Thúc đẩy lưới điện ASEAN: Hai thỏa thuận tài trợ mở đường cho thị trường điện khu vực

Theo đó, các thỏa thuận tập trung vào hai nội dung: Nghiên cứu khả thi Lưới điện liên kết xuyên biên giới và nâng cao năng lực điều tiết khu vực thông qua việc thành lập Trường Điều tiết ASEAN - ASEAN School of Regulation.

Lễ ký kết có sự chứng kiến của Phó Tổng thư ký ASEAN Satvinder Singh, Đại sứ Pháp tại ASEAN Fabien Penone và Chủ tịch Ủy ban Tư vấn APG (APGCC) Luningning G. Baltazar. Ảnh: ACE

Động lực mới cho kết nối lưới điện khu vực

Trong thỏa thuận đầu tiên, AFD tài trợ ACE thực hiện nghiên cứu khả thi về một Lưới điện liên kết xuyên biên giới mới, nằm trong tổng thể Kế hoạch Hành động ASEAN về Hợp tác Năng lượng (APAEC) và Nghiên cứu Quy hoạch liên kết lưới điện ASEAN - ASEAN Interconnection Masterplan Study (AIMS). Đây là bước quan trọng để thu hẹp khoảng cách giữa tham vọng chính sách và thực thi kỹ thuật – vấn đề khiến APG tiến triển chậm trong nhiều năm qua.

Ông Jean-Pierre Marcelli, Giám đốc khu vực Đông Nam Á của AFD, khẳng định: “Hỗ trợ kết nối ASEAN và xử lý thách thức khí hậu luôn nằm trong ưu tiên hợp tác của Pháp kể từ khi bắt đầu quan hệ Đối tác phát triển ASEAN vào năm 2020. Việc tài trợ nghiên cứu khả thi và nâng cao năng lực là hình thức hỗ trợ phù hợp nhất để thúc đẩy tiến trình phát triển Lưới điện ASEAN.”

Theo kế hoạch, ACE – với vai trò Ban Thư ký APG – sẽ phối hợp chặt chẽ với các nước ASEAN và Các cơ quan liên quan đến Lưới điện ASEAN (APG Related Bodies) để triển khai nghiên cứu.

Ông Dato’ Ir. Ts. Razib Dawood, Giám đốc điều hành ACE, nhấn mạnh: “APG là một trong những ưu tiên hàng đầu để ASEAN đạt được mục tiêu năng lượng an toàn, bền vững và chi phí hợp lý. ACE hoan nghênh sự tham gia sâu hơn của AFD và Pháp trong hợp tác năng lượng khu vực.”

Từ trái sang phải: Ông Satvinder Singh, Phó Tổng thư ký ASEAN; ông Dato’ Ir. Ts. Razib Dawood, Giám đốc điều hành của ACE; ông Jean-Pierre Marcelli, Giám đốc khu vực Đông Nam Á của AFD; ông Fabien Penone, Đại sứ Pháp tại ASEAN; ông Philip Timothy Rose, Giám đốc ETP-UNOPS. Ảnh: ACE

Nếu thỏa thuận với ACE giải quyết nút thắt kỹ thuật, thì thỏa thuận giữa AFD và ETP–UNOPS hướng vào thách thức thể chế: năng lực điều tiết và tiêu chuẩn thị trường.

Khoản tài trợ sẽ hỗ trợ ETP xây dựng Trường Điều tiết ASEAN, sáng kiến do ETP, Ban Thư ký ASEAN và UNESCAP đồng triển khai, được ASEAN Energy Regulators’ Network (AERN) ủng hộ. Trường này được kỳ vọng trở thành nền tảng nâng cao năng lực cho các nhà điều tiết, giúp ASEAN chuẩn hóa các quy định liên quan tới thương mại điện.

Ông Philip Timothy Rose, Giám đốc ETP–UNOPS, cho biết:“Khi ETP bước sang năm hoạt động thứ năm, chúng tôi triển khai chiến lược mới để đáp ứng các thách thức năng lượng của khu vực. Sự hỗ trợ liên tục và hào phóng của AFD giúp chúng tôi thúc đẩy phát triển APG và đẩy nhanh chuyển dịch năng lượng ở Đông Nam Á.”

Trong bối cảnh ASEAN theo đuổi mục tiêu 23% năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp vào năm 2025, việc hình thành một thị trường điện khu vực – nơi các quốc gia có thể bán mua điện theo cơ chế thương mại chuẩn hóa – trở nên cấp thiết.

Thực tế, nhiều quốc gia ASEAN đang bước vào giai đoạn bùng nổ năng lượng tái tạo nhưng gặp rào cản về truyền tải và sự thiếu đồng bộ về tiêu chuẩn điều tiết.

Đại sứ Pháp tại ASEAN Fabien Penone nhấn mạnh ý nghĩa chiến lược của hợp tác lần này: “Đây là một dự án mang tính chiến lược. Pháp cam kết mạnh mẽ ủng hộ APG. Như Tổng thống Macron đã nói trong chuyến thăm trụ sở ASEAN tháng 5 vừa qua, chúng tôi tin rằng cần tăng cường liên minh giữa châu Á và châu Âu. Trong đó, hợp tác về chuyển dịch năng lượng và kết nối đóng vai trò mang tính chuyển hóa.”

Pháp là một trong những đối tác phát triển hiếm hoi có kinh nghiệm sâu rộng trong thị trường điện khu vực (qua mô hình ENTSO-E và thị trường điện châu Âu), và đây là lần đầu tiên kinh nghiệm này được đưa vào hỗ trợ ASEAN một cách chính thức và có chiến lược.

APG: Từ tầm nhìn 25 năm đến tăng tốc

Lưới điện ASEAN được hình thành từ cuối những năm 1990 với tầm nhìn kết nối hệ thống truyền tải của các quốc gia để chia sẻ công suất dư thừa, tối ưu hóa năng lượng tái tạo và tăng cường an ninh năng lượng.

Sau hơn hai thập niên, ASEAN đã có hơn 4.200 km đường dây liên kết xuyên biên giới, nhưng phần lớn phục vụ mục đích song phương, chưa đạt tới mức “lưới điện khu vực” đúng nghĩa.

Các chuyên gia nhận định APG đối mặt bốn nhóm thách thức lớn: khác biệt về tiêu chuẩn kỹ thuật; thiếu cơ chế điều tiết thống nhất; nhu cầu đầu tư truyền tải quá lớn; mô hình thương mại điện chưa hình thành. Bối cảnh này khiến tiến trình của APG chậm hơn kỳ vọng, dù nhu cầu kết nối ngày càng cấp thiết.

Theo phân tích của Ngân hàng Thế giới và ADB, việc có thêm các liên kết truyền tải mới có thể giúp ASEAN giảm chi phí hệ thống điện tới 6–8% mỗi năm và hấp thụ nhiều hơn lượng năng lượng tái tạo đang phát triển mạnh tại Việt Nam, Philippines, Thái Lan và Indonesia.

Đa số dự án APG vẫn nằm ở giai đoạn khái niệm, thiếu các nghiên cứu khả thi được chuẩn hóa, khiến không thể thu hút đầu tư tư nhân hoặc tài chính khí hậu.

Việc AFD tài trợ ACE thực hiện nghiên cứu khả thi cho một đường dây mới sẽ tạo ra tiền lệ quan trọng: Chuẩn hóa cách ASEAN xây dựng dự án liên kết xuyên biên giới; Xác định rõ nhu cầu đầu tư, phương án kỹ thuật và rủi ro vận hành; Tạo cơ sở để thu hút các định chế tài chính trong và ngoài khu vực.

Đây là bước đi giúp biến APG từ “tầm nhìn dài hạn” thành “dự án có thể huy động vốn”.

Hình thành “ngôn ngữ chung” cho các nhà điều tiết

Một thị trường điện xuyên biên giới chỉ hoạt động khi các quốc gia thống nhất được các nguyên tắc cốt lõi: truy cập lưới, định giá công suất, cơ chế chia sẻ rủi ro, bù đắp tổn thất truyền tải, và chuẩn chung về an toàn vận hành. ASEAN hiện phân tán về mô hình điều tiết (từ độc quyền nhà nước cho tới thị trường điện cạnh tranh bán buôn), khiến việc giao thương điện gặp nhiều trở ngại.

Do đó, Trường Điều tiết ASEAN không chỉ là một dự án đào tạo; nó là nền móng cho việc hình thành “ngôn ngữ chung” cho các nhà điều tiết. Khi các tiêu chuẩn được hài hòa, APG mới có thể vận hành như một thị trường khu vực thực sự.

Hai thỏa thuận được ký tại Jakarta lần này đặt nền móng quan trọng cho bước chuyển mới của APG: từ những kết nối song phương sang cơ chế khu vực hóa thực sự. Đây không chỉ là sự bổ sung nguồn lực tài chính mà quan trọng hơn: giải quyết hai điểm nghẽn lớn nhất – tiêu chuẩn kỹ thuật và năng lực điều tiết.

Trong bối cảnh ASEAN hướng tới mục tiêu trung hòa carbon và đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo, APG được coi là một trong những trụ cột của an ninh năng lượng khu vực. Việc các đối tác phát triển như Pháp tăng cường hỗ trợ báo hiệu rằng ASEAN đang tiến tới giai đoạn “tăng tốc”, nơi các cơ chế kỹ thuật và thể chế sẽ quyết định thành bại của thị trường điện khu vực tương lai.

Ngọc Linh