Thượng đỉnh Mỹ - Trung: Điểm dừng chiến thuật

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ảnh Khánh Vân/TTXVN

Phát biểu sau cuộc gặp ngày 30/10, Tổng thống Trump cho biết ông đã đồng ý giảm 10% thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, đưa tổng mức thuế của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc xuống còn khoảng 47%. Ngoài ra, Washington sẽ giảm thuế nhập khẩu đối với các mặt hàng liên quan đến fentanyl xuống còn 10%. Đổi lại, Trung Quốc cam kết nối lại nhập khẩu đậu tương từ Mỹ, duy trì nguồn cung đất hiếm trong 1 năm (có thể gia hạn), đồng thời tăng cường trấn áp hoạt động buôn bán fentanyl trái phép.

Thỏa thuận này được coi là sự cụ thể hóa kết quả đàm phán giữa hai bên tại Malaysia hôm 26/10. Tuy nhiên, Tổng thống Trump không đề cập đến vấn đề TikTok hay chip trí tuệ nhân tạo Blackwell của hãng Nvidia - những chủ đề nhạy cảm vẫn còn nhiều khác biệt.

Theo giới quan sát, cuộc gặp lần này giúp hạ nhiệt tạm thời quan hệ song phương vốn căng thẳng trong suốt nhiều tháng qua. Ông Gabriel Wildau, Giám đốc điều hành công ty tư vấn Teneo, nhận định đây là “một khoảng lặng tạm thời trong cạnh tranh Mỹ - Trung”, tạo không gian chính trị cho hai bên tiếp tục đối thoại mà không phải nhượng bộ ngay lập tức.

Các chuyên gia cho rằng việc Washington và Bắc Kinh cùng chủ động hạ giọng xuất phát từ những tính toán chính trị và kinh tế riêng. Với Mỹ, ông chủ thứ 47 của Nhà Trắng cần một “thành tựu ngoại giao” nhằm trấn an thị trường và cử tri trong nước, nhất là trong bối cảnh chính sách thuế quan gây tranh cãi đã tác động tới nền kinh tế Mỹ. Trong khi đó, Trung Quốc cần giảm thiểu tác động tiêu cực đến chuỗi cung ứng, xuất khẩu và dòng vốn đầu tư, khi nền kinh tế trong nước đang đối mặt với tăng trưởng chậm lại, giảm phát kéo dài, thất nghiệp thanh niên cao và khủng hoảng bất động sản.

Bầu không khí dịu lại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới cũng mang đến sự nhẹ nhõm cho các nước Đông Á và Đông Nam Á - những nền kinh tế phụ thuộc sâu vào chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu do Mỹ dẫn dắt nhưng lại gắn bó chặt với thị trường Trung Quốc.

Dù thể hiện thiện chí, cả Washington và Bắc Kinh vẫn tồn tại những khác biệt mang tính cấu trúc. Trung Quốc muốn duy trì thặng dư thương mại - động lực chính cho tăng trưởng - trong khi Mỹ lại tìm cách thu hẹp thặng dư này nhằm ổn định tài chính trong nước. Theo chuyên gia William Yang (tổ chức nghiên cứu International Crisis Group), hai nước có “sự lệch pha” trong cách tiếp cận: nếu Mỹ muốn đạt được một thỏa thuận để tuyên bố là “chiến thắng”, thì Trung Quốc lại ưu tiên xây dựng lòng tin, quản lý khác biệt và duy trì ổn định.

Cùng quan điểm, ông Bryan DeAngelis, đối tác tại công ty tư vấn chiến lược Penta Global (Mỹ), cho rằng “cả hai nhà lãnh đạo đều chịu sức ép chính trị trong nước cần thể hiện kết quả hữu hình hoặc ít nhất tạo ấn tượng đang ở thế thượng phong”, khiến cuộc gặp khó đạt đột phá chiến lược dù đôi bên cùng muốn hạ nhiệt.

Chuyên gia Paul Triolo thuộc hãng tư vấn DGA-Albright Stonebridge Group lưu ý Nhà Trắng đang theo đuổi chiến lược “leo thang để giảm leo thang”, sử dụng các đòn thuế quan làm công cụ mặc cả. Ngược lại, Bắc Kinh đã có kinh nghiệm đối phó và coi sự phụ thuộc của Mỹ vào nguồn đất hiếm Trung Quốc là đòn bẩy quan trọng. Tuy nhiên, lợi thế này có thể suy giảm trong dài hạn khi Washington đẩy mạnh đa dạng hóa chuỗi cung ứng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (thứ 4, trái) và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (thứ 4, phải) tại cuộc hội đàm ở thành phố Busan, Hàn Quốc ngày 30/10/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Tính bền vững của kết quả cuộc gặp thượng đỉnh vẫn là dấu hỏi. Trong quá khứ, Mỹ và Trung Quốc từng nhiều lần leo thang căng thẳng, đạt "thỏa thuận đình chiến" rồi lại đổ vỡ. Theo Forbes, Tổng thống Trump đã thay đổi quan điểm về thuế quan ít nhất 28 lần chỉ trong vài tháng giữa năm nay.

Giáo sư Chong Ja Ian (Đại học Quốc gia Singapore) nhận xét: “Việc bám sát thỏa thuận dường như không phải là chiến thuật của Tổng thống Trump”, dẫn chứng bằng việc ông vừa tăng thêm 10% thuế nhập khẩu với Canada sau một tranh cãi nhỏ. Theo chuyên gia Emmanuel Véron (Viện Ngôn ngữ và Văn minh phương Đông – INALCO, Pháp), gốc rễ vấn đề nằm ở cạnh tranh chiến lược lâu dài giữa hai cường quốc. Ông nhấn mạnh không chỉ là thuế quan hay thương mại, đó là cuộc cạnh tranh về mô hình phát triển, công nghệ và ảnh hưởng toàn cầu. Ông Han Shen Lin, Giám đốc phụ trách chương trình Trung Quốc của The Asia Group, đánh giá hai bên đang “khởi động lại mối quan hệ bị lung lay sau vòng trừng phạt ăn miếng trả miếng gần đây”, nhưng sẽ “tránh bất kỳ nhượng bộ lớn nào gây chú ý”, do các tranh chấp cấu trúc vẫn chưa được giải quyết.

Ở chiều ngược lại, học giả Vương Nghĩa Quỳ, Giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế (Đại học Nhân dân Bắc Kinh), cho rằng “sự ổn định trong quan hệ Mỹ - Trung là điều cần thiết cho cả hai nền kinh tế và cho kinh tế thế giới”.

Theo các chuyên gia khu vực, “khoảng lặng” tạm thời này giúp giảm căng thẳng thương mại, tạo điều kiện cho các nền kinh tế Đông Nam Á, Nhật Bản và Hàn Quốc duy trì cân bằng chiến lược – vừa tận dụng cơ hội mở rộng thương mại, vừa phòng ngừa nguy cơ tái căng thẳng bất cứ lúc nào.

Lịch sử từng chứng kiến các thời khắc tương tự. Năm 1972, chuyến thăm của Tổng thống Richard Nixon tới Bắc Kinh mở ra “bình minh của kỷ nguyên mới” nhưng không xóa bỏ cạnh tranh mà chỉ định nghĩa lại cách cạnh tranh. Tương tự, thượng đỉnh hôm nay giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc dù chưa thể tạo bước ngoặt, vẫn được xem là “điểm dừng chiến thuật” cần thiết để hai bên quản lý khác biệt, duy trì đối thoại và tìm kiếm nền tảng ổn định hơn cho quan hệ song phương trong kỷ nguyên cạnh tranh toàn cầu mới.

Nguyễn Hà (TTXVN)