Thương mại điện tử: Cần 'lá chắn niềm tin' bảo vệ người tiêu dùng
Bộ tiêu chí 'Doanh nghiệp vì người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử' là một công cụ quan trọng nhằm chuẩn hóa đạo đức kinh doanh trên môi trường số, khôi phục niềm tin của người tiêu dùng, đồng thời tạo nền tảng phát triển bền vững cho doanh nghiệp.
Sự bùng nổ của thương mại điện tử đang mở ra không gian mua sắm tiện lợi và sôi động chưa từng có tại Việt Nam. Tuy nhiên, song hành với tốc độ phát triển chóng mặt ấy là những rủi ro ngày càng gia tăng, hàng giả, hàng kém chất lượng, thông tin sai lệch, chiêu trò lừa đảo tinh vi khiến niềm tin của người tiêu dùng dần bị xói mòn. Trước thực tế đó, việc siết chặt kiểm soát, nâng cao nhận thức cộng đồng doanh nghiệp và hoàn thiện cơ chế bảo vệ người tiêu dùng trở thành yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo dựng một môi trường thương mại điện tử minh bạch, an toàn và đáng tin cậy, nơi người tiêu dùng có thể mua sắm bằng niềm tin, không phải bằng sự lo lắng.
Nhức nhối như gian lận trong thương mại điện tử
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, các hành vi gian lận, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng cũng đang gia tăng với thủ đoạn ngày càng tinh vi. Tình hình vi phạm về kinh doanh hàng nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và vi phạm vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn diễn biến phức tạp, nhất là vào các dịp cao điểm như lễ, Tết hay kỳ nghỉ dài ngày.
Nguyên nhân chính được chỉ ra là nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh, trong khi công tác kiểm soát trên không gian mạng còn gặp nhiều khó khăn. Nhiều đối tượng đã thay đổi phương thức hoạt động, không còn trực tiếp vận chuyển như trước mà trá hình trong các kiện hàng gửi qua dịch vụ giao nhận, sử dụng số điện thoại không chính chủ để giao dịch, thanh toán online, khiến cơ quan chức năng khó lần ra dấu vết.
Đáng lo ngại hơn, các nhóm hàng có nhu cầu cao như thời trang, mỹ phẩm, thực phẩm, đồ chơi trẻ em, thiết bị điện tử đang trở thành “điểm nóng” của tình trạng vi phạm. Trước Tết Trung thu năm nay, lực lượng chức năng đã phát hiện hàng loạt vụ nhập lậu, kinh doanh bánh kẹo, rượu bia, đồ chơi không rõ nguồn gốc được bày bán tràn lan trên mạng, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và quyền lợi của người tiêu dùng.
Không dừng lại ở hàng hóa hữu hình, nhiều đối tượng gian lận còn tận dụng mạng xã hội, sàn thương mại điện tử, ứng dụng nhắn tin để lừa đảo người mua. Các chiêu trò như giả mạo fanpage thương hiệu nổi tiếng, rao bán sản phẩm giá rẻ, yêu cầu đặt cọc hoặc gửi link giả mạo để đánh cắp thông tin cá nhân đang ngày càng phổ biến. Chỉ cần một cú nhấp chuột thiếu cảnh giác, người tiêu dùng có thể mất trắng hàng chục triệu đồng, thậm chí bị chiếm đoạt tài khoản ngân hàng.
Thực tế cho thấy, một bộ phận không nhỏ các tổ chức, cá nhân kinh doanh online thiếu ý thức tuân thủ pháp luật, sẵn sàng bỏ qua quy định an toàn, chất lượng sản phẩm để thu lợi bất chính. Trong khi đó, mức xử phạt chưa đủ sức răn đe, còn người tiêu dùng lại thiếu kỹ năng nhận diện rủi ro trên không gian số, dẫn đến việc dễ bị cuốn vào bẫy mua hàng giả, hàng kém chất lượng.
Hệ quả là niềm tin của người tiêu dùng đối với thương mại điện tử bị bào mòn nghiêm trọng. Khi người dân mất niềm tin vào môi trường số, các doanh nghiệp chân chính cũng chịu thiệt hại nặng nề, mất cơ hội phát triển, còn nỗ lực chuyển đổi số quốc gia bị ảnh hưởng. Chính vì vậy, siết chặt kiểm soát và nâng cao nhận thức cộng đồng không chỉ là yêu cầu quản lý nhà nước, mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo vệ người tiêu dùng và xây dựng thị trường thương mại điện tử lành mạnh, bền vững.
Củng cố niềm tin trong thương mại điện tử
Hàng giả, hàng nhái không chỉ gây tổn hại trực tiếp đến người tiêu dùng, mà còn làm xói mòn niềm tin và bóp nghẹt nỗ lực chuyển đổi số của doanh nghiệp chân chính. Trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển bùng nổ, những hành vi gian dối, lừa đảo ngày càng tinh vi hơn, đòi hỏi phải có một “lá chắn” pháp lý đủ mạnh, đủ linh hoạt để vừa bảo vệ, vừa thúc đẩy thị trường phát triển lành mạnh.
Nắm bắt được điều này, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) đã xây dựng và triển khai Bộ tiêu chí “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử”. Đây là một công cụ quan trọng nhằm chuẩn hóa đạo đức kinh doanh trên môi trường số, khôi phục niềm tin của người tiêu dùng, đồng thời tạo nền tảng phát triển bền vững cho doanh nghiệp.
Khác với những bộ quy định chỉ mang tính khuyến cáo, Bộ tiêu chí này được thiết kế rất bài bản với hơn 350 tiêu chí chi tiết, chia thành 05 nhóm nội dung bao quát toàn diện quá trình vận hành của doanh nghiệp thương mại điện tử như: Tuân thủ pháp luật và chính sách bảo vệ người tiêu dùng, đặt nền tảng cho mọi hoạt động kinh doanh minh bạch, đúng quy định. Đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng trong giao dịch số, yêu cầu doanh nghiệp phải công khai thông tin, minh bạch về giá, nguồn gốc sản phẩm, điều kiện đổi trả, bảo mật dữ liệu cá nhân. Bổ sung tiêu chí về trách nhiệm xã hội và lợi ích cộng đồng, khuyến khích doanh nghiệp gắn hoạt động kinh doanh với đạo đức và uy tín. Đánh giá kết quả, định hướng và cam kết tuân thủ lâu dài, bảo đảm sự tiến bộ bền vững thay vì chỉ đạt chuẩn một lần. Nội dung mở, tạo điều kiện cho các mô hình thương mại điện tử mới như livestream bán hàng, mạng xã hội hay nền tảng xuyên biên giới… có thể linh hoạt áp dụng.
Quan trọng hơn, Bộ tiêu chí không chỉ là thước đo về tuân thủ, mà còn là “chứng chỉ niềm tin” giúp doanh nghiệp khẳng định uy tín trước khách hàng. Khi đạt chứng nhận “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng”, doanh nghiệp không chỉ được người mua tin tưởng, mà còn được ưu tiên trong các chương trình xúc tiến thương mại, truyền thông, và hợp tác quốc tế.
Ở góc độ xã hội, Bộ tiêu chí còn là công cụ sàng lọc tự nhiên: doanh nghiệp nào minh bạch, có trách nhiệm sẽ được lan tỏa và phát triển; doanh nghiệp nào gian dối, mập mờ thông tin sẽ dần bị loại bỏ khỏi hệ sinh thái số. Qua đó, tạo nên một môi trường thương mại điện tử công bằng, minh bạch, lấy người tiêu dùng làm trung tâm.
Nhiều chuyên gia nhận định, việc triển khai Bộ tiêu chí này có ý nghĩa tương tự như xây dựng “bộ gen đạo đức số” cho doanh nghiệp Việt Nam, giúp thương mại điện tử không chỉ phát triển về quy mô mà còn vững vàng về chất lượng và niềm tin.
Bộ tiêu chí “Doanh nghiệp vì người tiêu dùng” ra đời không chỉ để kiểm soát, mà để định hướng văn hóa kinh doanh tử tế trong không gian số, giúp thương mại điện tử Việt Nam lớn mạnh từ gốc rễ, bằng chữ “tín”. Bởi suy cho cùng, bảo vệ người tiêu dùng không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý, mà là sứ mệnh của mọi doanh nghiệp muốn tồn tại và đi xa trong thời đại số.
