Tổng Bí thư: 'Chúng ta phải hướng tới hệ thống pháp luật dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện'

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu trước Quốc hội. Ảnh: Media Quốc hội

Chiều ngày 4/11, trước khi Quốc hội thảo luận tại tổ về dự thảo Văn kiện trình Đại hội Đảng XIV, Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu tại hội trường, gợi mở một số nhóm nội dung để các đại biểu Quốc hội trao đổi, góp ý.

Theo Tổng Bí thư, đây là khoảng thời gian để những người đang trực tiếp tham gia xây dựng hệ thống pháp luật của đất nước góp ý, hoàn thiện nội dung các văn kiện sẽ trình Đại hội XIV của Đảng, những văn kiện định hướng cho con đường phát triển của dân tộc ta trong nhiều năm tới.

“Tôi cho rằng tiếng nói của các đại biểu Quốc hội hôm nay không chỉ là ý kiến góp ý cá nhân; đó là tiếng nói của cử tri mà các Đại biểu là đại diện; là tiếng nói của thực tiễn đời sống, kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh; là tiếng nói của những người làm luật,” Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu.

Đề xuất các ý kiến đóng góp đi thẳng vào những vấn đề căn cốt nhất của thể chế và phương thức tổ chức thực thi quyền lực Nhà nước, Tổng Bí thư gợi mở một số nhóm nội dung để các đại biểu Quốc hội trao đổi, đào sâu, làm rõ thêm.

Thứ nhất, góp ý về thể chế và pháp luật, Tổng Bí thư phát biểu, việc ban hành luật là để quản lý xã hội bằng pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Nhưng trong thực tiễn, vẫn còn tình trạng "luật thì đúng mà làm thì khó", "trên nghị trường thì thông, xuống cơ sở thì vướng".

Vì vậy, ông đề nghị các đại biểu tập trung nói thật rõ vì sao có những đạo luật, nghị định, thông tư ban hành rất công phu, rất dày nhưng cán bộ cơ sở không dám làm; doanh nghiệp loay hoay, xoay sở; người dân lúng túng, xuôi ngược. Chỗ nào chồng chéo, chỗ nào cách hiểu khác nhau giữa các Bộ, ngành, chỗ nào trao quyền mà lại buộc người ta chịu trách nhiệm vượt quá khả năng kiểm soát của họ.

“Chúng ta phải hướng tới hệ thống pháp luật dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện. Câu chữ trong luật phải ngắn gọn, rõ nghĩa, không đánh đố, không để lại khoảng mờ cho sự lạm dụng hay né tránh. Chính sách ban hành ra phải đo được tác động, kiểm soát được rủi ro, đặc biệt là phải tạo thuận lợi chứ không tạo thêm thủ tục. Một đạo luật tốt không phải là đạo luật viết hay, mà là đạo luật đi được vào cuộc sống. Các đại biểu cần chỉ rõ để luật thực sự đi vào cuộc sống thì trong văn kiện Đại hội XIV cần bổ sung, điều chỉnh những định hướng gì. Chúng ta phải nói thẳng để sửa thẳng,” Tổng Bí thư gợi mở.

Thứ hai, về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Tổng Bí thư nhấn mạnh, Nhà nước pháp quyền không chỉ là có hệ thống luật pháp đầy đủ. Nhà nước pháp quyền trước hết là sự thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, là sự kiểm soát quyền lực, là công khai, minh bạch, là giải trình trước nhân dân.

Vì vậy, ông mong ý kiến của các đại biểu tập trung vào câu hỏi “chúng ta đã làm đủ chưa để mỗi quyền lực đều được ràng buộc trong khuôn khổ pháp luật, vận hành đúng thẩm quyền, đúng mục đích, đúng lợi ích của nhân dân?”, “Còn khoảng trống nào khiến người dân thấy ‘muốn thì được, không muốn thì thôi?”, “Còn tình trạng nào mà người dân phải ‘xin’ những thứ lẽ ra họ được hưởng?”.

“Nếu chưa có câu trả lời đầy đủ, đó chính là chỗ Nhà nước pháp quyền chưa hoàn chỉnh”, Tổng Bí thư nói, đồng thời nhấn mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền của chúng ta là xây dựng một Nhà nước mạnh nhưng không lạm quyền; có kỷ cương nhưng không xa dân; hành động quyết liệt nhưng vẫn nhân văn, thuyết phục, có đối thoại. Những định hướng như thế cần được làm thật rõ trong văn kiện Đại hội XIV.

Thứ ba, về phân cấp, phân quyền và tổ chức bộ máy, Tổng Bí thư cho rằng cần phải trả lời cho được hai câu hỏi: Phân cấp những gì, cho ai, đi liền với điều kiện gì; và cơ chế chịu trách nhiệm, kiểm tra, giám sát sẽ như thế nào.

Theo ông, nơi nào cấp dưới có thể quyết nhanh, sát dân hơn cấp trên thì phải mạnh dạn giao quyền. Nhưng giao quyền không phải là "đẩy việc xuống", "đẩy rủi ro xuống". Giao quyền phải đi cùng nguồn lực, nhân lực, công cụ, và cả vùng an toàn pháp lý để cán bộ dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung chứ không phải chịu trách nhiệm cá nhân một cách oan uổng.

Liên quan tới mô hình chính quyền địa phương hai cấp, Tổng Bí thư cho biết, đây là nội dung rất mới, rất quan trọng, rất nhạy cảm, liên quan trực tiếp đến đời sống người dân và cán bộ cơ sở. Ông mong các đại biểu cho ý kiến cụ thể, mô hình hai cấp phải thiết kế thế nào để dân không bị xa chính quyền, không bị đứt gãy dịch vụ công?

“Đừng để tuyên bố tinh gọn bộ máy mà sinh thêm tầng nấc xin - cho ngoài thực tế. Điều quan trọng nữa là chính quyền cơ sở phải có quyền gì, phải có nguồn lực nào cho nhiệm vụ kiến tạo phát triển ở cơ sở. Thêm những gì cho hành lang pháp lý cho nhiệm vụ này. Cùng với đó là mối quan hệ giữa ba cấp chính quyền: trung ương, tỉnh/thành phố, cơ sở. Ba cấp phải là một chỉnh thể vận hành thông suốt, chia sẻ trách nhiệm và hỗ trợ nhau. Tuyệt đối không phải ba lớp "chuyền trách nhiệm cho nhau" để nhân dân chạy vòng quanh. Các đồng chí là đại biểu Quốc hội, đi cơ sở rất nhiều, xin góp ý thật kỹ cho những chỗ này,” Tổng Bí thư nêu vấn đề.

Thứ tư, về mối quan hệ gắn bó hữu cơ giữa Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và nhân dân, Tổng Bí thư mong các đại biểu góp ý thêm về cơ chế nào để Đảng lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện nhưng không làm thay, không bao biện, không buông lỏng; Chính phủ quản lý, điều hành theo pháp luật, dám chịu trách nhiệm cá nhân; Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội thực sự trở thành cầu nối tin cậy giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà là chủ thể tham gia, giám sát, phản biện, đồng hành.

“Nếu nói lấy dân làm trung tâm, thì phải thiết kế cơ chế để dân có tiếng nói thực chất, có quyền giám sát thực chất, có cơ hội tham gia thực chất vào các vấn đề,” Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Quốc hội nghe Tổng Bí thư Tô Lâm trao đổi trước khi thảo luận tổ về dự thảo Văn kiện trình Đại hội Đảng XIV. Ảnh: Media Quốc hội

Thứ năm, về vai trò lãnh đạo, cầm quyền của Đảng trong hệ thống pháp luật và trong điều hành thực tiễn, Tổng Bí thư cho biết, Đảng ta là Đảng cầm quyền. Cầm quyền tức là gánh trách nhiệm trước dân về sự phát triển của đất nước, về cuộc sống hàng ngày của nhân dân. Cầm quyền không chỉ là đưa ra đường lối, mà còn là tổ chức thực hiện, kiểm tra thực hiện, chịu trách nhiệm về kết quả.

Vì vậy, các văn kiện trình Đại hội XIV không thể chỉ nói "tăng cường sự lãnh đạo của Đảng" theo cách chung chung. Tổng Bí thư đề nghị phải làm rõ hơn: Đảng lãnh đạo để bảo đảm mọi chính sách, mọi đạo luật đều thực sự phục vụ nhân dân, phát triển đất nước, giữ vững độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ ổn định chính trị - xã hội; giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đảng lãnh đạo để chống tư duy cục bộ ngành, cục bộ địa phương, lợi ích nhóm, tiêu cực, tham nhũng, lãng phí. Đảng lãnh đạo để bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.

"Tôi muốn các Đại biểu góp ý xem trong văn kiện đã nêu đủ những điều này chưa, đã rõ chưa, đã chạm đến những điểm yếu còn tồn tại chưa," Tổng Bí thư nói.

Thứ sáu, về tinh thần đổi mới tư duy, đổi mới cách làm, đổi mới quản trị quốc gia theo phương châm kiến tạo và vì dân.

Tổng Bí thư nhấn mạnh: Thế giới thay đổi rất nhanh. Thực tiễn trong nước cũng thay đổi rất nhanh. Nếu tư duy của chúng ta chậm hơn thực tiễn thì văn kiện sẽ lạc hậu ngay, thậm chí ngay khi vừa thông qua. Cho nên, tôi đề nghị các Đại biểu đọc văn kiện với tinh thần: có điểm nào vẫn còn tư duy cũ, cách nói cũ, cách làm cũ? Có điểm nào chúng ta còn giữ thói quen quản lý kiểu xin- cho, trong khi lẽ ra Nhà nước phải đóng vai trò kiến tạo, phục vụ người dân và doanh nghiệp?

“Chúng ta phải khẳng định rõ hơn mô hình quản trị quốc gia trong giai đoạn tới, quản trị dựa trên pháp luật minh bạch, dữ liệu tin cậy, hạ tầng số hiện đại, bộ máy tinh gọn, cán bộ liêm chính, kỷ cương đi đôi với phục vụ. Quản trị như vậy là quản trị kiến tạo phát triển, không phải quản trị xin - cho,” Tổng Bí thư nói.

Tổng Bí thư cũng muốn các đại biểu đóng góp bằng những ví dụ cụ thể từ ngành, địa phương, lĩnh vực mình phụ trách, chỗ nào còn thủ tục rườm rà làm doanh nghiệp nản lòng, chỗ nào người dân bức xúc vì đi lại nhiều lần mà không giải quyết được việc, chỗ nào còn "chạy cơ chế"...

Thứ bảy, về những điểm mới, điểm đột phá. Tiểu ban Văn kiện đã nêu 18 điểm mới, những định hướng được coi là đột phá, thể hiện tinh thần dám đổi mới, dám chuyển đổi mô hình phát triển, dám tổ chức lại bộ máy và phương thức vận hành. Tổng Bí thư đề nghị các đại biểu trả lời hai câu hỏi rất quan trọng.

Câu hỏi thứ nhất, 18 điểm mới ấy đã đủ tầm chưa? Có điểm nào còn đang ở mức "chủ trương", "định hướng", "sẽ nghiên cứu", trong khi xã hội đang đòi hỏi câu trả lời cụ thể, lộ trình rõ ràng, trách nhiệm rõ người?

Câu hỏi thứ hai, theo các Đại biểu, những người sát dân, hiểu đời sống thực tế, hiểu tâm tư cử tri thì còn những vấn đề nào chưa được gọi tên đúng mức trong văn kiện? Còn nút thắt nào nếu không tháo bây giờ thì 5 năm tới chúng ta sẽ phải trả giá đắt hơn?

“Văn kiện Đại hội là văn kiện gốc. Chúng ta làm rõ được ngay từ đây thì sau này quá trình thể chế hóa, xây dựng luật, tổ chức thi hành sẽ thuận lợi hơn, thống nhất hơn, đỡ lúng túng hơn. Ngược lại, nếu văn kiện còn chung chung, chưa hoàn thiện, thì khi đưa vào luật sẽ sinh ra cách hiểu khác nhau, cách làm khác nhau, thậm chí ‘vận dụng’ theo cách hiểu của cá nhân. Như vậy người chịu thiệt nhất chính là nhân dân,” Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Tổng Bí thư Tô Lâm mong buổi thảo luận hôm nay và các vòng góp ý tiếp theo sẽ thật sự là những cuộc thảo luận thẳng thắn, trách nhiệm, xây dựng. Theo ông, điều Đảng mong muốn, Quốc hội mong muốn, Chính phủ mong muốn và nhân dân mong muốn có mẫu số chung rất cụ thể, rất gần gũi, rất giản dị. Đó là đất nước phát triển bền vững; xã hội trật tự, kỷ cương, ấm áp, nhân văn; người dân được bảo vệ và được trao cơ hội vươn lên bằng sức lao động của chính mình; ai làm đúng pháp luật thì được bảo hộ, ai làm sai thì bị xử lý công bằng, không có vùng cấm.

Vì vậy, ông đề nghị mỗi đại biểu Quốc hội hôm nay đóng góp với tư cách người đại diện cho nhân dân, đồng thời cũng với tư cách đảng viên, cán bộ có trải nghiệm thực tiễn sâu sắc. Nói điều mình thật sự thấy, điều mình trăn trở, điều mình dám chịu trách nhiệm.

Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh lại 5 yêu cầu cụ thể: Góp ý vào tính khả thi của thể chế, của pháp luật; góp ý vào tổ chức quyền lực Nhà nước, cơ chế kiểm soát quyền lực, cơ chế chịu trách nhiệm cá nhân; góp ý vào phân cấp, phân quyền, mô hình chính quyền địa phương hai cấp, quan hệ giữa ba cấp chính quyền; góp ý vào mối quan hệ Đảng - Nhà nước - Mặt trận - Các đoàn thể chính trị, xã hội - nhân dân sao cho thật sự gắn bó, thật sự đồng lòng; góp ý vào vai trò Đảng cầm quyền trong quản trị phát triển đất nước; góp ý để làm rõ và làm sâu thêm các điểm đột phá, không chỉ dừng ở phương châm mà đi vào cơ chế vận hành.

“Tôi tin rằng với kinh nghiệm công tác, với sự gắn bó rất gần với cử tri, với bản lĩnh của mình, các đại biểu sẽ làm rất tốt trọng trách này,” Tổng Bí thư bày tỏ tin tưởng.

Đinh Nhung