Tiếng nói mới của nghệ thuật nhiếp ảnh

Ngược dòng lịch sử nhiếp ảnh, trong suốt thế kỷ trước, nhiếp ảnh, đặc biệt là nhiếp ảnh báo chí và đường phố bị chi phối bởi tư tưởng “khoảnh khắc quyết định” của huyền thoại nhiếp ảnh Henri Cartier Bresson. Theo đó, giá trị của một bức ảnh nằm ở khả năng “đóng băng” hiện thực độc đáo, nơi hình thức, nội dung và cảm xúc hội tụ một cách hoàn hảo. Nhiếp ảnh bởi vậy còn được coi là ngôn ngữ của sự chớp nhoáng, của cái nhìn sắc bén, của sự thật khách quan được phơi bày.

Một góc bản sắc đô thị trong triển lãm "Hoài niệm về những thành phố", của 30 nhiếp ảnh gia và nghệ sĩ thị giác Việt Nam và quốc tế. Ảnh: PhotoHanoi

Tuy nhiên, bối cảnh đương đại đang làm thay đổi tận gốc vai trò này. Mỗi ngày, có hàng tỷ bức ảnh được đăng tải trên mạng xã hội. Sự phát triển của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và các công cụ chỉnh sửa khiến “sự thật” của bức ảnh trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Để tồn tại và khẳng định giá trị, nhiếp ảnh buộc phải “chuyển ngữ”, thay vì chỉ ghi lại, nó còn phải kể lại.

Thực tế ngày càng nhiều tác giả lựa chọn hình thức kể chuyện nhiếp ảnh, thông qua các dự án hay sự kết hợp đa phương tiện. Ở đó, hình ảnh vẫn là chất liệu chính nhưng nhiếp ảnh gia dành nhiều tâm sức, thời gian để đào sâu vào một đề tài, xây dựng cấu trúc tự sự có lớp lang, bối cảnh, có chiều sâu cảm xúc và trí tuệ… “Tiếng nói” mới này đòi hỏi người xem không chỉ “nhìn” mà còn phải “đọc” - đọc bối cảnh, ý đồ của tác giả, mối liên kết giữa các bức ảnh…

Câu chuyện nhiếp ảnh được kể trong triển lãm "Nhịp ký ức". Ảnh: PhotoHanoi

Tại Biennale Photo Hanoi '25 (diễn ra từ 1 - 30/11), các triển lãm được tuyển chọn và trình bày với nội dung phong phú và hình thức thể hiện đa dạng.

Ở đó, công chúng có thể bắt gặp những câu chuyện tuổi thơ trong Nhịp ký ức (các tác giả Lê Phát Thạnh, Nguyễn Thị Kim Hoàng & Lê Nguyễn Duy Phương); những bản sắc đô thị trong Hoài niệm về những thành phố (quy tụ 30 nhiếp ảnh gia và nghệ sĩ thị giác tài năng từ Việt Nam và quốc tế) hay mở rộng suy tư về các vấn đề toàn cầu đương đại trong Những khung hình về biến đổi khí hậu (11 nghệ sĩ Việt Nam và Thái Lan)…

Với triển lãm "Những ngã rẽ", nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Thế Sơn chia sẻ, ông muốn người xem nhận ra rằng ký ức đô thị không chỉ nằm trong hình ảnh hay bản vẽ mà sống động ngay trong không gian xung quanh. Ảnh: PhotoHanoi

Có thể thấy, các tác giả tập trung đào sâu về kỹ thuật và cách thực hành nhiếp ảnh đương đại, mang đến góc nhìn mới mẻ về sức sáng tạo, khả năng biểu đạt cảm xúc cá nhân, phản ánh những vấn đề, biến chuyển trong xã hội hiện đại…

Như triển lãm Những ngã rẽ, các tác phẩm nhiếp ảnh phù điêu của nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn được thể hiện trong các hộp mica trong suốt khiến không gian trong mỗi tấm ảnh có độ sâu vật chất, tạo cảm giác như các lớp địa tầng đô thị chồng lên nhau, khiến quá khứ và hiện tại hòa vào một nhịp.

“Tôi muốn người xem nhận ra rằng ký ức đô thị không chỉ nằm trong hình ảnh hay bản vẽ, mà sống động ngay trong không gian xung quanh, trong từng ô cửa, mái ngói, ngã rẽ. Khi đứng trước mỗi tác phẩm, ta không chỉ nhìn thấy kiến trúc, mà còn cảm nhận dòng chảy thời gian, mối liên hệ giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người và thành phố”, nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn nhấn mạnh.

Hay triển lãm Thực hành nhiếp ảnh của những nghệ sĩ trẻ mở ra cuộc đối thoại giữa di sản và sáng tạo đương đại, tiếp nối tinh thần nhiếp ảnh Việt Nam hôm nay. Không gian triển lãm mang đến hiệu ứng thị giác mới mẻ bởi sự đan xen của nhiều ngôn ngữ nghệ thuật khác nhau.

Triển lãm "Thực hành nhiếp ảnh của những nghệ sĩ trẻ" mở ra cuộc đối thoại giữa di sản và sáng tạo đương đại, tiếp nối tinh thần nhiếp ảnh Việt Nam hôm nay. Ảnh: PhotoHanoi

Mỗi tác phẩm là cách nhìn, phương pháp thể nghiệm khác nhau, từ ghi chép hiện thực, sắp đặt, trình diễn, cho đến kết hợp thủ công mỹ nghệ hay công nghệ số. Những bức ảnh chụp bằng phim xen lẫn tác phẩm kỹ thuật số, những khung hình giản dị bên cạnh sắp đặt công phu. Nhiếp ảnh không còn là hành vi “chụp lại thế giới”, mà là cách người trẻ đặt câu hỏi về thế giới quanh mình…

Nói như Tùy viên Văn hóa Đại sứ quán Pháp, Giám đốc Viện Pháp Việt Nam tại Hà Nội (đơn vị sáng lập và đồng tổ chức Biennale Photo Hanoi '25) Franck Bolgiani: “Các bức ảnh là minh chứng cho sức sống và tính sáng tạo không ngừng của nhiếp ảnh đương đại. Các nghệ sĩ đã biến nhiếp ảnh thành ngôn ngữ biểu đạt cá nhân, kết hợp giữa nghệ thuật thị giác, thiết kế, trình diễn và sắp đặt, mở ra những cách tiếp cận mới mẻ và đa dạng”.

Có thể nói, nhiếp ảnh giờ đây không chỉ là câu chuyện của “khoảnh khắc”. Trong kỷ nguyên số, nhiếp ảnh đã phát triển thành một ngôn ngữ mới - ngôn ngữ của tự sự, khả năng liên kết những câu chuyện cá nhân, văn hóa cộng đồng… thành tiếng nói toàn cầu.

Hải Đường