TỔNG THUẬT: Tọa đàm 'Bảo đảm an ninh, quốc phòng gắn với phát triển bền vững trong định hướng chiến lược Đại hội XIV của Đảng'

Tọa đàm tập trung nhận diện bối cảnh mới tác động đến an ninh, quốc phòng và phát triển bền vững của Việt Nam; đồng thời đề xuất các nhóm giải pháp chiến lược về thể chế-quản trị an ninh, về kinh tế-quốc phòng và về xã hội-con người-cộng đồng.

Tham dự Tọa đàm có các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia thuộc Viện An ninh phi truyền thống (Trường Quản trị và Kinh doanh, ĐHQG Hà Nội); Hội đồng Lý luận trung ương; Ban Chính sách Chiến lược Trung ương; các đơn vị, học viện thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng...

GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm, Viện trưởng Viện An ninh phi truyền thống phát biểu khai mạc Tọa đàm - Ảnh: VGP

Phát biểu khai mạc Tọa đàm, Trung tướng, GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm, Viện trưởng Viện An ninh phi truyền thống cho biết, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XIV đưa ra quan điểm chỉ đạo: Lấy phát triển để ổn định, ổn định để thúc đẩy phát triển nhanh bền vững đất nước, nâng cao đời sống hạnh phúc của nhân dân, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. So với những văn kiện các kỳ Đại hội Đảng trước, dự thảo Văn kiện lần này xác định phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, phát triển văn hóa con người làm nền tảng; tăng cường quốc phòng an ninh và đẩy mạnh đối ngoại hội nhập quốc tế là trọng yếu và thường xuyên. Quan điểm chỉ đạo này có sự phát triển về tư duy lý luận của Đảng. Do đó, Tọa đàm "Bảo đảm an ninh, quốc phòng gắn với phát triển bền vững trong định hướng chiến lược Đại hội XIV của Đảng Cộng sản Việt Nam" tập trung vào 2 nhóm vấn đề : Phát triển bền vững và An ninh quốc phòng để các đại biểu thảo luận. Các ý kiến góp ý tại Tọa đàm sẽ được tổng hợp gửi Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIV của Đảng.

Khái quát và gợi mở những vấn đề về quản trị an ninh phi truyền thống (ANPTT) trong bối cảnh mới và góp ý những nội dung Dự thảo Văn kiện, PGS. TS. Hoàng Đình Phi, Hiệu trưởng Trường Quản trị và Kinh doanh, cho biết: Về phát triển bền vững quốc gia, chúng tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm của các học giả thế giới, các nhà lãnh đạo quốc tế và Liên Hợp Quốc về việc cần theo đuổi và quyết liệt thực hiện nhanh 17 mục tiêu phát triển bền vững đã được đề ra của Liên Hợp Quốc. Việt Nam đã và đang tích cực thực hiện các mục tiêu này, và chúng ta tự hào về những kết quả đạt được, từ xóa đói giảm nghèo, phát triển bình đẳng giới, đến phát triển kinh tế và tạo việc làm bền vững (như Mục tiêu 8 của Liên Hợp Quốc). Đặc biệt, chúng ta đã có những tiến bộ trong Mục tiêu 5 về bình đẳng giới, Mục tiêu 8 về việc làm, Mục tiêu 10 và 12 về sản xuất và tiêu dùng có trách nhiệm, cũng như Mục tiêu 17 về hợp tác quốc tế để triển khai tất cả 16 mục tiêu khác.

Tuy nhiên, khi xem xét các trụ cột chính của phát triển bền vững theo cách tiếp cận truyền thống gồm kinh tế, xã hội và môi trường, chúng ta cần nhận thức sâu sắc hơn về tầm quan trọng của trụ cột chính trị và an ninh. Theo tôi, phát triển bền vững cần dựa trên ít nhất 5 trụ cột, hoặc thậm chí nhiều hơn để tương ứng với 17 mục tiêu phát triển bền vững.

Dựa trên các nguyên tắc của Đảng Cộng sản Việt Nam về độc lập, tự chủ, tự cường và giá trị cốt lõi "Độc lập - Tự do - Hạnh phúc", chúng ta cần đề cao vai trò của trụ cột chính trị với sự ổn định vững chắc. Đây là yếu tố nền tảng quan trọng nhất, sau đó mới đến trụ cột kinh tế, đảm bảo sự phát triển bao trùm, nơi mọi người dân và doanh nghiệp đều được hưởng lợi từ thành quả phát triển kinh tế. Hạnh phúc và ấm no là thước đo của sự phát triển kinh tế, thông qua việc tạo mới và giữ vững việc làm ổn định, đặc biệt là việc làm trong các ngành công nghiệp công nghệ cao, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số và kinh tế tri thức.

Trụ cột thứ ba là xã hội, với mục tiêu công bằng và bình đẳng. Công bằng là tạo cơ hội cho mọi người, còn bình đẳng là tạo điều kiện để họ hưởng thụ cơ hội đó dựa trên năng lực và sự đóng góp, đi đôi với trách nhiệm đối với quốc gia.

Trụ cột thứ tư là môi trường. Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Các yếu tố cấu thành môi trường tự nhiên như hệ sinh thái thực vật, động vật, đất, nước, không khí, tài nguyên,... đang có dấu hiệu xuống cấp. Mặc dù việc ban hành các nghị quyết của Đảng và các bộ luật của Nhà nước đang ngày càng tiệm cận với chuẩn mực quốc tế, tạo nên một nền pháp lý văn minh, nhưng quá trình thực thi pháp luật vẫn còn nhiều thách thức do liên quan đến văn hóa, lịch sử, truyền thống và các mâu thuẫn kinh tế. Chúng ta cần nhìn nhận cả điểm sáng và điểm tối để từng bước giải quyết.

Trụ cột thứ năm quan trọng không kém là an ninh phi truyền thống. Ngay cả khi các trụ cột khác như chính trị, kinh tế, xã hội, môi trường đều ổn định và được duy trì tốt, thì mọi nỗ lực phát triển sẽ trở nên vô nghĩa nếu an ninh phi truyền thống không được đảm bảo. An ninh phi truyền thống, theo định nghĩa của chúng tôi, bao gồm ba yếu tố cốt lõi: Sự an toàn, sự ổn định và tính bền vững của bất kỳ lĩnh vực nào. Ví dụ, an ninh kinh tế không chỉ là tăng trưởng GDP hai con số mà còn phải xem xét liệu sự tăng trưởng đó có đảm bảo an toàn, ổn định và bền vững trong dài hạn hay không, cơ cấu ngành công nghiệp có phù hợp với xu thế công nghệ hay không.

Với an ninh phi truyền thống, chúng ta cần xem xét sự ổn định và an toàn của trụ cột chính trị. Các rủi ro phi truyền thống cũng đe dọa nghiêm trọng đến sự an toàn, ổn định và bền vững của nền kinh tế, xã hội và môi trường. Các vấn đề như buôn lậu, trốn thuế, rửa tiền, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, thiên tai,.. có thể xóa sạch những thành quả phát triển kinh tế, chính trị, xã hội đã đạt được. Do đó, việc giữ vững các thành quả này thông qua đảm bảo an ninh phi truyền thống là cực kỳ quan trọng.

Trong 30 năm qua, tôi theo dõi khoảng 90% chiến lược ở các cấp, đặc biệt là cấp bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp, còn mang tính chung chung, thiếu tính cụ thể và khả thi. Điều này dẫn đến việc chúng ta bỏ lỡ nhiều cơ hội phát triển công nghệ và thị trường.

Do đó, tôi đề xuất một số nội dung như sau:

Thứ nhất, về tự chủ chiến lược, Việt Nam cần chủ động hội nhập và xây dựng các chiến lược cụ thể dựa trên năng lực nội tại, hợp tác quốc tế và sự tham vấn từ các chuyên gia, nhà khoa học, doanh nhân.

Thứ hai, về quản trị chiến lược, cần có những quy định rõ ràng về trách nhiệm pháp lý đối với những người tham gia quản trị chiến lược, tương tự như trong luật môi trường, để đảm bảo tính nghiêm minh và hiệu quả.

Thứ ba, về đào tạo chuyên nghiệp, cần đẩy mạnh đào tạo, nâng cao tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ, lãnh đạo, trang bị cho họ kiến thức, kỹ năng và công cụ quản trị chiến lược.

Thứ tư, về tổ chức tư vấn độc lập, xây dựng các tổ chức tư vấn độc lập, có năng lực và uy tín, để hỗ trợ công tác hoạch định và thực thi chiến lược.

Thiếu tướng, PGS.TS. Nguyễn Bá Dương (Tổng cục Chính trị, Bộ Quốc phòng) kiến nghị một số nội dung đóng góp vào Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, tập trung vào lĩnh vực quốc phòng – an ninh, gắn kết hài hòa với phát triển: Thế giới đang bước vào một giai đoạn mới với các xu hướng nổi bật: Hội nhập quốc tế sâu rộng, cách mạng công nghiệp lần thứ tư lan tỏa nhanh chóng, nhưng đồng thời, các nguy cơ rủi ro về an ninh phi truyền thống ngày càng gia tăng. Đại dịch, biến đổi khí hậu, khủng bố, tội phạm mạng, chiến tranh công nghệ... trở thành những thách thức đan xen, không biên giới, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh con người, an ninh kinh tế và an ninh quốc gia.

Trong nước, Việt Nam tiếp tục phát triển mạnh mẽ về kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế, nhưng cũng phải đối mặt với nguy cơ các mâu thuẫn xã hội, tội phạm công nghệ cao, xâm nhập tư tưởng, và các hoạt động chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng trên không gian mạng. Vì vậy, việc bảo đảm an ninh quốc gia toàn diện gắn với phát triển bền vững không chỉ là nhiệm vụ chính trị - quân sự, mà còn là yêu cầu kinh tế - xã hội, cần được nhìn nhận với tầm chiến lược.

Trên cơ sở nhận diện tình hình mới, tôi đề xuất 6 nội dung trọng tâm, có thể bổ sung làm rõ dự thảo Văn kiện.

Thứ nhất, Văn kiện nên nhấn mạnh việc xây dựng quân đội nhân dân, công an nhân dân, nền quốc phòng toàn dân gắn với phát triển – an ninh, bảo vệ sự thịnh vượng, tức là mọi chính sách phát triển phải đảm bảc quốc phòng và mọi hoạt động quốc phòng phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước.

Thực tiễn cho thấy các quốc gia thành công đều phát triển năng lực quân sự, an ninh trong khi thúc đầy kinh tế - xã hội, thay vì tách rời hai lĩnh vực này. Việc xây dựng các khu kinh tế - quốc phòng kết hợp, phát triển hạ tầng chiến lược, mạng lưới công nghệ quốc phòng - an ninh hiện đại là hướng đi khả thi.

Thứ hai, an ninh phi truyền thống cần đặt con người vào trung tâm của an ninh quốc gia

Trong bối cảnh mới, các mối đe dọa phi truyền thống như dịch bệnh, thiên tai, khủng bố, tội phạm mạng... tác động trực tiếp đến đời sống người dân, đến sự ổn định xã hội. Vì vậy, Văn kiện nên bổ sung quan điểm: "An ninh con người là hạt nhân của an ninh quốc gia", nhấn mạnh mọi chính sách, mọi biện pháp quốc phòng, an ninh đều hướng tới bảo vệ lợi ích, tính mạng và quyền lợi cơ bản của nhân dân. Cần xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, năng lực ứng phó linh hoạt, đồng thời nâng cao ý thức tự bảo vệ của người dân, doanh nghiệp, cộng đồng, tạo "mạng lưới an ninh phi truyền thống toàn dân".

Thứ ba, liên kết chặt chẽ giữa đổi mới kinh tế với tăng cường năng lực quốc phòng - an ninh

Nhiều hoạt động phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ cao, năng lượng, giao thông, logistics, có thể vừa tạo giá trị kinh tế vừa củng cố năng lực quốc phòng - an ninh. Văn kiện nên nhấn mạnh: "Kinh tế an ninh - An ninh kinh tế", nghĩa là vừa phát triển kinh tế vừa nâng cao khả năng tự chủ quốc phòng, bảo vệ chủ quyền, bảo đảm chuỗi cung ứng, hạ tầng trọng yếu. Việc này còn bao gồm bảo vệ dữ liệu, hạ tầng số, nghiên cứu công nghệ quốc phòng - an ninh theo hướng phục vụ cả mục tiêu kinh tế lẫn quốc phòng.

Thứ tư là ứng phó chủ động với các thách thức phi truyền thống và rủi ro mới.

Thế giới thay đổi nhanh, các rủi ro phi truyền thống xuất hiện đa dạng, liên ngành, không biên giới. Văn kiện nên đề xuất: xây dựng "Cơ chế phản ứng linh hoạt - thời gian thực", tức là hệ thống ứng phó rủi ro, khủng hoảng, dịch bệnh, thiên tai, tội phạm mạng… được tổ chức theo mô hình liên ngành, liên vùng, cập nhật dữ liệu liên tục và phản ứng kịp thời. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác quốc tế về phòng chống tội phạm xuyên biên giới, biến đổi khí hậu, khủng bố, dịch bệnh... trong khuôn khổ chủ quyền quốc gia.

Thứ năm là phát triển năng lực con người trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh.

Một nền an ninh - quốc phòng toàn diện không thể thiếu nhân lực chất lượng cao, am hiểu công nghệ, pháp luật và chiến lược. Văn kiện nên nhấn mạnh đào tạo nguồn nhân lực chiến lược, gắn kết giữa học thuật - nghiên cứu - thực tiễn, nâng cao năng lực thích ứng với công nghệ mới, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng, logistics chiến lược. Đây là cách tạo ra "lực lượng mềm - sức mạnh cứng", vừa năng động vừa hiệu quả, đáp ứng yêu cầu bảo vệ quốc gia trong mọi tình huống.

Thứ sáu là xây dựng tư duy chiến lược mới về an ninh - quốc phòng.

Cần bổ sung quan điểm: An ninh, quốc phòng không chỉ là phòng thủ truyền thống, mà là chiến lược tổng hợp, bao gồm kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường, công nghệ, gắn với hội nhập quốc tế.

Có thể khẳng định rằng bảo đảm an ninh quốc gia toàn diện trong bối cảnh mới không thể tách rời phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Mối quan hệ này là tương hỗ, hài hòa và chiến lược, là trụ cột để Việt Nam vừa giữ vững chủ quyền, độc lập, vừa nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Văn kiện Đại hội XIV cần: Nhấn mạnh an ninh con người là trung tâm của quốc phòng toàn dân; tích hợp quốc phòng - an ninh vào mọi hoạt động phát triển kinh tế - xã hội; phát triển năng lực nhân lực, hạ tầng, công nghệ quốc phòng - an ninh, đồng thời ứng phó linh hoạt với các thách thức phi truyền thống; đưa ra các quan điểm, cụm từ chiến lược, độc đáo để thể hiện tầm nhìn đổi mới, hội nhập, bền vững và hiện đại.

Một đất nước phát triển bền vững là đất nước mà quốc phòng - an ninh luôn song hành với phát triển, mọi chính sách được hoạch định trên cơ sở tối ưu hóa lợi ích an ninh và thịnh vượng kinh tế - xã hội, đồng thời chuẩn bị sẵn sàng ứng phó với mọi thách thức mới.