Tìm lời giải cho cân bằng giữa bảo tồn và phát triển di sản

Đại biểu tham dự hội thảo

Hội thảo quy tụ các chuyên gia, lãnh đạo các thành phố di sản và đại diện các tổ chức quốc tế trong khu vực, cùng chia sẻ góc nhìn, kinh nghiệm và giải pháp phát triển đô thị bền vững gắn với bảo tồn di sản.

Di sản không chỉ là “bảo tàng ngoài trời”

Phát biểu mở đầu, ông Mikhael de Thyse, Tổng thư ký Tổ chức OWHC, nhấn mạnh, các thành phố di sản trên thế giới đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức từ biến đổi khí hậu, xáo trộn địa chính trị đến khủng hoảng kinh tế và sức ép xã hội.

“Chúng ta phải hành động nhanh hơn và hiệu quả hơn. Các thành phố di sản không thể chỉ là những bảo tàng ngoài trời, mà phải trở thành phòng thí nghiệm cho đổi mới đô thị, nơi di sản gắn liền với sự sống và sáng tạo”, ông nói.

Từ tinh thần đó, OWHC khởi xướng Dự án Đô thị mới (New Urban Project - NUP), hướng tới việc biến di sản thành nguồn lực chủ động của các thành phố thế kỷ 21.

Theo ông Mikhael, NUP tập trung vào bốn ưu tiên cốt lõi: nhà ở, không gian công cộng, giao thông đô thị và tính đô thị hóa, nhằm tái tạo không gian sống bền vững dựa trên di sản.

Dự án sẽ triển khai vào năm 2026, với khung tham chiếu và phương pháp chung để các thành phố thành viên áp dụng trong chiến lược phát triển địa phương. “Chúng tôi mong muốn sự tham gia tích cực hơn từ các nước châu Á - khu vực có nhiều thành phố di sản đang chuyển mình mạnh mẽ,” ông Mikhael nói thêm.

Tại phiên thảo luận, ông Hwal Lim, đại diện thành phố Gyeongju (Hàn Quốc), chia sẻ câu chuyện về mâu thuẫn giữa bảo tồn và nhu cầu sinh hoạt.

Đại diện thành phố Gyeongju (Hàn Quốc) chia sẻ tại diễn đàn

“Chúng tôi buộc phải giữ nguyên những ngôi nhà có mái ngói đất nung truyền thống, nhưng điều này khiến người dân khổ sở với rò rỉ nước mưa, côn trùng, và những bất tiện sinh hoạt khác - ông Hwal Lim nói - Đó là ví dụ điển hình cho thách thức giữa việc giữ nguyên giá trị lịch sử và đảm bảo môi trường sống hiện đại.”

Theo ông, sự phát triển du lịch dù mang lại nguồn thu lớn nhưng cũng kéo theo hệ lụy - rác thải, hư hỏng cơ sở vật chất, và áp lực lên cộng đồng cư dân. “Cần nhìn di sản không chỉ là tài nguyên du lịch, mà là bản sắc gắn liền với tương lai đô thị”, ông nhấn mạnh.

Từ Indonesia, đại diện thành phố Sawahlunto - di sản công nghiệp được UNESCO công nhận- cho biết, địa phương này đang đối mặt với thách thức cân bằng giữa phát triển hạ tầng và bảo tồn các khu công nghiệp cổ.

“Với nguồn lực hạn chế, việc duy trì, giám sát và phục hồi các công trình di sản gặp nhiều khó khăn. Nhưng nếu không phát triển, thành phố sẽ tụt hậu. Đây là tình huống nan giải không chỉ của chúng tôi mà của nhiều đô thị di sản khác”, vị đại diện chia sẻ.

Cần cách tiếp cận tích hợp

Từ Andong (Hàn Quốc), lãnh đạo thành phố này mang tới một ví dụ đặc biệt về làng Hahoe, nơi hội tụ ba danh hiệu UNESCO .

Theo đại diện Andong, dù đã tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn bảo tồn, song giá trị nội sinh - mối liên kết giữa con người, văn hóa và không gian sống vẫn chưa được phản ánh đầy đủ. “Nếu không tái tạo giá trị và giữ được tính hữu cơ, di sản này sẽ khó được truyền lại nguyên vẹn cho thế hệ sau”, ông nói.

Andong đề xuất xây dựng bộ tiêu chí tích hợp giữa bảo tồn vật thể, phi vật thể và tư liệu, đồng thời thành lập diễn đàn thường xuyên cho các chuyên gia đa lĩnh vực trao đổi.

“Truyền thống chỉ có thể sống qua con người, nên bảo tồn di sản cũng phải tính đến yếu tố xã hội, chứ không chỉ là những khối đá, mái ngói”, đại diện Andong nhấn mạnh.

Ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa thế giới Hội An chia sẻ rằng, sau 25 năm được UNESCO công nhận, Hội An đã hưởng lợi lớn về phát triển du lịch và đời sống người dân, nhưng nay đối mặt với nhiều áp lực mới: kẹt xe, ô nhiễm, tiếng ồn và chi phí sinh hoạt tăng cao.

“Khi du lịch phát triển quá mức, lối sống bản địa dần biến mất. Nhiều di tích thuộc sở hữu tư nhân không được bảo trì đúng cách do thiếu nhân lực và vật liệu truyền thống”, ông Ngọc nói.

Ông Vương Đức Văn - Phó Thị trưởng thành phố Đôn Hoàng (Trung Quốc) trình bày mô hình “Thành phố mới”

“Thành phố mới” - hướng tới sự cộng sinh giữa bảo tồn và đổi mới

Ông Vương Đức Văn - Phó Thị trưởng thành phố Đôn Hoàng (Trung Quốc), trình bày mô hình “Thành phố mới” đang được triển khai với mục tiêu cân bằng giữa bảo tồn và tái tạo đô thị. Tại đây, chính quyền Đôn Hoàng áp dụng quản lý du lịch thông minh, giới hạn lượng khách mỗi ngày tại hang Mạc Cao, giúp giảm áp lực lên di tích và cộng đồng. Song song đó, dự án phục hồi sinh thái hồ Trăng Lưỡi Liềm được đầu tư mạnh, giúp mực nước được duy trì ổn định - một minh chứng cho cách bảo tồn có thể gắn liền với nâng cao chất lượng sống.

Đôn Hoàng cũng đang số hóa di sản, tạo thư viện tài nguyên kỹ thuật số với hơn 200 hang động được quét 3D, mở đường cho triển lãm ảo, nghiên cứu học thuật và sáng tạo nghệ thuật. “Di sản không phải là hóa thạch trong bảo tàng, mà là nguồn cảm hứng sống cho đổi mới,” ông Vương Đức Văn nói.

Tặng quà lưu niệm từ các đại biểu tham dự hội nghị

Theo ông Văn, để thúc đẩy quá trình này, cần thành lập nền tảng chia sẻ dữ liệu di sản khu vực, Quỹ đổi mới thành phố di sản, và mạng lưới chuyên gia tư vấn liên khu vực, trong đó Đôn Hoàng sẵn sàng đăng cai Liên minh chuyên gia về Di sản Thế giới trên Con đường Tơ lụa.

“Khả năng sinh sống của các đô thị lịch sử không chỉ nằm ở cải thiện hạ tầng, mà còn ở việc khơi dậy sức sống của di sản. Khi di sản trở thành nguồn năng lượng cho đổi mới, nó sẽ mang lại sinh khí mới cho các thành phố hiện đại", ông Văn kết luận.

Hội thảo mở ra hướng đi mới cho mạng lưới thành phố di sản thế giới - nơi bảo tồn và phát triển không còn là hai đường thẳng song song, mà là hai nhánh đan cài, cùng nuôi dưỡng những đô thị đáng sống trong thế kỷ 21.

Bài, ảnh: Liên Minh