Tìm lực đẩy từ sinh kế và nội lực vùng cao Lào Cai

Sau sáp nhập, tỉnh Lào Cai có không gian phát triển rộng lớn hơn nhưng cũng đối diện nhiều thách thức chưa từng có. Với diện tích trên 13.256 km², dân số gần 1,78 triệu người, trong đó phần lớn sinh sống ở khu vực nông thôn, vùng núi có địa hình chia cắt mạnh, khí hậu khắc nghiệt. Do đó, để thực hiện công cuộc xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững, tỉnh cần gỡ nhiều "nút thắt".

Nhìn thẳng vào thực tế, toàn tỉnh hiện mới có 37/89 xã đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm 41,6%; chỉ có 1 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và chưa có xã nông thôn mới kiểu mẫu. Tỷ lệ hộ nghèo đến cuối năm 2024 còn 8,18%, hộ cận nghèo 6,12%. Dù các con số này đã giảm mạnh so với năm 2021, song vẫn cho thấy “độ dốc” rất lớn trên chặng đường nâng chất các tiêu chí nông thôn mới trong giai đoạn tới.

Sau sáp nhập, những khó khăn trong xây dựng nông thôn mới không còn là khái niệm chung chung, mà hiện hữu rõ nét ở từng thôn bản, từng cánh đồng, từng tuyến đường liên xã.

Lãnh đạo xã Mường Khương kiểm tra mô hình trồng khoai tây vụ đông

Thực tế tại xã Mường Khương (xã vùng cao đặc biệt khó khăn của tỉnh Lào Cai) cho thấy bức tranh đầy đủ về những “nút thắt” mà nhiều địa phương đang đối diện.

Trước sáp nhập, Mường Khương từng được đánh giá là xã tiệm cận chuẩn nông thôn mới ở một số tiêu chí như giao thông nông thôn, cơ sở vật chất văn hóa. Tuy nhiên, khi áp dụng Bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, nhiều nội dung buộc phải rà soát, bổ sung, thậm chí làm lại từ đầu.

Đồng chí Giàng Seo Vần - Bí thư Đảng ủy xã Mường Khương cho biết: “Tiêu chí bây giờ không chỉ là có đường, có nhà văn hóa, mà phải tính đến chất lượng, tính bền vững. Nguồn lực xã còn hạn chế, trong khi cùng lúc phải lo hạ tầng, sinh kế, môi trường nên áp lực rất lớn”.

Với Mường Khương, khó nhất vẫn là tiêu chí thu nhập và tổ chức sản xuất. Toàn xã có trên 90% lao động làm nông nghiệp, nhưng sản xuất chủ yếu nhỏ lẻ, phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Cây ngô, lúa nương cho thu nhập thấp; chăn nuôi phân tán, thiếu liên kết tiêu thụ, không ít hộ đã thoát nghèo nhưng mức sống còn bấp bênh, rất dễ tái nghèo khi gặp rủi ro thiên tai, dịch bệnh.

Bên cạnh đó, địa hình chia cắt mạnh khiến chi phí đầu tư hạ tầng ở Mường Khương cao hơn nhiều so với vùng thấp. Một tuyến đường bê tông nội thôn dài chưa đầy 1 km nhưng phải vượt suối, bám sườn núi khiến kinh phí xây dựng tăng gấp đôi so với đồng bằng. Điều này làm chậm tiến độ hoàn thành tiêu chí giao thông, kéo theo khó khăn trong vận chuyển nông sản, kết nối thị trường.

Lãnh đạo xã Mường Khương kiểm tra mô hình trồng chuối hàng hóa tại địa phương.

Từ thực tiễn đó, Mường Khương đã lựa chọn cách làm từng bước, lấy tổ chức lại sản xuất làm khâu đột phá. Xã tập trung nâng cao hiệu quả, chất lượng hơn 1.500 ha chè, triển khai mô hình trồng rau màu vụ đông và cây ăn quả, hỗ trợ kỹ thuật, giống và liên kết tiêu thụ. Một số hộ mạnh dạn tham gia tổ hợp tác, áp dụng quy trình VietGAP, bước đầu cho thu nhập cao hơn hẳn so với cây trồng truyền thống.

Từ câu chuyện ở Mường Khương có thể thấy, sau sáp nhập, yêu cầu xây dựng nông thôn mới không chỉ cao hơn mà còn đòi hỏi cách tiếp cận linh hoạt, sát thực tiễn.

Gỡ khó không thể trông chờ vào nguồn lực ngân sách đơn thuần, mà cần khơi thông nội lực, tổ chức lại sản xuất, tạo sinh kế bền vững cho người dân. Khi những “điểm nghẽn” về thu nhập và tổ chức sản xuất được tháo gỡ, các tiêu chí khác của nông thôn mới mới có thể từng bước được củng cố và nâng cao.

Gỡ khó trong xây dựng nông thôn mới, Lào Cai xác định phải bắt đầu từ sinh kế và thu nhập của người dân. Trong giai đoạn 2021 - 2025, hai tỉnh Lào Cai - Yên Bái trước sáp nhập đã triển khai gần 300 mô hình sinh kế, hỗ trợ trên 6.000 hộ nghèo, cận nghèo tham gia sản xuất. Nhiều mô hình đã gắn với chuỗi giá trị, thích ứng biến đổi khí hậu, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người dân.

Mô hình trồng cà tím trong nhà lưới của người dân xã Lao Chải.

Các mô hình trồng dược liệu dưới tán rừng, cây ăn quả ôn đới, chăn nuôi đại gia súc, V - A - C tuần hoàn đang được nhân rộng ở nhiều địa phương. Đây không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn phù hợp với điều kiện sinh thái vùng cao, góp phần bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường.

Song song với đó, hàng trăm lớp tập huấn kỹ thuật, chuyển đổi số, quy trình VietGAP, OCOP đã được tổ chức cho hàng chục nghìn lượt nông dân, từng bước thay đổi tư duy sản xuất từ nhỏ lẻ sang hàng hóa.

Nhờ cách làm này, tỷ lệ xã đạt tiêu chí tổ chức sản xuất đã đạt 65,2%, tiêu chí thu nhập đạt 42,7% trong Bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, những con số cho thấy chuyển biến rõ rệt, dù chặng đường phía trước còn dài.

Cùng với OCOP, chuyển đổi số đang trở thành “đòn bẩy mềm” cho xây dựng nông thôn mới. Việc triển khai mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, nhật ký sản xuất số giúp nông sản vùng cao từng bước vượt qua rào cản địa lý, tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, kể cả thương mại điện tử.

Xây dựng nông thôn mới không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà còn là giữ gìn không gian sống. Các địa phương đã triển khai nhiều mô hình thu gom rác thải, xử lý chất thải chăn nuôi, trồng cây xanh, bảo vệ môi trường. Những nỗ lực này góp phần giúp 38/89 xã đạt tiêu chí môi trường và an toàn thực phẩm. Tổng thể các giải pháp đã góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo bình quân 4,35%/năm, vượt mục tiêu Chính phủ giao.

Sau sáp nhập, bài toán nông thôn mới của Lào Cai không chỉ là “đạt chuẩn” mà là nâng cao và bền vững. Tỉnh xác định chuyển đổi cơ cấu sản xuất, hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung là nhiệm vụ then chốt: phát triển dược liệu dưới tán rừng, chè chất lượng cao, lúa đặc sản, cây ăn quả ôn đới, thủy sản nước lạnh; xây dựng 5 - 7 vùng sản xuất quy mô lớn đạt chứng nhận VietGAP, GlobalGAP.

Chương trình mục tiêu quốc gia hỗ trợ bò sinh sản đang giúp người dân vùng cao có sinh kế giảm nghèo bền vững.

Song song với đó là các chính sách hỗ trợ nông dân tiếp cận vốn, công nghệ và thị trường; khuyến khích phát triển kinh tế tập thể, mỗi xã có ít nhất một hợp tác xã nông nghiệp hoạt động hiệu quả. Xây dựng nông thôn mới nâng cao - kiểu mẫu sẽ gắn chặt với môi trường và văn hóa bản địa, thông qua mô hình “thôn - bản sáng, xanh, sạch, đẹp”, phân loại rác tại nguồn, bảo tồn văn hóa dân tộc gắn với du lịch nông thôn.

Mục tiêu đến năm 2030, thu nhập nông thôn đạt trên 60 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 4%/năm. Đó là chặng đường nhiều gian nan, nhưng với cách tiếp cận lấy người dân làm trung tâm, sinh kế làm trụ cột, Lào Cai đang từng bước gỡ những "nút thắt", mở ra hướng đi bền vững cho nông thôn mới trong không gian phát triển sau sáp nhập.

Hoàng Anh Dũng