Tình bạn giữa Hồ Chí Minh và sĩ quan tình báo Mỹ

Patti tặng Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch cuốn sách "Why Vietnam" (xuất bản năm 1980) vào giữa năm 1982.

Ông làm việc với người Mỹ đầu tiên lúc nào? Ai là người để lại nhiều ấn tượng nhất?

- Đại sứ Hà Huy Thông: Sau khi tốt nghiệp Đại học tháng 9/1980, tôi công tác ở Vụ Bắc Mỹ (nay là Vụ Châu Mỹ), Bộ Ngoại giao, rồi đi học thêm đến giữa 1981. Đầu năm 1982, tôi bắt đầu tham gia đón một số đoàn Mỹ. Mỗi đoàn để lại một ấn tượng riêng. Nhưng có lẽ ông Achimedes Patti là người để lại nhiều ấn tượng nhất cho tôi là cán bộ mới và cấp thấp.

Vì sao?

- Thứ nhất, ông ấy nguyên là Trưởng đại diện Cơ quan Phục vụ Chiến lược (OSS - Office of Strategic Services - tiền thân của Cơ quan Tình báo Trung ương - CIA của Mỹ) ở Côn Minh, Trung Quốc. Ông đã theo dõi tình hình Nhật ở Đông Dương từ 1943 - 1944, và bắt đầu tiếp xúc với Hồ Chí Minh, đặc biệt là tháng 8/1945.

Ông đã vào Hà Nội để theo dõi việc giải giáp quân Nhật đang sắp thất bại hoàn toàn ở Đông Dương và kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ hai. Lần này, ông đã gặp lại Hồ Chí Minh, rồi trở thành "nhân chứng lịch sử" khi dự nghe Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình.

Thứ hai, ông đã kể lại những chuyện khi được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những ngày lịch sử cách đây đúng 75 năm, giúp cho tôi hiểu hơn cách nhìn của một cựu tình báo Mỹ về Việt Nam và Hồ Chủ tịch.

Thứ ba, là cán bộ mới ra trường, tôi may mắn được trực tiếp nghe lại những chuyện ý nghĩa mà chỉ mới được đọc hay học, nay lại từ một nhân chứng lịch sử quốc tế hiếm hoi tham dự "Ngày lập quốc" của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mình như hiểu hơn về quan hệ Mỹ - Việt vào thời điểm bước ngoặt lịch sử của dân tộc.

Vậy khi thăm lại Việt Nam, ông Patti đã đi những đâu, gặp những ai, thưa ông?

- Ông Patti đề nghị thăm lại những nơi ông đã đến khi ở Việt Nam tháng 8 và 9/1945, như Phủ Chủ tịch, nhà số 19 - 21 phố Hai Bà Trưng (nguyên Trụ sở Tổng Lãnh sự quán là tài sản ngoại giao của Mỹ, năm 1994 hai bên ký Thỏa thuận tài sản ngoại giao thì ta trả lại cho Chính phủ Mỹ, nay dùng làm "Câu lạc bộ Mỹ" (American Club), viếng Lăng Hồ Chủ tịch, thăm Nhà sàn của Bác Hồ và gặp đại diện một số cơ quan của ta.

Ngày 9/9 ông đã xin gặp và tặng Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch, khi đó mới được Đại hội Đảng lần thứ V, tháng 3/1982, bầu làm Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị, cuốn "Tại sao Việt Nam?" (Why Vietnam") mà ông Patti mới viết năm 1980.

Ngoài ra, ông cũng xin gặp một số nhân chứng và nhà nghiên cứu lịch sử của ta.

Theo các sử gia, Bác Hồ đã 8 lần gửi thư cho Tổng thống Mỹ H.Truman, theo ông Bác Hồ gửi theo con đường nào hay chỉ qua ông Patti? Hình như ông Patti quá nhỏ bé để thay đổi được quan điểm của Mỹ ủng hộ Pháp xâm lược Việt Nam?

- Là người am hiểu thế giới và Mỹ, Bác Hồ chắc chắn biết làm việc đó thế nào thích hợp nhất mà nhiều khi chúng ta khó thể tưởng tượng.

Khi công tác ở Phái đoàn ta tại Liên hợp quốc cuối những năm 80 của thế kỷ trước, chúng tôi cũng đã góp phần gửi một số trong 8 bức thư này do bạn bè Mỹ thu thập được từ thư viện của các trường Đại học, và gửi về các cơ quan liên quan trong nước.

Ông có nghĩ những điều Hồ Chủ tịch nói trong Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 trích Tuyên ngôn Độc lập ngày 4/7/1776 (của Mỹ) là có sự tham khảo với ông Patti không?

- Tôi không thể khẳng định điều này. Nhưng, theo tài liệu của phía Mỹ, thì từ năm 1912, Bác Hồ đã sống và làm việc ở Boston (bang Massachssettes) là nôi của cách mạng Mỹ, sau này Bác đã viết một số bài về Mỹ, nay đã được đưa vào "Hồ Chí Minh toàn tập", liên quan lịch sử và Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ.

Khi tôi dẫn ông Patti đến 48 phố Hàng Ngang, thì ông kể lại Bác Hồ đã hỏi ông về Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ..., trong đó có câu trích đưa vào Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945.

Tại sao Bác Hồ lại tin ông Patti trong khi ông ấy là một sĩ quan tình báo Mỹ?

- Câu hỏi đó chắc chỉ Bác Hồ mới biết được. Tôi chỉ biết Bác đã từng dạy: "Việc gì có lợi cho dân, thì dù khó, cũng cố hết sức làm" mà.

Ông có cho rằng chuyến đi này của ông Patti giúp cải thiện quan hệ Mỹ- Việt không?

- Tôi hiểu chuyến đi đã giúp ông cập nhật tình hình Việt Nam từ 1945 và tăng cường hiểu biết giữa hai bên.

Xin kể thêm hai câu chuyện nữa để ta hiểu hơn phần nào về ông Patti với Việt Nam và Hồ Chủ tịch.

Thứ nhất, khoảng cuối những năm 90 của thế kỷ trước, ông Patti đã từng trả lời phỏng vấn rằng: Sau khi gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh và chứng kiến người dân Việt Nam bộc lộ sự ủng hộ nhiệt thành thế nào khi nghe Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, ông đã điện về kiến nghị Nhà trắng công nhận nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mới ra đời, và không phải là kẻ thù của Mỹ, tuy có thể là kẻ thù của Pháp. Nhưng ông thừa nhận rằng không hiểu Nhà trắng phản ứng thế nào với những bức điện của ông.

Thứ hai, cuối năm 1989, khi đang công tác tại Phái đoàn ta bên cạnh Liên hợp quốc ở New York, một hôm tôi vô tình nhận được cú điện thoại của ông Patti đề nghị Phái đoàn kiến nghị trong nước cho ông tham dự Hội thảo quốc tế về Hồ Chủ tịch tháng 5/1990 ở Hà Nội. Và thế rồi, ông đã được trở lại Việt Nam trong đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Hồ Chủ tịch mà ông nói xin phép được gọi là "Người Bạn vĩ đại của tôi".

Hồ Chí Minh và Tướng Võ Nguyên Giáp tiếp Patti năm 1945

Patti thăm căn nhà 19-21 Hai Bà Trưng

Xin cám ơn Đại sứ.

Huỳnh Phan