Trung Quốc ban hành 'Kế hoạch Hành động AI Plus': Giữa tham vọng và triển vọng

Ưu điểm của Kế hoạch AI Plus

Thứ nhất, “AI Plus” thể hiện tầm nhìn chiến lược rõ ràng. Trung Quốc không chỉ đặt mục tiêu chung chung, mà đưa ra lộ trình, chỉ tiêu và cơ chế đánh giá cụ thể. Điều này giúp huy động nguồn lực từ trung ương đến địa phương, từ doanh nghiệp nhà nước đến tư nhân, cùng tham gia vào một định hướng thống nhất.

Nguồn: SCMP

Thứ hai, chính sách này bao phủ toàn diện các lĩnh vực. Thay vì tập trung vào một ngành mũi nhọn, Trung Quốc muốn AI thâm nhập sâu rộng, từ sản xuất công nghiệp đến giáo dục, y tế, quản trị đô thị. Đây là lợi thế vì có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền, nâng cao năng suất tổng thể và cải thiện dịch vụ công.

Thứ ba, “AI Plus” được hỗ trợ bởi nguồn lực quốc gia mạnh mẽ. Chính phủ sẵn sàng đầu tư hạ tầng tính toán quy mô lớn, quỹ nghiên cứu, cũng như chính sách tài chính ưu đãi cho doanh nghiệp.

Thứ tư, chính sách nhấn mạnh ứng dụng dẫn dắt đổi mới. Thay vì chờ đợi đột phá công nghệ rồi mới ứng dụng, Trung Quốc chọn cách vừa triển khai rộng rãi, vừa để nhu cầu thực tiễn kéo công nghệ tiến lên. Cách tiếp cận này có thể rút ngắn chu kỳ từ nghiên cứu đến thương mại hóa.

Cuối cùng, kế hoạch cũng chú trọng đến quản trị rủi ro. Trung Quốc đã ban hành luật gắn nhãn AI và khung pháp lý kiểm soát nội dung, đạo đức, cũng như an ninh mạng. Việc xây dựng các khu vực thí điểm giúp nhà chức trách theo dõi, điều chỉnh kịp thời trước khi nhân rộng.

“Bí kíp” thành công: “Chính phủ + địa phương + doanh nghiệp”

Cách tiếp cận hiện tại của Trung Quốc đối với sáng kiến AI Plus giống như những gì nước này từng áp dụng với Sáng kiến Internet Plus vào năm 2015 khi nước này công khai thúc đẩy quá trình biến đổi nền kinh tế số của mình bằng cách tích hợp internet vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Trung Quốc tin rằng bí kíp thành công này có thể tái áp dụng: Chính phủ phát đi tín hiệu nhu cầu rõ ràng, chính quyền địa phương và vốn tư nhân lấp vào khoảng trống.

Khi đó, Trung Quốc đã tái điều hướng một hệ sinh thái vốn đầu tư mạo hiểm đã lớn mạnh, với trung bình 238 quỹ mới được lập mỗi năm. Các nhà đầu tư tư nhân tập trung tại các thành phố ven biển và thúc đẩy đầu tư vào những dự án đổi mới hứa hẹn nhất. Các quỹ do nhà nước hậu thuẫn trải rộng đầu tư công nghệ vào khu vực nội địa, bảo đảm phủ khắp địa lý. Lợi ích của các tập đoàn công nghệ Trung Quốc trong phát triển ứng dụng internet phù hợp chặt chẽ với ưu tiên của chính quyền trung ương. Và các nhà hoạch định chính sách tìm cách tạo ra môi trường pháp lý tối ưu, khuyến khích cạnh tranh khốc liệt giữa các địa phương để trở thành trung tâm công nghệ, đồng thời bảo vệ thị trường trong nước khỏi cạnh tranh phương Tây.

Sự kết hợp giữa sức mạnh tài chính, sự đồng thuận lợi ích công ty -chính phủ và quy định được điều chỉnh khéo léo đã giúp các công ty công nghệ thông tin Trung Quốc thời kỳ đầu mở rộng quy mô.

Kết quả rất rõ rệt: vốn cổ phần cho các startup công nghệ thông tin của Trung Quốc tăng từ 11% đầu tư toàn cầu năm 2016 lên 48% năm 2017, vượt qua Mỹ. Tác động lan tỏa mạnh mẽ vào nền kinh tế, giúp GDP Trung Quốc tăng trưởng trên 6% mỗi năm từ 2015 cho đến khi đại dịch bùng phát.

Những thách thức hiện tại

Tuy nhiên, lần này bức tranh kinh tế lại đầy thách thức và thách thức đầu tiên đến từ nguồn vốn. Nguồn vốn đầu tư mạo hiểm cho các startup AI Trung Quốc đã giảm gần 50% so với cùng kỳ năm trước vào đầu 2025, phản ánh tâm lý thận trọng trong bối cảnh tăng trưởng trì trệ, bất ổn pháp lý và căng thẳng địa chính trị. Riêng quý II, dòng vốn giảm xuống chỉ còn 4,7 tỷ USD - mức thấp nhất trong một thập niên.

Phần còn lại của thị trường Trung Quốc, dù có một số tín hiệu pha trộn, cũng củng cố thêm bi quan. Bất động sản lao dốc, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên vượt 17%, niềm tin tiêu dùng suy giảm. Tình hình địa chính trị cũng không mấy sáng sủa, với các biện pháp kiểm soát xuất khẩu vẫn đánh vào lĩnh vực công nghệ, thuế quan đe dọa kinh tế rộng hơn, và các chính sách tập trung vào kiểm soát ý thức hệ khiến hầu hết nhà đầu tư sợ hãi.

Khủng hoảng vốn đặc biệt nghiêm trọng đối với triển khai AI. Khi Trung Quốc tung ra thanh toán di động và ứng dụng giao đồ ăn giữa thập niên 2010, công nghệ cốt lõi đã hoạt động ổn định. Các công ty chỉ cần vốn để mở rộng người dùng và xây dựng mạng lưới logistics. AI lại hoàn toàn khác: nó đòi hỏi R&D liên tục để vận hành ổn định trong từng bối cảnh cụ thể. Một bệnh viện không thể chỉ “cài ChatGPT” rồi gọi đó là y tế thông minh, họ cần nhiều tháng, thậm chí nhiều năm phát triển để xử lý quy trình y tế, tuân thủ pháp lý và tích hợp vào hệ thống sẵn có.

Nếu không có nguồn vốn kiên nhẫn sẵn sàng tài trợ cho các chu kỳ phát triển nhiều năm, phần lớn dự án AI Plus sẽ dừng lại trước khi giải quyết xong các vấn đề triển khai cốt lõi. Thời điểm này đặc biệt bất lợi vì Trung Quốc cần đầu tư bền vững vào R&D AI đúng lúc môi trường vốn lại hướng về ngắn hạn và tránh rủi ro. Dù nhà nước có thể thay thế vốn tư nhân bằng đầu tư công, điều đó cũng sẽ bị hạn chế trong bối cảnh tăng trưởng chậm và gánh nặng nợ địa phương ngày càng lớn, giới hạn khả năng bù đắp toàn diện của chính phủ.

Thứ hai, Trung Quốc phải đối mặt với rào cản từ bên ngoài. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu chip và công nghệ của Mỹ cùng các đồng minh đang hạn chế nghiêm trọng khả năng tiếp cận phần cứng tiên tiến. Nếu không thể tự chủ chuỗi cung ứng, đặc biệt trong mảng bán dẫn và thiết bị tính toán hiệu năng cao, tham vọng “AI Plus” có nguy cơ bị chậm lại.

Thứ ba là vấn đề nhân lực chuyên môn sâu. Trung Quốc có lượng lớn kỹ sư STEM, nhưng vẫn thiếu hụt các chuyên gia nghiên cứu lõi như thuật toán nền tảng, đạo đức AI, hay hệ thống kiểm định an toàn. Ngoài ra, môi trường nghiên cứu bị ràng buộc bởi quy định kiểm duyệt và hạn chế sở hữu trí tuệ có thể làm nản lòng các tài năng quốc tế.

Cuối cùng, bài toán thực thi chính sách không đơn giản. Triển khai đồng đều ở một quốc gia rộng lớn, với chênh lệch phát triển rõ rệt giữa các tỉnh thành, là nhiệm vụ khó khăn. Nếu chỉ dừng ở mức “chỉ tiêu giấy tờ”, “AI Plus” có nguy cơ biến thành phong trào hình thức, không tạo ra tác động thực sự.

Triển vọng và tác động toàn cầu

Nhưng nếu nền kinh tế số hai thế giới vượt qua những thách thức trên, “AI Plus” có thể trở thành động lực giúp Trung Quốc tăng tốc trong cuộc đua công nghệ. Khi AI được áp dụng rộng rãi vào sản xuất và dịch vụ, năng suất lao động có thể được cải thiện đáng kể. Điều này giúp Trung Quốc củng cố vị thế, đồng thời tạo ra sức ép cạnh tranh với Mỹ và châu Âu.

Với các nước đang phát triển, “AI Plus” có thể mang lại cả cơ hội lẫn thách thức. Một mặt, Trung Quốc có thể xuất khẩu giải pháp AI giá rẻ, từ giám sát đô thị đến dịch vụ công, giúp các quốc gia này tiếp cận công nghệ nhanh hơn. Mặt khác, điều đó cũng có nguy cơ khiến họ lệ thuộc vào hạ tầng và tiêu chuẩn công nghệ Trung Quốc.

Vũ Quỳnh