Tiềm năng di sản và định hướng phát triển công nghiệp du lịch 'Hải Phòng mới'

Hải Phòng hôm nay.

Bản đồ tài sản du lịch – văn hóa – tâm linh của “Hải Phòng mới”

1.1. 9 Di tích quốc gia đặc biệt (sau hợp nhất)

Sau khi hợp nhất, “Hải Phòng mới” (Hải Phòng + Hải Dương) đã trở thành một vùng đất giàu tiềm năng về di sản, hội tụ cả biển, đảo, di sản văn hóa – lịch sử và không gian tâm linh. Theo thống kê của báo chí địa phương, toàn khu vực hiện có khoảng 3.981 di tích các cấp, trong đó có 257 di tích quốc gia và đặc biệt là 9 di tích quốc gia đặc biệt (QGĐB) mang giá trị nổi bật.

Trong số này, có thể kể đến quần đảo Cát Bà, danh lam thắng cảnh quốc gia đặc biệt từ năm 2013, đồng thời được UNESCO ghi danh là Di sản Thiên nhiên Thế giới “Ha Long Bay – Cat Ba Archipelago” ngày 16/9/2023. Bên cạnh đó là khu di tích đền thờ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (Vĩnh Bảo, công nhận QGĐB năm 2015), hay bến tàu không số K15 – tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển gắn với lịch sử kháng chiến, cũng thuộc cụm di tích QGĐB.

Ngoài ra, “Hải Phòng mới” còn sở hữu nhiều cụm di tích quan trọng khác: Từ Lương Xâm – căn cứ bản doanh Ngô Quyền (năm 938), được công nhận QGĐB năm 2025; di tích nhà Mạc tại Dương Kinh (Kiến Thụy), QGĐB năm 2025; và khu di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc (Chí Linh), vốn là QGĐB, nay được UNESCO ghi danh là một phần của Di sản văn hóa thế giới “Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc” vào năm 2025.

Cùng với đó, vùng đất này còn lưu giữ những trung tâm giáo dục và tôn giáo nổi bật như Văn Miếu Mao Điền (Cẩm Giàng) – một trong những trung tâm Nho học lớn của xứ Đông; quần thể danh thắng – di tích An Phụ – Kính Chủ – Nhẫm Dương (Kinh Môn); hay cụm đền Xưa – chùa Giám – đền Bia (Cẩm Giàng), nơi thờ Đại danh y Tuệ Tĩnh, được xếp hạng QGĐB từ năm 2017.

Một góc quần đảo Cát Bà.

1.2. Các “đỉnh” di sản – tín ngưỡng tiêu biểu khác (quốc gia/cấp tỉnh)

Bên cạnh hệ thống di tích quốc gia đặc biệt, trên địa bàn Hải Phòng mới còn sở hữu nhiều “đỉnh” di sản và tín ngưỡng tiêu biểu ở cấp quốc gia và cấp tỉnh. Trước hết phải kể đến Tràng Kênh – Bạch Đằng Giang (huyện Thủy Nguyên cũ), cụm thắng cảnh – di tích gắn liền với ba trận thủy chiến lẫy lừng trên sông Bạch Đằng, đã được xếp hạng di tích quốc gia. Đây là không gian hội tụ giá trị lịch sử – văn hóa – tâm linh, đồng thời trở thành một địa chỉ đỏ trong giáo dục truyền thống yêu nước.

Trong khu vực nội thành, nhiều di tích tiêu biểu đã được bảo tồn và phát huy giá trị. Đình Hàng Kênh (quận Ngô Quyền) nổi tiếng với kiến trúc gỗ chạm khắc tinh xảo, được công nhận là di tích quốc gia. Bên cạnh đó, chùa Dư Hàng (quận Hồng Bàng) – ngôi cổ tự từ thế kỷ XVII – là một trung tâm Phật giáo lâu đời của vùng đất Cảng. Cũng tại Hồng Bàng, Đền Nghè là nơi thờ Nữ tướng Lê Chân, người có công khai phá, dựng nên vùng đất Hải Phòng, trở thành một trung tâm tín ngưỡng dân gian quan trọng.

Đặc biệt, sau hợp nhất địa giới, “Hải Phòng mới” còn bao gồm một phần không gian của quần thể di sản thế giới Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc (được UNESCO ghi danh năm 2025). Các điểm nổi bật trên địa bàn gồm Côn Sơn, Kiếp Bạc, chùa Thanh Mai, động Kính Chủ, chùa Nhẫm Dương, vừa có giá trị văn hóa – tôn giáo sâu sắc, vừa góp phần nâng tầm vị thế quốc tế của di sản vùng Đông Bắc.

Ngoài hệ thống di tích vật thể, Hải Phòng còn có nhiều di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, tiêu biểu là Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn, được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 9/8 âm lịch, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, trở thành biểu tượng văn hóa tâm linh độc đáo của thành phố biển.

Quảng trường Khu di tích Bạch Đằng giang uy nghi hướng ra biển cả.

1.3. Tài nguyên du lịch biển – đảo

Khu vực Cát Bà – Vịnh Lan Hạ là trung tâm du lịch biển – đảo quan trọng bậc nhất, sở hữu cảnh quan karst biển độc đáo với hơn 400 hòn đảo, áng, bãi tắm và đã được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới liên tỉnh. Cùng với đó, Đồ Sơn từ lâu nổi tiếng với bãi biển, khu nghỉ dưỡng, quần thể Hòn Dấu – hải đăng cổ – sân golf; nơi đây đang từng bước được nâng cấp để trở thành điểm đến du lịch nghỉ dưỡng cao cấp.

Xa hơn ngoài khơi, đảo Bạch Long Vĩ hứa hẹn tiềm năng phát triển du lịch trải nghiệm sinh thái – hải trình, tuy nhiên cần có đánh giá kỹ về sức chứa và khả năng khai thác bền vững. Hạ tầng kết nối đang ngày càng thuận lợi, nổi bật là tuyến cáp treo Cát Hải – Phù Long (Sun World) từng lập kỷ lục Guinness, cùng các tuyến tàu cao tốc Bến Bính – Cát Bà vận hành thường xuyên, mở rộng khả năng tiếp cận cho du khách.

1.4. Du lịch làng nghề – nông nghiệp trải nghiệm (Tây Hải Phòng)

Bên cạnh lợi thế biển – đảo, vùng Tây Hải Phòng và Hải Dương sở hữu nguồn tài nguyên du lịch làng nghề và nông nghiệp giàu tiềm năng. Làng gốm Chu Đậu (Nam Sách) – từng là trung tâm gốm cổ nổi tiếng của Việt Nam – nay đã phục hồi mạnh mẽ và trở thành điểm đến hấp dẫn trong các tour trải nghiệm làng nghề. Ngoài ra, Thanh Hà nổi bật với mùa vải thiều đặc trưng, kết hợp cùng hệ sinh thái Đồng Mẩn tạo điều kiện phát triển các tour du lịch miệt vườn, chèo thuyền và trải nghiệm mùa quả chín vào tháng 5–6 hằng năm. Đây là những sản phẩm du lịch khác biệt, góp phần đa dạng hóa loại hình và kéo dài thời gian lưu trú của du khách khi đến với khu vực.

Kịch bản phát triển công nghiệp du lịch Hải Phòng mới đến 2030

2.1. Trục sản phẩm & không gian

Biển – đảo đẳng cấp quốc tế (Đông Hải Phòng)

Khu vực Đông Hải Phòng được định hướng trở thành trung tâm du lịch biển – đảo đẳng cấp quốc tế. Sản phẩm nổi bật là gói trải nghiệm “UNESCO Sea & Karst” với hành trình du thuyền đêm Lan Hạ – Cát Bà, các hoạt động lặn biển và kayak thân thiện môi trường, cùng hệ thống xe buýt điện và tàu điện mặt nước trong lõi Cát Bà nhằm giảm thiểu tác động sinh thái. Đồ Sơn và Cát Hải được quy hoạch phát triển bến du thuyền cao cấp, kết hợp các hoạt động thể thao giải trí biển như regatta, SUP, triathlon, cũng như mở rộng các cụm sân golf ven biển (Ruby Tree, Dragon Golf Links) gắn với nghỉ dưỡng cao cấp.

Hành hương – tâm linh – sư phạm lịch sử (Tây Hải Phòng)

Ở Tây Hải Phòng, dòng sản phẩm du lịch tâm linh – hành hương – sư phạm lịch sử được phát triển thông qua “Hành trình Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc” (hướng tới công nhận UNESCO 2025), mở rộng đến các điểm Mao Điền, An Phụ, Kính Chủ, Nhẫm Dương và gắn với di sản Tuệ Tĩnh. Tuyến du lịch này sẽ được chuẩn hóa về hạ tầng xe buýt/tour, áp dụng hệ thống thuyết minh số đa ngôn ngữ, và tổ chức các chương trình biểu diễn thực cảnh như “Hào khí Trần – Ức Trai tâm” tại Côn Sơn.

Di sản Bạch Đằng & bản sắc Đất Cảng

Cụm di sản Bạch Đằng và bản sắc văn hóa Đất Cảng sẽ được làm nổi bật qua tuyến tham quan “Hào khí sông Bạch Đằng”, kết nối các điểm Bạch Đằng Giang, Tràng Kênh, Từ Lương Xâm, Đình Hàng Kênh, Đền Nghè và Dư Hàng. Đây là không gian tái hiện lịch sử chống ngoại xâm và tinh thần thượng võ của người Hải Phòng.

Làng nghề – nông nghiệp trải nghiệm

Hệ thống làng nghề và nông nghiệp trải nghiệm cũng là một hướng đi quan trọng. Làng gốm Chu Đậu và vùng vải Thanh Hà sẽ được phát triển thành chuỗi sản phẩm trải nghiệm kết hợp workshop làm gốm, thu hoạch mùa vụ và du lịch cộng đồng. Mô hình này gắn với việc xây dựng chứng chỉ OCOP – du lịch cho các hộ dân, đồng thời áp dụng tiêu chuẩn an toàn, vệ sinh và bảo vệ môi trường để tạo sức hút bền vững.

2.2. MICE – đô thị cảng thông minh

Trong lĩnh vực MICE gắn với đô thị cảng thông minh, Hải Phòng định hướng hình thành một trung tâm MICE hiện đại tại lõi đô thị, đáp ứng nhu cầu hội nghị, hội thảo và sự kiện tầm quốc gia, quốc tế. Bên cạnh đó, các khu vực ven biển như Đồ Sơn và Cát Bà sẽ trở thành vệ tinh quan trọng để tổ chức các hoạt động team-building, sự kiện ngoài trời, khai thác tối đa lợi thế không gian biển – đảo. Song song, thành phố còn phát triển các gói trải nghiệm citywalk, đưa du khách khám phá hệ thống di sản kiến trúc Pháp đặc sắc, kết hợp cùng hành trình thưởng thức ẩm thực hải sản phong phú, qua đó nâng cao sức hút và bản sắc riêng của đô thị cảng.

2.3. 6 nhóm dự án – giải pháp “then chốt”

Để hiện thực hóa chiến lược phát triển du lịch “Hải Phòng mới”, cần tập trung triển khai sáu nhóm dự án và giải pháp then chốt.

Trước hết, về quản trị di sản theo chuẩn UNESCO, thành phố cần thiết lập ngưỡng sức chứa cho khu vực Cát Bà – Lan Hạ, đồng thời quy hoạch rõ ràng tuyến đường đi, điểm dừng, vùng cấm và giới hạn khai thác. Song song, việc chuyển đổi xanh sẽ được thúc đẩy thông qua phát triển đội thuyền điện – hybrid, xây dựng trạm sạc nổi tại các bến, và kiên quyết áp dụng nguyên tắc “no single-use plastic” để bảo vệ môi trường biển – đảo.

Thứ hai, trong lĩnh vực liên thông hạ tầng số và vé thông minh, “Hai Phong New Pass” sẽ được triển khai như một giải pháp tích hợp, kết nối trải nghiệm giữa di tích, tàu cao tốc, cáp treo, xe bus điện và bảo tàng. Hệ thống này còn cung cấp dữ liệu thời gian thực về tải khách và đặt chỗ, giúp nâng cao hiệu quả quản lý.

Thứ ba, về cụm MICE và sự kiện, Hải Phòng sẽ nâng cấp Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn theo tiêu chí an toàn, nhân đạo và giữ gìn bản sắc văn hóa. Đồng thời, bổ sung các sự kiện mới như Lễ hội Biển, Yacht Week hay Marathon Lan Hạ để kích cầu du lịch vào những giai đoạn thấp điểm.

Thứ tư, nhóm giải pháp liên quan đến chuỗi giá trị làng nghề – nông sản sẽ tập trung vào việc chuẩn hóa điểm đến Chu Đậu và Thanh Hà theo tiêu chí Green Destination, kết hợp truy xuất nguồn gốc số, đồng thời xây dựng không gian trải nghiệm farm-to-table để du khách vừa tham quan vừa gắn kết với sản phẩm bản địa.

Thứ năm, trong lĩnh vực marketing quốc tế, thành phố định vị thương hiệu “Hai Phong New – Sea & Heritage Gateway”, nhấn mạnh lợi thế độc đáo khi sở hữu hai Di sản UNESCO: một về biển – thiên nhiên, và một về lịch sử – văn hóa gắn với Phật giáo, Nho học, triều Trần – Hưng Đạo và Nguyễn Trãi.

Cuối cùng, nhóm giải pháp về thể chế và đầu tư sẽ tập trung vào việc hình thành Quỹ phát triển du lịch – di sản, huy động nguồn lực PPP cho các dự án trọng điểm như bến du thuyền, trung tâm MICE, tuyến đường ven biển Đồ Sơn – Hòn Dấu. Song song, cơ chế ưu đãi tín dụng xanh sẽ được áp dụng để hỗ trợ phát triển đội tàu điện và khách sạn tiết kiệm năng lượng.

Tạo tác gốm Chu Đậu. Ảnh: Lê Xuân Tùng

Dự báo tăng trưởng & mục tiêu 2030

3.1. Hiện trạng gốc (năm 2024, để nội suy)

Hiện trạng gốc của ngành du lịch năm 2024 cho thấy tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ của “Hải Phòng mới” – liên kết giữa Hải Phòng và Hải Dương. Trong 10 tháng đầu năm 2024, Hải Phòng đã đón khoảng 7,85 triệu lượt khách, mang về doanh thu gần 9.414 tỷ đồng. Ước tính cả năm, thành phố đạt mục tiêu 9,1 triệu lượt khách.

Song song, tỉnh Hải Dương ghi nhận khoảng 2,5 triệu lượt khách với tổng doanh thu đạt 1.850 tỷ đồng. Khi tính gộp hai địa phương, “Hải Phòng mới” đã đón khoảng 11,6 triệu lượt khách trong năm 2024, tạo nền tảng dữ liệu quan trọng để nội suy và xây dựng dự báo tăng trưởng đến năm 2030.

3.2. Kịch bản 2025–2030 (lượt khách, toàn địa bàn)

Trong giai đoạn 2025–2030, du lịch “Hải Phòng mới” được xây dựng theo ba kịch bản tăng trưởng dựa trên khả năng đầu tư, sức chứa và mức độ hội nhập sản phẩm.

Ở kịch bản cơ sở, tốc độ tăng trưởng bình quân năm (CAGR) khoảng 7%, đưa tổng lượng khách đến năm 2030 đạt khoảng 17,4 triệu lượt.

Nếu các dự án trọng điểm được triển khai đồng bộ, đặc biệt là việc hình thành thương hiệu “UNESCO Sea & Heritage”, phát triển MICE, dịch vụ du thuyền (yachting) và hạ tầng số thông minh, thì theo kịch bản bứt phá với CAGR khoảng 10%, lượng khách có thể đạt tới 20,6 triệu lượt vào năm 2030. Ngược lại, trong trường hợp nguồn lực đầu tư hạn chế hoặc hạ tầng chưa đáp ứng nhu cầu, kịch bản thận trọng với CAGR chỉ khoảng 4% sẽ đưa quy mô khách du lịch năm 2030 vào khoảng 14,7 triệu lượt.

Song song với tăng trưởng số lượng, chiến lược cũng hướng đến nâng cao giá trị chi tiêu bình quân của du khách. Năm 2024, mức chi tiêu trung bình ước tính khoảng 1,2 triệu đồng/khách (tính theo doanh thu 9.414 tỷ/7,85 triệu lượt tại Hải Phòng). Đến năm 2030, mục tiêu là nâng con số này lên khoảng 1,5–1,8 triệu đồng/khách, thông qua việc đa dạng hóa và nâng hạng sản phẩm du lịch, bao gồm du thuyền, hội nghị MICE, sân golf, và trải nghiệm tại các làng nghề đặc sắc.

3.3. Mốc sản phẩm – chính sách theo năm

Trong giai đoạn 2025–2030, việc phát triển sản phẩm và chính sách du lịch của Hải Phòng được định hình theo các mốc cụ thể để vừa đảm bảo lộ trình nâng tầm, vừa tạo ra dấu ấn cho từng giai đoạn.

Giai đoạn 2025–2026 tập trung vào khâu chuẩn bị nền tảng. Trọng tâm là hoàn thiện sản phẩm du lịch “Hai Phong New Pass”, đồng thời chuẩn hóa bốn tuyến chủ lực: tuyến UNESCO biển, tuyến Hào khí Bạch Đằng, tuyến Sư phạm Nho học – Y dược Tuệ Tĩnh, và tuyến Làng nghề – mùa vải. Đây sẽ là khung sản phẩm cốt lõi, tạo bản sắc và sự khác biệt cho du lịch thành phố.

Bước sang giai đoạn 2027–2028, Hải Phòng hướng đến việc tạo ra các điểm nhấn mới mang tầm quốc tế. Các hạng mục quan trọng gồm đưa vào vận hành bến du thuyền tại Đồ Sơn và Cát Hải, xây dựng và khai thác một trung tâm MICE đạt chuẩn quốc tế, đồng thời hoàn thiện hạ tầng giao thông xanh với mục tiêu 50% đội tàu và xe điện trở thành phương tiện lõi phục vụ du khách tại Cát Bà.

Đến giai đoạn 2029–2030, mục tiêu trọng tâm là nâng cao hình ảnh và tiêu chuẩn quốc tế của điểm đến. Cát Bà – Lan Hạ sẽ phấn đấu đạt chứng nhận Green Destination, hệ thống quản trị vé và kiểm soát tải khách sẽ được số hóa 100%, qua đó hiện đại hóa công tác quản lý. Bên cạnh đó, các sự kiện thể thao – văn hóa mang tầm quốc tế như Regatta Lan Hạ và Marathon Biển sẽ được tổ chức thường niên, góp phần khẳng định thương hiệu “thành phố biển sự kiện” trên bản đồ du lịch quốc tế.

Rủi ro & đối sách

Trước hết, sức chứa của quần thể di sản UNESCO Hạ Long – Cát Bà là vấn đề then chốt. Việc quản trị phải được thực hiện nghiêm ngặt thông qua cơ chế quota tàu, tuyến và khung giờ khai thác, đồng thời ưu tiên các loại phương tiện ít phát thải. Đây không chỉ là giải pháp bảo đảm tính bền vững của điểm đến mà còn là yêu cầu bắt buộc từ UNESCO và IUCN trong quản lý di sản.

Tiếp đó, tính mùa vụ của du lịch cũng là thách thức lớn, khi lượng khách thường tập trung vào một số giai đoạn cao điểm. Để khắc phục, thành phố sẽ xây dựng và triển khai một “calendar sự kiện” quanh năm, bao gồm các hoạt động MICE, sự kiện thể thao biển, cũng như các lễ hội học thuật tại Mao Điền và Côn Sơn – Kiếp Bạc, nhằm duy trì sức hút ổn định trong suốt bốn mùa.

Bên cạnh đó, chuỗi cung ứng dịch vụ hiện tại vẫn còn phân tán và chưa đồng đều về chất lượng. Do đó, một chương trình nâng chuẩn toàn diện sẽ được triển khai, tập trung vào đào tạo nguồn nhân lực, ngoại ngữ, và vận hành xanh cho cả khối doanh nghiệp lẫn các tổ dịch vụ cộng đồng. Qua đó, hệ sinh thái dịch vụ sẽ được củng cố để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách trong và ngoài nước.

Gợi ý “gói hành động nhanh” (12 tháng)

Trong vòng 12 tháng tới, Hải Phòng có thể triển khai một “gói hành động nhanh” nhằm tạo hiệu ứng lan tỏa và nâng tầm hình ảnh điểm đến.

Trước hết, thành phố sẽ khởi động dự án “Hai Phong New Pass” theo mô hình MVP (Minimum Viable Product). Đây là gói sản phẩm du lịch tích hợp, cho phép liên thông vé giữa cáp treo Cát Bà – tàu cao tốc – bốn di tích chủ lực, đồng thời kết nối với ứng dụng thuyết minh số để mang đến trải nghiệm hiện đại, thuận tiện và giàu tính tương tác cho du khách.

Song song với đó, thành phố tập trung chuẩn hóa 20 điểm du lịch có sức ảnh hưởng cao, gồm 9 Quần thể di tích quốc gia đặc biệt và 11 điểm di tích quốc gia tiêu biểu như Bạch Đằng Giang, chùa Dư Hàng, đình Hàng Kênh, đền Nghè, gốm Chu Đậu, Đồng Mẩn… Việc nâng cấp, đồng bộ hóa các điểm đến này sẽ góp phần hình thành hệ thống sản phẩm du lịch chất lượng, tạo nền tảng cho quảng bá và phát triển lâu dài.

Cuối cùng, một chiến dịch truyền thông quy mô lớn mang tên “Sea & Heritage Gateway” sẽ được triển khai. Chiến dịch này gồm hai video cốt lõi giới thiệu về giá trị UNESCO biển và UNESCO văn hóa, kết hợp với roadshow tại Hà Nội, Quảng Ninh, Lào Cai và thị trường Vân Nam (Trung Quốc). Qua đó, hình ảnh Hải Phòng sẽ được quảng bá mạnh mẽ trên cả thị trường nội địa và quốc tế, khẳng định vai trò là cửa ngõ du lịch kết nối di sản – biển đảo – văn hóa.

GS.TS, LS, Doanh nhân Phạm Hồng Điệp