ đô Manila, Philippines, sau hơn 4 năm đàm phán, Hiệp định ASEAN về dẫn độ đã được hoàn tất và ký kết trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Tư pháp ASEAN lần thứ 13 (ALAWMM 13). Đại diện của 11 quốc gia Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), trong đó đại diện của Việt Nam là Đại tướng Lương Tam Quang, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Công an, đã tham gia ký kết Hiệp định. Phát biểu tại lễ khai mạc ALAWMM 13, Tổng thống Philippines Ferdinand “Bongbong” R. Marcos Jr. hoan nghênh việc ký kết Hiệp định ASEAN về dẫn độ, coi đây là thành quả của nỗ lực chung toàn khu vực, gửi đi thông điệp mạnh mẽ rằng tội phạm không thể lợi dụng biên giới giữa các nước ASEAN để trốn tránh trách nhiệm pháp lý. Ông khẳng định việc ký kết Hiệp định thể hiện cam kết rõ ràng của ASEAN trong việc xây dựng một khung pháp lý thống nhất, đoàn kết và mạnh mẽ.

Xóa bỏ tội phạm xuyên quốc gia có ý nghĩa sống còn trong việc hỗ trợ hiện thực hóa một khu vực ASEAN an toàn, ổn định và thịnh vượng. Để tạo cơ sở pháp lý hợp tác quốc tế về phòng, chống tội phạm, các nước ASEAN đã ký kết nhiều hiệp định hợp tác trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp. Tuy nhiên, việc hợp tác dẫn độ còn thiếu hiệu quả do thiếu cơ sở pháp lý chung về dẫn độ giữa các nước ASEAN. Hiệp định ASEAN về dẫn độ lần đầu tiên được đề cập trong Tuyên bố về sự hòa hợp ASEAN năm 1976 ( hay còn gọi là Tuyên bố Bali) nhằm hạn chế sự di chuyển của tội phạm và ngăn ASEAN trở thành “nơi ẩn náu an toàn” cho tội phạm. Trải qua 14 cuộc họp từ năm 2021 đến nay, các quốc gia thành viên ASEAN đã thảo luận và thống nhất nội dung Hiệp định trên cơ sở hài hòa hóa pháp luật của các quốc gia thành viên ASEAN về dẫn độ.

Hiệp định phản ánh quyết tâm chung của Đông Nam Á trong việc ngăn chặn những kẻ chạy trốn khỏi công lý. Nó thiết lập một khuôn khổ pháp lý thống nhất cho phép các quốc gia thành viên trao trả tội phạm bỏ trốn cho nhau, đảm bảo quá trình dẫn độ giữa các nước ASEAN được tiến hành hiệu quả và công bằng, dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau về chủ quyền, bình đẳng và lợi ích chung, góp phần chống tội phạm xuyên quốc gia.

Hiệp định có 29 điều khoản cụ thể, quy định các điều kiện và thủ tục dẫn độ tội phạm qua biên giới ASEAN. Trong đó, các điều khoản chính bao gồm việc hài hòa hóa các nguyên tắc pháp lý về dẫn độ công dân, thủ tục bắt giữ tạm thời và lập hồ sơ, cũng như các cơ chế giải quyết tranh chấp và thực thi. Hiệp định cho phép giao nộp chính thức một cá nhân từ một quốc gia thành viên sang một quốc gia thành viên khác để truy tố hoặc chấp hành án. Cùng với các điều ước quốc tế trong khu vực khác như Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự giữa các nước ASEAN; Công ước ASEAN về phòng, chống buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, Hiệp định ASEAN về dẫn độ được ký kết là công cụ pháp lý quan trọng, mạnh mẽ để các nước ASEAN hợp tác phòng, chống tội phạm nói chung và hợp tác dẫn độ nói riêng một cách hiệu quả hơn.

Việc ký kết Hiệp định là minh chứng rõ nét cho cam kết mạnh mẽ của khu vực trong nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, thúc đẩy bảo đảm pháp quyền và công lý, qua đó giữ gìn hòa bình và ổn định trong khu vực. Mặt khác, việc xây dựng thành công Hiệp định ASEAN về dẫn độ cũng góp phần xây dựng thành công Cộng đồng an ninh - chính trị ASEAN, một trong ba trụ cột của Cộng đồng ASEAN. Sau khi được phê chuẩn và ban hành, Hiệp định sẽ thúc đẩy hợp tác tốt hơn giữa các quốc gia thành viên ASEAN, tăng cường nỗ lực chung trong cuộc chiến chống tội phạm quốc tế.

3 đề xuất của Việt Nam về hợp tác pháp luật và tư pháp ASEAN

Hiệp định ASEAN về dẫn độ được ký kết đã trở thành điểm nhấn nổi bật trong chặng đường 40 năm hợp tác pháp luật và tư pháp ASEAN, đồng thời đánh dấu bước tiến quan trọng trong tăng cường hợp tác pháp lý nội khối. Đây là yếu tố then chốt để xây dựng một Cộng đồng ASEAN an ninh, an toàn, phát triển bền vững và lấy người dân làm trung tâm.

ASEAN đang đứng trước thời điểm bản lề lịch sử: hoàn thành Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 và bước vào giai đoạn triển khai lộ trình mới hướng tới năm 2045. Trong bối cảnh xuất hiện nhiều thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống, việc củng cố hợp tác pháp luật và tư pháp có ý nghĩa then chốt nhằm duy trì vai trò trung tâm của ASEAN, tăng cường đoàn kết và hiệu quả thể chế nội khối, bảo đảm an ninh, trật tự và phát triển bền vững trong khu vực.

Hợp tác pháp luật và tư pháp ASEAN bao gồm những nỗ lực như hài hòa hóa luật pháp, tạo điều kiện thuận lợi cho tương trợ lẫn nhau và củng cố pháp quyền giữa các quốc gia thành viên có hệ thống pháp luật đa dạng. Sự hợp tác này chủ yếu được thúc đẩy thông qua các cuộc họp cấp cao như Hội nghị Bộ trưởng Tư pháp ASEAN (ALAWMM); Hội nghị Hội đồng chánh án các nước ASEAN (CACJ); Đại hội Đại hội đồng Hiệp hội luật ASEAN (ALA), các cuộc họp của Ủy ban liên chính phủ ASEAN về nhân quyền (AICHR).

Là thành viên có trách nhiệm của ASEAN, Việt Nam tích cực tham gia vào hợp tác pháp luật và tư pháp của Hiệp hội. Gần đây nhất, vào cuối tháng 10 vừa qua, Việt Nam đã đăng cai Lễ mở ký Công ước Hà Nội - Công ước của LHQ về chống tội phạm mạng, góp phần tạo nền tảng pháp lý vững chắc để cộng đồng quốc tế cùng ứng phó với các thách thức an ninh xuyên biên giới. Việt Nam đã đăng cai Diễn đàn Pháp luật ASEAN 2026 với chủ đề “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật trong kỷ nguyên số”. Đây là một nội dung được kỳ vọng sẽ tạo xung lực mới cho chuyển đổi số trong hệ thống pháp luật khu vực.

Đề cập đến triển vọng hợp tác pháp luật và tư pháp trong ASEAN, phát biểu tại ALAWMM 13, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã đưa ra 3 định hướng ưu tiên. Đầu tiên là tăng cường đoàn kết và nâng cao hiệu quả thể chế ASEAN. Việt Nam kêu gọi các quốc gia thúc đẩy sự kết nối hệ thống pháp luật, tăng cường thực thi các điều ước và văn kiện pháp lý của ASEAN. Trong đó, các lĩnh vực như phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm mạng và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình tiếp tục được nhấn mạnh. Tiếp đó là xây dựng nền tảng pháp lý phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Các quốc gia cần đẩy mạnh tương trợ tư pháp, phát triển cơ chế giải quyết tranh chấp trong dân sự, thương mại và tăng cường chia sẻ tri thức pháp luật. Điều này giúp tạo môi trường ổn định, minh bạch, hỗ trợ giao lưu kinh tế nội khối. Cuối cùng là đưa pháp luật và tư pháp trở thành “bộ đỡ thể chế” cho đổi mới sáng tạo. Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh đề nghị ASEAN chủ động xây dựng khung pháp lý cho kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn; đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động tư pháp và xây dựng pháp luật.

Hoàng Sơn