Tính trường tồn của xã hội xã hội chủ nghĩa
ĐTO - Chắc chắn sẽ có người cho rằng tiêu đề này cường điệu thái quá. “Trường tồn” chẳng qua là một khẩu hiệu chính trị! Hơn nữa, xã hội xã hội chủ nghĩa đã rơi vào khủng hoảng, đổ vỡ và đang “loay hoay”. Nhưng bình tâm mà xét, dù phải trải qua những thăng trầm, xã hội xã hội chủ nghĩa đã nảy sinh, trưởng thành, thất bại, khôi phục và phát triển. Xã hội xã hội chủ nghĩa có tính trường tồn cần được lý giải khoa học chứ không phải từ những cảm tính.
Trước hết, chúng ta nên thống nhất cách hiểu về chủ nghĩa xã hội và xã hội xã hội chủ nghĩa. Để dễ hình dung, chủ nghĩa xã hội là một học thuyết (hệ tư tưởng) đề cập về xã hội sẽ có công bằng, bình đẳng, bác ái... Còn xã hội xã hội chủ nghĩa là xã hội được xây dựng theo những nguyên lý ấy. Cho đến nay, có nhiều học thuyết về chủ nghĩa xã hội và trong thực tế cũng có nhiều mô hình xã hội xã hội chủ nghĩa với những đặc điểm riêng của từng quốc gia. Nói về tính trường tồn của xã hội xã hội chủ nghĩa có thể ghi nhận trên các phương diện dưới đây.
- Xã hội xã hội chủ nghĩa là ước mơ của loài người
Với khát vọng vốn có và phải sống trong xã hội đầy bất công, con người luôn nghĩ và tìm kiếm một tương lai tốt đẹp. Phản ánh nhận thức chung ấy, một số nhà thông thái đã đề cập, mô tả “chấm phá” về một xã hội thịnh vượng. Trong thời cổ đại, Khổng Tử (551 TCN), được người đời đánh giá là Vạn Thế Sư Biểu của Trung Quốc, khởi xướng thuyết “đại đồng” và truyền bá sự bình đẳng về tài sản. Ông nói: Thiên hạ sẽ thái bình khi thế giới đại đồng. Nơi đó, người người thương yêu và giúp nhau, nhà nhà an cư lạc nghiệp và thịnh vượng, xã hội tự do và luôn ý thức tự giác vì chung, không cách biệt và xung đột, con người hạnh phúc và đạo đức.
Ở phương Tây, triết gia và là nhà chính trị học Hy Lạp cổ đại Plato (427 - 347 TCN) và Aristotle (384 - 322 TCN), nhà khoa học, triết học và chính trị học vĩ đại (cũng là học trò của Plato) đã phát họa về xã hội có “Đời sống tốt đẹp”. Theo Plato, người có thể tạo ra “Đời sống tốt đẹp” chính là nhà cầm quyền và nhân vật ấy phải thông thái, tài năng và đức độ. Ông nói: “Nếu các nhà hiền triết không lên ngôi vua, thì các thành quốc sẽ không bao giờ thoát khỏi cái ác”. Và đối với Aristotle, sự tham gia tích cực của người dân vào các hoạt động nhà nước là điều cần thiết cho một xã hội lành mạnh.
Trong thời trung cận đại, những nhà tư tưởng lớn đã “mơ tưởng” về xã hội bằng an đối với mọi người. Tiêu biểu là triết gia Anh Thomas More (1478 - 1535) với tác phẩm nổi tiếng Utopia (Địa đàng trần gian) đã vẽ nên một quốc đảo hoàn hảo nơi mà con người sống trong hòa bình và hài hòa trên nền tảng tài sản chung. Kế tiếp, 3 nhân vật lớn về chủ nghĩa xã hội không tưởng được đánh giá là tiền đề của học thuyết Marx là Saint Simon (1760 - 1825), Robert Owen (1771 - 1858) và Charles Fourier (1772 - 1858). Các ông đã phát họa, đề xuất và thực nghiệm một số nội dung về xã hội công bằng. Nhiều học thuyết và tác phẩm văn chương đều phản ánh ước mơ của con người về một xã hội tươi đẹp mà ở đó “ai cũng như ai”.
- Xã hội xã hội chủ nghĩa là một hiện thực
Tiếp thu những hạt nhân hợp lý của những học thuyết không tưởng này và dựa trên nền tảng khoa học tự nhiên, với sự phân tích thực tiễn các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân lúc bây giờ, Marx và Engels đã phát hiện ra quy luật vận động của xã hội loài người, đặc biệt là quy luật về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Từ đây, học thuyết Marx trở thành khoa học. Bởi: “Những quan điểm lý luận những người cộng sản tuyệt nhiên không dựa trên những ý niệm, những nguyên lý do một nhà cải cách thế giới nào phát minh hay phát hiện ra. Những nguyên lý ấy chỉ là biểu hiện khái quát của những quan hệ thực tại của một cuộc đấu tranh giai cấp hiện có, của một sự vận động lịch sử đang diễn ra trước mắt chúng ta” (Tuyên ngôn của Đảng cộng sản, tr 99).
Một thực tế hẳn nhiên của lịch sử nhân loại, cuộc cách mạng Công xã Pari vào năm 1871 báo hiệu sự xuất hiện xã hội xã hội chủ nghĩa hiện thực mặc dù chính quyền chỉ tồn tại trong 71 ngày. Và, cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng 10 Nga (năm 1917) đã tạo ra bước ngoặt trong tiến trình phát triển xã hội xã hội chủ nghĩa hiện thực. Sau khi Liên bang Xô Viết hình thành, nhiều nước giành độc lập và dân chủ đều có xu hướng theo mô hình xã hội xã hội chủ nghĩa và xã hội xã hội chủ nghĩa trở thành hệ thống sau những năm 1950. Hệ thống xã hội xã hội chủ nghĩa đã phát triển mạnh mẽ trong vài thập niên. Và rồi, hệ thống xã hội xã hội chủ nghĩa rơi vào khủng hoảng, đổ vỡ tại nhiều nước vào cuối thập niên 80 của thế kỷ 20. Hiện tại, một ít nước đang được phục hồi và đạt được thành tích một cách thần kỳ như: Trung Quốc và Việt Nam. Rõ ràng, xã hội xã hội chủ nghĩa có sức sống trường tồn.
- Xã hội xã hội chủ nghĩa là một hình thái kinh tế - xã hội tương lai
Theo sự phân kỳ về lịch sử xã hội loài người của Marx, cho đến nay, xã hội đã trải qua 5 hình thái kinh tế - xã hội. Từ xã hội Công xã nguyên thủy, xã hội Chiếm hữu nô lệ, xã hội Phong kiến, xã hội Tư bản và xã hội Xã hội chủ nghĩa (xã hội xã hội chủ nghĩa có giai đoạn thấp và giai đoạn cao). Như vậy, xã hội xã hội chủ nghĩa chỉ là một hình thái kinh tế - xã hội mới được sinh thành. Giống như bất kỳ một thực thể sống nào khác, hình thái kinh tế - xã hội phải trải qua quá trình phát sinh, phát triển (thăng trầm, hoàn thiện) và tiêu vong. Nhưng, thời gian của một hình thái kinh tế - xã hội thì nhiều trăm năm, thậm chí ngàn năm tùy theo khả năng thích ứng của nó đối với hoàn cảnh xã hội. Hiện là “mầm non” của xã hội loài người, hình thái kinh tế - xã hội xã hội chủ nghĩa “sẽ xuất hiện một liên hợp, trong đó sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện cho sự phát triển tự do của tất cả mọi người”, “và cũng do đấy, tiêu diệt cả sự thống trị của chính nó với tư cách là một giai cấp (giai cấp công nhân - người viết) như Tuyên ngôn dự báo sẽ còn lâu dài lắm vậy!
Khi những học thuyết xã hội chủ nghĩa bắt đầu xuất hiện, nhiều người cho rằng đó là ảo tưởng, sự mơ mộng hão huyền. Khi xã hội xã hội chủ nghĩa ra đời, không ít người dự báo nó không thể phát triển. Khi xã hội xã hội chủ nghĩa hiện thực lâm vào khủng hoảng, một số người tiên lượng xã hội chủ nghĩa sẽ diệt vong vào cuối thế kỷ 20. Nhưng, xã hội xã hội chủ nghĩa chính là khát vọng, sự tìm kiếm, lựa chọn và hiện thực hóa của con người. Với nghĩa ấy, xã hội xã hội chủ nghĩa có tính trường tồn.
