TP.HCM trên hành trình trở thành đầu tàu đối ngoại quốc gia

Đây là vấn đề được ông ông Phạm Dứt Điểm - Quyền Giám đốc Sở Ngoại vụ TP.HCM tại Chương trình Đối thoại chính sách “Ngoại giao Việt Nam: Tầm nhìn chiến lược và Hợp tác địa phương” diễn ra chiều 22/8, nhân kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập ngành Ngoại giao Việt Nam và 50 năm thành lập Sở Ngoại vụ TP.HCM.

Từ hội nhập đến dẫn dắt

Ông Phạm Dứt Điểm nhắc lại thời điểm ngay sau ngày đất nước thống nhất, khi Thành phố mang trên vai nhiệm vụ kép: vừa hàn gắn hậu quả chiến tranh, vừa khôi phục sản xuất, ổn định đời sống nhân dân. Khi đó, đối ngoại của TP.HCM trước hết là công cụ kết nối và tái thiết, thể hiện qua việc mở lại các kênh giao lưu quốc tế, tiếp nhận viện trợ nhân đạo, tổ chức những hoạt động hợp tác ban đầu, đưa Thành phố hội nhập trở lại với thế giới.

Việc Bộ Ngoại giao chọn TP.HCM là một trong những địa phương đầu tiên thành lập cơ quan ngoại vụ đã giúp Thành phố sớm đảm nhận vai trò “cánh tay nối dài” của ngoại giao quốc gia tại địa bàn chiến lược này.

Bước vào cuối thập niên 80, đầu 90, công cuộc đổi mới và mở cửa đất nước mở ra thời kỳ hội nhập sâu rộng. Với vị thế trung tâm kinh tế năng động nhất cả nước, TP.HCM không chỉ thực thi mà còn đồng kiến tạo chính sách đối ngoại quốc gia. Một dấu ấn quan trọng là việc ký kết quan hệ kết nghĩa với San Francisco (Mỹ) vào năm 1995, mở đường cho hợp tác toàn diện về kinh tế, giáo dục, khoa học - công nghệ.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn và Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được trao Huân chương Lao động hạng nhất cho lãnh đạo Sở Ngoại vụ TP.HCM

“TP.HCM cũng là một trong những địa phương đầu tiên khởi xướng các mô hình ngoại giao kinh tế, xúc tiến đầu tư, hợp tác cấp địa phương, đi trước một bước trong mở rộng quan hệ với các thành phố lớn trên thế giới. Vai trò đồng kiến tạo này vừa giúp hình thành tiền lệ, vừa cung cấp kinh nghiệm cho nhiều địa phương khác, đồng thời đóng góp sáng kiến cho Bộ Ngoại giao trong hoạch định chính sách”, ông Điểm khẳng định.

Nhìn về giai đoạn mới sau khi mở rộng địa giới hành chính, hướng tới thương hiệu đô thị toàn cầu, ông Điểm cho rằng, Thành phố phải xác định tầm vóc của một siêu đô thị hơn 14 triệu dân, diện tích trên 6.700 km², với tiềm năng và trách nhiệm mới. Không chỉ hội nhập, TP.HCM cần trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, logistics và đổi mới sáng tạo của khu vực.

Từ tầm nhìn này, ông nhấn mạnh: mô hình đối ngoại của Thành phố phải chuyển từ “đồng hành” sang “dẫn dắt”, chủ động mở rộng mạng lưới đối tác, kiến tạo khuôn khổ hợp tác mới, tận dụng lợi thế cảng biển, logistics và liên kết vùng để trở thành trung tâm kết nối quốc tế của tiểu vùng Mê Kông mở rộng và Đông Nam Á. Thành phố cũng cần tiên phong thử nghiệm ngoại giao số, ngoại giao khí hậu và ngoại giao đổi mới sáng tạo - những lĩnh vực đang định hình trật tự hợp tác mới.

“Sở Ngoại vụ TP.HCM, với vai trò tham mưu, điều phối và triển khai toàn diện hoạt động đối ngoại địa phương, không chỉ làm tốt vai trò "người lính tuyến đầu" của ngoại giao Việt Nam tại TP.HCM, mà còn trở thành trung tâm kết nối tri thức, kinh nghiệm và sáng kiến giữa Thành phố với mạng lưới đối tác toàn cầu, góp phần định hình vị thế TP.HCM như một hình mẫu về ngoại giao địa phương chủ động, sáng tạo và có tầm ảnh hưởng”, ông khẳng định.

Sự kiện hợp nhất TP.HCM với hai tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu năm 2025 mở ra một giai đoạn phát triển hoàn toàn mới, biến nơi đây thành siêu đô thị đầu tiên của Việt Nam, đồng thời là hạt nhân liên kết vùng phía Nam.

Ở cấp độ khu vực, TPHCM đang đứng trước sự cạnh tranh gay gắt với Singapore, Bangkok, Kuala Lumpur - những trung tâm kinh tế đang đồng loạt đẩy mạnh đầu tư xanh, đổi mới sáng tạo và phát triển trung tâm tài chính quốc tế. Điều này đặt ra yêu cầu TP.HCM phải định vị lại vị thế trong bức tranh toàn cầu.

Chuyển đổi xanh - số vì thế không còn là xu thế mà là điều kiện tiên quyết để duy trì sức hút đầu tư, nguồn nhân lực và uy tín quốc tế. Nhưng để tận dụng cơ hội từ xu thế này, Thành phố cần một khung pháp lý đối ngoại đủ linh hoạt.

Thực tế nhiều năm qua cho thấy, khi TP.HCM muốn thiết lập cơ chế hợp tác mới để thu hút nguồn lực cho chuyển đổi xanh - số, vẫn gặp những giới hạn về thẩm quyền và công cụ triển khai. Nếu thiếu sự điều chỉnh kịp thời, việc tham gia và dẫn dắt các sáng kiến quốc tế về tài chính xanh, hạ tầng số thông minh, liên minh đô thị bền vững sẽ khó đạt hiệu quả như mong muốn.

Nói cách khác, bối cảnh mới một lần nữa đặt công tác đối ngoại TP.HCM vào vị trí tiên phong: vừa là “cửa ngõ quốc tế” của Việt Nam, vừa là “phòng thí nghiệm chính sách” để kiểm chứng, hoàn thiện và lan tỏa những sáng kiến ngoại giao sáng tạo trước khi triển khai toàn quốc. Đây là vinh dự lớn nhưng cũng là trọng trách nặng nề, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, nguồn lực và đặc biệt là sự đồng hành chặt chẽ giữa Bộ Ngoại giao và Thành phố.

Mang tầm khu vực, đầu tàu đối ngoại

Theo ông Phạm Dứt Điểm, để TP.HCM thực sự trở thành đô thị mang tầm khu vực và đầu tàu về đối ngoại của cả nước, trước hết cần thể chế hóa mô hình đặc thù cho công tác đối ngoại. Bộ Ngoại giao đã thể hiện sự quan tâm thông qua Thông tư 09, hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cho các cơ quan chuyên môn thuộc UBND các cấp. Văn bản này vừa tạo khung pháp lý thống nhất, vừa khẳng định vai trò của đối ngoại địa phương trong chiến lược đối ngoại quốc gia.

Nhưng theo ông Phạm Dứt Điểm, việc triển khai không chỉ dừng lại ở “hỗ trợ từ trên xuống” mà phải là sự đồng hành chiến lược, giúp TP.HCM trở thành “phòng thí nghiệm” để thử nghiệm và hoàn thiện những sáng kiến ngoại giao sáng tạo trước khi nhân rộng toàn quốc.

“Thực tiễn đòi hỏi một cấp độ thể chế cao hơn, làm nền tảng cho các sáng kiến ngoại giao của TP.HCM phát huy hiệu quả, đóng góp thiết thực cho chiến lược quốc gia. Thành phố cần được trao cơ chế riêng để thử nghiệm các mô hình chưa có tiền lệ, như hợp tác ba bên giữa địa phương - doanh nghiệp - đối tác quốc tế, hoặc hình thành "Sở Ngoại vụ vùng" gắn với vai trò đô thị đầu tàu”, ông nhấn mạnh.

Một yêu cầu quan trọng khác là nguồn nhân sự chất lượng cao được ông Phạm Dứt điểm quan tâm. Theo ông, trong bối cảnh đối ngoại đòi hỏi kiến thức liên ngành từ kinh tế số, biến đổi khí hậu đến tài chính xanh, Bộ Ngoại giao và TP.HCM phối hợp xây dựng cơ chế tuyển dụng, đào tạo và luân chuyển linh hoạt, bảo đảm đội ngũ cán bộ đủ năng lực đảm đương nhiệm vụ mang tầm quốc gia.

Ông Phạm Dứt Điểm - Quyền Giám đốc Sở Ngoại vụ TP.HCM phát biểu tại sự kiện

Đồng thời, cần thiết lập cơ chế phối hợp liên thông giữa các sở, ngành, địa phương trong vùng và với Trung ương, có thể tiến tới hình thành “Hội đồng vùng” hoặc cơ chế điều phối chính thức cho các tỉnh, thành phía Nam. Qua đó, TP.HCM với vai trò hạt nhân sẽ dẫn dắt các sáng kiến hợp tác quốc tế quy mô vùng, thay vì mỗi địa phương triển khai riêng.

Việc đẩy mạnh ngoại giao số và hình thành kho dữ liệu mở về đối tác, cơ hội hợp tác cũng là giải pháp đột phá. Nếu triển khai hiệu quả, TP.HCM sẽ trở thành “trung tâm thông tin đối ngoại” của khu vực phía Nam, theo ông Phạm Dứt Điểm sẽ giúp doanh nghiệp, nhà đầu tư, tổ chức quốc tế tiếp cận thông tin nhanh chóng, minh bạch, rút ngắn thời gian kết nối và giảm chi phí.

“Nếu cơ chế, nguồn lực và phân cấp đủ mạnh, đối ngoại địa phương ở TP.HCM hoàn toàn có thể làm được nhiều hơn, nhanh hơn và sâu hơn cho mục tiêu quốc gia. Ngược lại, nếu thiếu đầu tư, những hạn chế về phối hợp, ngân sách hay tính chủ động sẽ trở thành nút thắt", ông Phạm Dứt Điểm nhấn mạnh.

Cũng theo ông cần tiếp tục hoàn thiện thể chế từ khung pháp lý của Thông tư 09 đến các cơ chế đặc thù ở cấp cao hơn để TP.HCM thực sự trở thành "phòng thí nghiệm chính sách", nơi khởi phát và hoàn thiện các sáng kiến ngoại giao trước khi lan tỏa toàn quốc.

T.Hải