Thuốc chống dị ứng - Những nguy cơ tiềm ẩn và cách sử dụng an toàn

Dị ứng theo mùa thường gặp như hắt hơi, sổ mũi, nghẹt mũi, ngứa mắt hoặc họng khiến nhiều người chủ động tìm đến các loại thuốc kháng histamine hoặc thuốc thông mũi/giảm ho.

Nhưng thực tế, các thuốc này, đặc biệt nếu sử dụng không đúng cách, có thể tiềm ẩn rủi ro: Từ các tác dụng phụ nhẹ tới các hậu quả nghiêm trọng hơn như tương tác thuốc, quá liều, ảnh hưởng chức năng gan, thận hoặc hệ thần kinh. Do đó, cần biết cách sử dụng an toàn để vừa giảm triệu chứng vừa bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Dưới đây là 6 lời khuyên giúp bạn quản lý rủi ro khi dùng thuốc chống dị ứng:

1. Chọn thuốc phù hợp để điều trị triệu chứng dị ứng cụ thể của cá nhân

Khi bị dị ứng theo mùa, triệu chứng thường gặp bao gồm: Nghẹt mũi, sổ mũi, hắt hơi, ngứa mắt hoặc họng, ho (nếu có). Việc chọn thuốc phù hợp với từng triệu chứng sẽ giúp bạn đạt hiệu quả tối ưu và giảm nguy cơ dùng không cần thiết nhiều thành phần hoạt chất cùng lúc.

Ví dụ: Nếu chủ yếu là nghẹt mũi thì thuốc thông mũi (decongestant) hoặc xịt mũi có thể là lựa chọn chính; nếu kèm ho thì mới nên chọn loại thuốc có thêm thành phần giảm ho. Tránh việc dùng một loại thuốc tổng hợp có nhiều thành phần (như thông mũi + giảm ho + kháng histamine) khi bạn chỉ cần một thành phần đơn giản, vì làm như vậy sẽ tăng nguy cơ tương tác hoặc quá liều.

Việc lựa chọn thuốc phù hợp với triệu chứng, chọn thế hệ thuốc phù hợp và theo đúng liều rất quan trọng để sử dụng thuốc an toàn.

Khi bị dị ứng theo mùa, triệu chứng thường bao gồm: Nghẹt mũi, sổ mũi, hắt hơi, ngứa mắt hoặc họng, ho (nếu có).

Khuyến nghị:

Nên ghi lại triệu chứng chính như nghẹt mũi, hắt hơi, ngứa mắt hay ho…?
Đọc kỹ thành phần thuốc trên nhãn: Nếu chỉ có nghẹt mũi, tránh chọn loại "nghẹt mũi + giảm ho" nếu bạn không ho.
Nếu thường xuyên dùng thuốc dị ứng, hãy tái khám để xác định xem có nên dùng thuốc lâu dài, hoặc chuyển sang các biện pháp khác (như xịt mũi steroid).

2. Kiểm tra thành phần hoạt tính

Một trong những rủi ro lớn khi dùng thuốc dị ứng là dùng cùng thành phần hoạt chất, nhưng nhiều tên gọi khác nhau hoặc dùng trong nhiều loại thuốc khác nhau, dễ gây trùng lặp và dẫn đến quá liều thuốc.

Ví dụ: Các thuốc kháng histamine thế hệ đầu như diphenhydramine (benadryl) có nhiều tác dụng phụ vì dễ đi vào hệ thần kinh trung ương. Vì vậy, nên đọc nhãn thuốc và lưu ý:

Thuốc kháng histamine (H1) – tên hoạt chất: Cetirizine, loratadine, fexofenadine…
Thuốc thông mũi (decongestant): Pseudoephedrine, phenylephrine…
Thuốc giảm ho, long đờm…

Nếu bạn dùng nhiều loại thuốc khác nhau, kiểm tra xem có trùng hoạt chất kháng histamine hoặc thông mũi không – nếu có, không nên dùng đồng thời vì khả năng tương tác và quá liều cao.

Khuyến nghị:

Khi mua thuốc, chụp ảnh nhãn thuốc rồi lưu lại trong điện thoại để tránh mua trùng hoặc dùng trùng.
Nếu dùng nhiều hơn một triệu chứng (ví dụ, nghẹn mũi + ho + ngứa) hãy nhờ dược sĩ hướng dẫn chọn 1‑2 sản phẩm phù hợp chứ không nên sử dụng thuốc tổng hợp nhiều thành phần.
Ghi nhật ký thuốc: Tên thuốc, hoạt chất, liều mỗi lần, thời gian dùng.

3. Nhiều thuốc hơn không có nghĩa là tốt hơn

Dùng nhiều thuốc hơn không phải sẽ tốt hơn mà còn làm tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ của thuốc.

Một quan niệm sai lầm phổ biến là dùng nhiều thuốc thì càng nhanh khỏi nhưng thực tế không phải như vậy với thuốc dị ứng. Do đó, người bệnh không dùng thuốc lâu hơn hoặc liều cao hơn khuyến cáo trên nhãn. Các thuốc kháng histamine hay thông mũi đều có liều tối đa và tần suất sử dụng cần tuân thủ.

Với thuốc dạng lỏng (trẻ em hoặc người không tiện uống thuốc viên) hãy đong bằng ống tiêm, thìa định lượng hoặc cốc đo; không uống trực tiếp từ chai và không dùng thìa nhà bếp vì kích cỡ có thể khác. Điều này nhằm đảm bảo liều chính xác.

Tác dụng phụ của kháng histamine có thể là chóng mặt, buồn ngủ, khô miệng, nhìn mờ, táo bón… nếu dùng không đúng liều.

Lưu ý đặc biệt:

- Thuốc thông mũi: Chỉ nên chỉ dùng từ 3‑5 ngày, rồi cần chuyển sang biện pháp khác nếu vẫn nghẹt.

- Đối tượng cần thận trọng đặc biệt: Người lái xe, vận hành máy móc, nếu sử dụng thuốc kháng histamine thế hệ đầu gây buồn ngủ, cần tránh vì có thể ảnh hưởng tới an toàn.

4. Lưu ý liều lượng khuyến cáo cho trẻ em

Trẻ em, đặc biệt trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là nhóm dễ bị rủi ro hơn khi sử dụng thuốc dị ứng nếu không đúng cách, do đó:

- Trẻ chỉ nên dùng thuốc được bào chế dành riêng cho trẻ (liều và hình thức phù hợp) không nên dùng liều người lớn hoặc bẻ đôi viên thuốc cho trẻ.

- Liều nên tính theo cân nặng của trẻ nếu có hướng dẫn, thay vì chỉ dựa vào tuổi. Nhiều trường hợp trẻ dùng theo tuổi dẫn tới liều không phù hợp.

- Không dùng kháng histamine thế hệ đầu cho trẻ dưới 6 tuổi trong trường hợp cảm lạnh/ho và nghẹt mũi.

- Nếu trẻ có tiền sử bệnh như động kinh, suy thận, hoặc đang dùng thuốc khác cần tham khảo bác sĩ trước khi dùng.

Gợi ý cho cha mẹ/người chăm trẻ:

Luôn sử dụng thìa đo/ống tiêm định lượng kèm theo thuốc dạng lỏng.
Ghi rõ: Tên thuốc, liều, thời gian dùng, nếu trẻ dùng nhiều thuốc khác (ví dụ thuốc điều trị hen, eczema…) hãy thông báo điều này với bác sĩ.
Nếu trẻ bị buồn ngủ bất thường, nhìn mờ, đi tiểu khó hoặc tình trạng dị ứng kéo dài hơn vài ngày dù đã dùng thuốc hãy đưa trẻ tới khám chuyên khoa nhi.

5. Hiểu rõ về tương tác thuốc

Một yếu tố quan trọng nhưng thường bị bỏ qua là tương tác thuốc, tức là khi bạn đang dùng một hoặc nhiều loại thuốc, hoặc có bệnh nền, thì việc dùng thuốc dị ứng có thể ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng.

Các kháng histamine thế hệ đầu có nhiều tương tác thuốc vì khả năng đi vào hệ thần kinh trung ương, tác động lên nhiều receptor khác. Ví dụ, nếu bạn đang dùng thuốc an thần, thuốc ngủ, rượu hoặc thuốc chống trầm cảm, thì dùng kháng histamine này có thể khiến bạn buồn ngủ, mất tập trung, hoặc nguy cơ ngã cao hơn.

Nếu bạn có bệnh nền như suy gan, suy thận, glaucoma (tăng nhãn áp), tuyến tiền liệt phì đại (khó đi tiểu) cần tham khảo bác sĩ trước khi dùng. Ngoài ra, việc phối hợp nhiều sản phẩm không rõ thành phần có thể làm tăng liều của cùng một hoạt chất dẫn tới quá liều.

6. Khi nào cần hỏi chuyên gia?

- Khi bạn đang dùng thuốc điều trị khác (ví dụ thuốc huyết áp, thuốc tim mạch, thuốc thần kinh).

- Khi bạn có bệnh nền như gan thận, mắt, tuyến tiền liệt.

- Khi bạn đang mang thai hoặc cho con bú, mặc dù nhiều thuốc kháng histamine thế hệ mới khá an toàn nhưng vẫn cần tham khảo.

- Khi nghi ngờ tương tác hoặc triệu chứng kéo dài, hãy liên hệ dược sĩ hoặc bác sĩ chuyên khoa dị ứng để lựa chọn giải pháp phù hợp hơn.

DS. Nguyễn Thu Phương