Tiêm chủng chủ động – bước chuyển mới xây dựng văn hóa phòng bệnh cho người Việt

Y, bác sĩ Trạm Y tế phường Nghĩa Đô tiêm vaccine cho trẻ trên địa bàn để phòng các bệnh truyền nhiễm.

Lấp đầy khoảng trống tiêm chủng, thực hiện tiêm chủng trọn đời

Nghị quyết số 72/NQ-TW và Luật Phòng bệnh mới đã đặt ra cho ngành y tế một yêu cầu cao hơn: Chăm sóc sức khỏe suốt vòng đời. Điều này đòi hỏi chúng ta phải chuyển dịch tư duy: Từ tiêm chủng cho trẻ nhỏ sang "tiêm chủng trọn đời".

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Đắc Phu, Phó Chủ tịch Hội Y học dự phòng Việt Nam cho biết, phòng bệnh hơn chữa bệnh là vấn đề mà cộng đồng đều thấy được, trong đó, vaccine là phòng bệnh chủ động, cùng với khám sức khỏe định kỳ, sàng lọc sớm để phát hiện bệnh.

Một đồng chi cho phòng bệnh đem lại lợi ích hơn nhiều lần, do không bị bệnh nặng, không phải nhập viện, không di chứng, không phải nghỉ việc, không mất thu nhập do bệnh nặng, không mất công sức cho người chăm sóc. Thậm chí với một số vaccine ngừa bệnh hiểm nghèo như ung thư, thì phòng bệnh đem lại “nguồn lợi” rất lớn do tránh được bệnh hiểm nghèo với chi phí điều trị ung thư có thể lên đến hàng trăm triệu, thậm chí cả tỷ đồng.

Tại Lễ ra mắt “Chương trình truyền thông, giáo dục sức khỏe về phòng bệnh bằng vaccine, sinh phẩm giai đoạn 2025-2027” với chủ đề “Tiêm chủng cho mọi người”, Tiến sĩ Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, Luật Phòng bệnh năm 2025 vừa được Quốc hội thông qua ngày 10/12/2025 đã bổ sung một số nội dung mới so với quy định hiện hành về tiêm chủng. Theo đó, xác định rõ việc tiêm chủng hiện nay không chỉ là việc đưa vaccine mà còn có cả việc đưa sinh phẩm vào cơ thể con người để phòng bệnh; quy định "Hệ thống thông tin về phòng bệnh" bao gồm cả thông tin về "tiêm chủng".

Tiến sĩ Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, Luật Phòng bệnh.

Luật bổ sung quy định về "rà soát tiền sử tiêm chủng" khi thực hiện kiểm tra sức khỏe đầu năm học. Nhằm thể chế hóa Nghị quyết 72 của Trung ương, Luật quy định "Người dân có quyền được sử dụng và bảo đảm công bằng trong tiếp cận vaccine, sinh phẩm theo từng lứa tuổi, từng đối tượng trong suốt cuộc đời để bảo vệ bản thân và cộng đồng".

Một điểm đột phá là Luật nêu rõ 2 hình thức thực hiện tiêm chủng gồm "Tiêm chủng bắt buộc" và "Tiêm chủng tự nguyện". Theo đó, Chương trình tiêm chủng mở rộng bao gồm tiêm chủng thường xuyên, tiêm chủng bù liều, tiêm chủng chiến dịch chủ động và các phương thức tổ chức tiêm chủng khác do Bộ Y tế quyết định. Đây là quy định pháp lý quan trọng để các đơn vị, địa phương tổ chức triển khai các chiến dịch tiêm chủng phù hợp để phòng bệnh kịp thời, hiệu quả hơn nữa trong thời gian tới.

Luật Phòng bệnh cũng đề ra yêu cầu trách nhiệm của cơ sở tiêm chủng trong việc thực hiện chế độ thông tin, báo cáo về hoạt động tiêm chủng theo quy định của Bộ Y tế.

Theo quy định của Luật Phòng bệnh, tiêm chủng bắt buộc thông qua tiêm chủng mở rộng, không chỉ là tiêm chủng thường xuyên, mà còn tiêm chủng bù liều và tiêm chủng chiến dịch chủ động.

Tiêm chủng chiến dịch chủ động là triển khai tiêm vaccine ngay cả khi có nguy cơ bùng phát dịch bệnh chứ không chỉ khi có dịch xảy ra mới được triển khai tiêm chủng. Điều này rất cần thiết vì có quy định này các cơ quan chức năng sẽ được mua vaccine, sinh phẩm để tiêm chủng mặc dù khi chưa có dịch xảy ra.

Chia sẻ thông tin về nội dung “tiêm chủng trọn đời”, ông Phu cho hay, tiêm chủng mở rộng là hình thức tiêm chủng bắt buộc và được Nhà nước bảo đảm miễn phí cho người dân, phòng các bệnh truyền nhiễm tối nguy hiểm, nguy hiểm, lây lan nhanh, mạnh, gây tử vong cao… và chỉ tập trung cho đối tượng trẻ em và phụ nữ có thai do nguồn lực hạn chế.

Tuy nhiên, trên thế giới cũng như tại Việt Nam có vaccine để tiêm chủng phòng bệnh đối với gần 30 loại bệnh truyền nhiễm và người dân cần tiêm các loại vaccine dưới cả hình thức tiêm chủng mở rộng và tiêm chủng dịch vụ và thực hiện tiêm chủng suốt đời.

Do đó, khái niệm tiêm chủng trọn đời mở rộng hơn, không phải chỉ dành cho trẻ em và phụ nữ có thai như trước.

“Thí dụ khi mới sinh ra, trẻ em cần tiêm phòng viêm gan B ngay tại cơ sở sản khoa, rồi tiêm vaccine phòng lao lúc sơ sinh; lúc 2- 4 tháng tiêm phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib; 9 tháng tiêm phòng sởi. Khi lớn lên, mọi người cần tiêm phòng ngừa ung thư cổ tử cung và khi cao tuổi, nên tiêm phòng cúm, phế cầu, Zona… đặc biệt đối với người già, người có bệnh nền,... vì những đối tượng này khi mắc bệnh truyền nhiễm thường bị nặng, nhập viện và nguy cơ tử vong cao”, ông Phu cho hay.

Thực tiễn, nhóm người cao tuổi và nhóm người có bệnh nền, hệ miễn dịch của họ đã bước vào giai đoạn suy giảm và có nguy cơ cao đối mặt với những biến chứng nguy hiểm, thậm chí là tử vong do các bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tỷ lệ tiêm chủng toàn cầu ở người cao tuổi đang còn rất thấp. Vì thế, việc chủ động phòng ngừa bệnh truyền nhiễm bằng vaccine và sinh phẩm sẽ giải quyết bài toán nâng cao sức khỏe người cao tuổi.

Tuy nhiên, ông Phu cho rằng, vì việc tiêm phòng vaccine là phòng bệnh nên nhiều người không nhìn thấy hết hiệu quả ngay, nên vẫn trì hoãn tiêm chủng, không quan tâm khám sức khỏe định kỳ, sàng lọc sớm bệnh. Việc này đòi hỏi công tác truyền thông cần được tăng cường hơn để nâng cao hiểu biết và ý thức của người dân.

Sớm đưa một số vaccine mới vào Chương trình Tiêm chủng mở rộng

Tiến sĩ Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, một số vaccine mới đã và đang được nghiên cứu, đánh giá và triển khai thí điểm trong phạm vi, đối tượng và địa bàn phù hợp. Nếu kết quả cho thấy hiệu quả tốt ở quy mô cộng đồng thì sẽ từng bước đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng bằng ngân sách Nhà nước.

Các vaccine như cúm, HPV, phế cầu hiện đã nằm trong lộ trình của Chương trình Tiêm chủng mở rộng nhưng được triển khai theo từng giai đoạn, phụ thuộc vào cân đối ngân sách. Theo kế hoạch, vaccine cúm sẽ triển khai đưa vào chương trình từ năm 2030.

Vaccine phế cầu sẽ được triển khai từ quý I-2026 với quy mô nhỏ, tại một số địa phương nhất định.

Vaccine phòng ung thư cổ tử cung dự kiến bắt đầu vào quý III hoặc quý IV-2026, do đây là vaccine nhập khẩu, cần thêm thời gian để hoàn tất các thủ tục đấu thầu, nhập khẩu và kiểm định.

Theo đó, từ 2026-2028, các viện chuyên môn đã lựa chọn 4 tỉnh Tuyên Quang, Quảng Ngãi, Đắk Lắk và Vĩnh Long để tổ chức thí điểm tiêm vaccine ngừa HPV miễn phí cho trẻ em gái nhóm 11 tuổi. Hiện Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đang ước tính nhu cầu vaccine, thống kê số lượng trẻ để triển khai đợt thí điểm này.

“Tiêm chủng cho mọi người” được kỳ vọng sẽ tiếp tục củng cố các thành quả tiêm chủng đã đạt được trong nhiều năm qua, hướng tới mục tiêu giúp người dân Việt Nam tăng tiếp cận với vaccine phòng bệnh chủ động, đồng thời mở rộng danh mục đối tượng, lứa tuổi được sử dụng vaccine, sinh phẩm, xây dựng văn hóa phòng bệnh bền vững trong cộng đồng.

THIÊN LAM