Trận lụt lịch sử 'hạ đo ván' ngành giáo dục Thủ đô

Hà Nội tê liệt sau trận mưa cực đoan hiếm gặp. Đến tối khuya mà vẫn còn rất nhiều người kẹt lại trên nhiều tuyến phố đã biến thành sông, từ nội thành ra ngoại thành.

Thảm họa thiên tai – không phải nói cường điệu

Theo Công ty Thoát nước Hà Nội, đến 16h ngày 30/9 đã có 82 điểm úng ngập trên toàn thành phố. Lượng mưa đo được tại nhiều phường nội đô vượt xa khả năng thiết kế của hệ thống thoát nước: Ô Chợ Dừa 421 mm, Hai Bà Trưng 323,9 mm, Yên Sở 260 mm, Văn Miếu 208 mm.

Với những con số này, việc hệ thống tiêu thoát nước của thành phố quá tải là điều có thể dự báo, mà hệ lụy là hàng vạn phương tiện chết máy, người dân vật lộn đẩy xe trong dòng nước, giữa sấm sét dồn dập.

Hà Nội thành biển nước mênh mông sau trận mưa lớn kéo dài nhiều giờ.

Nặng nề hơn, xe quân sự chuyên dụng đã phải mang ra, vượt dòng nước để cứu học sinh mắc kẹt tại các trường ngập sâu.

Sự kiện Hà Nội ngập lụt toàn thành phố, có người nói, là thảm họa thiên tai. Cách nói đó không cường điệu chút nào.

Tôi mất 3 giờ đồng hồ để đi trên tuyến đường mà bình thường chỉ mất 20 phút. Rất may, xe tôi không bị ngập nước. Nhưng với nhiều người khác thì không.

Dọc tuyến đường, tôi chứng kiến biết bao ô tô, xe máy ngập nước, nhiều chủ phương tiện đành bỏ xe lại giữa đường.

Thiệt hại chưa thể thống kê hết, nhưng với mức thu nhập trung bình chỉ hơn chục triệu đồng ở Hà Nội, một chiếc xe máy hỏng có thể cuốn mất vài triệu, một chiếc ô tô chết máy đồng nghĩa với hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng ra đi. Thảm họa thiên tai đã tạo ra gánh nặng tài chính với nhiều gia đình.

Nhưng tiền bạc chưa phải tất cả. Hình ảnh hàng nghìn người bì bõm trong nước bẩn, trong khi điện lực không thể cắt điện vì lo an ninh, cây xanh có thể đổ bất kỳ lúc nào, mưa thì như trút, va chạm giao thông có thể xảy ra bất kỳ lúc nào… cho thấy rủi ro an toàn là vô cùng lớn với những người tham gia giao thông.

Một đô thị hiện đại không thể để người dân sống trong tình huống nguy hiểm như vậy chỉ vì một trận mưa.

Phản ứng chậm chạp và vô cảm của ngành giáo dục

Bản tin thời tiết 5 giờ 20 sáng ngày 30/9 trên VTV dự báo rất rõ: Một khối mây khổng lồ, một cơn mưa lớn sẽ trút xuống Hà Nội.

Nhiều phụ huynh băn khoăn từ sớm: có nên cho con đến trường không? Nhưng không có một thông điệp chính thức nào để họ nương theo.

Trong khi Lào Cai, Phú Thọ, Thanh Hóa đều ra quyết định cho học sinh nghỉ học ngay trong buổi sáng để đảm bảo an toàn, thì Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội lại chỉ buông một chữ “tùy”. Tùy, nghĩa là đẩy gánh nặng quyết định xuống các trường và phụ huynh. Đến tận buổi chiều, khi nhiều cha mẹ vẫn đang mắc kẹt giữa dòng nước, Sở mới quyết định cho toàn bộ học sinh nghỉ học từ ngày hôm sau (1/10). Đó là một phản ứng chậm chạp và thụ động.

Vì sự chậm chạp đó, nhiều phụ huynh không kịp trở tay, phải vật lộn đón con trong mưa lũ. Nhiều học sinh buộc phải ăn, ngủ lại trường, trong khi cơ sở vật chất vốn không được chuẩn bị cho tình huống khẩn cấp. Các trường phải lo từng bữa ăn tối, chỗ nghỉ, bảo vệ học sinh qua đêm - may mắn thay, vẫn còn có những điểm sáng như vậy để làm yên lòng các phụ huynh, dù chỉ phần nào. Một số trường tư linh hoạt chuyển sang học trực tuyến, nhưng phần lớn trường công hoàn toàn bị động.

Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thì trả lời Một Thế Giới: “Không chậm đâu… Chuyện này nó cũng bình thường thôi”.

Bài học từ một cơn mưa

Đây không phải lần đầu Hà Nội đối diện thời tiết cực đoan. Năm ngoái, bão Yagi cũng đã khiến thành phố ngập nặng. Vậy mà đến nay, vẫn chưa có một quy trình phản ứng nhanh nào được thiết lập để tự động chuyển từ trạng thái bình thường sang trạng thái ứng phó.

Cơ chế hiện nay vẫn nặng tính hành chính: trường đợi Sở, Sở đợi Thành phố. Trong khi bản chất của ứng phó thiên tai là cần quyết định nhanh, phân quyền rõ ràng. Khi mỗi giờ đồng hồ có thể khiến hàng chục nghìn học sinh rơi vào tình huống nguy hiểm, thì sự chậm trễ này không thể chấp nhận.

Dường như tư duy “chuyển đổi số” chưa hề được áp dụng. Nếu đã có hệ thống học trực tuyến sẵn, tại sao không kích hoạt khi có cảnh báo mưa cực đoan? Nếu đã có công nghệ cảnh báo sớm, tại sao không có một “ngưỡng” để tự động phát đi quyết định nghỉ học, thay vì chờ công văn từ cấp trên?

Một trận mưa không chỉ là chuyện thoát nước, mà còn là bài kiểm tra năng lực quản trị của một thành phố. Với Hà Nội, bài kiểm tra này đã phơi bày nhiều khoảng trống, nhất là khi Thủ tướng đã ra nhiều công điện nhắc nhở về bão số 10 trong mấy ngày qua.

Nỗi sợ trách nhiệm cá nhân, không dám quyết, không dám làm của lãnh đạo ngành giáo dục Thủ đô, cũng là những khoảng trống.

Trận lụt ở Hà Nội cho thấy rõ những việc không thể chậm trễ thêm:

Thứ nhất, cần thiết lập ngưỡng cảnh báo định lượng. Ví dụ: khi lượng mưa dự báo vượt 150 mm trong 2 giờ, học sinh tự động được nghỉ học, không chờ văn bản. Đây là cách nhiều nước áp dụng để đảm bảo an toàn.

Thứ hai, cần phân quyền rõ ràng cho hiệu trưởng. Trong tình huống khẩn cấp, hiệu trưởng phải có quyền quyết định ngay việc cho học sinh nghỉ hoặc chuyển sang học trực tuyến, thay vì phải ngồi chờ công văn từ Sở.

Thứ ba, Hà Nội rõ ràng phải đầu tư lại hệ thống thoát nước và hạ tầng chống ngập. Hệ thống đang quá tải rất rõ. Không thể lấy lý do “mưa lớn bất thường” để bao biện mãi. Một đô thị hiện đại phải có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt.

Xã hội cũng cần thay đổi nhận thức. Nhiều phụ huynh hôm qua đã thốt lên: “Từ nay, mưa to gió lớn, cứ mạnh dạn cho con nghỉ, an toàn là trên hết”. Tôi cũng đã cho con nghỉ ngay từ sáng, khi xem dự báo thời tiết. Nhưng cách tiếp cận đó cho thấy niềm tin vào bộ máy quản lý giáo dục đang bị suy giảm. Người dân phải tự xoay sở để bảo vệ con, đó là tín hiệu đáng báo động về khoảng cách giữa chính sách và thực tế.

So với đồng bào miền Trung mất nhà cửa, tài sản, phải ngâm mình trong lũ do bão số 10, thì những vất vả và thiệt hại mà người dân Hà Nội trải qua hôm qua là chưa đáng kể. Nhưng đặt lên bàn cân như thế cũng khập khiễng, bởi nỗi khổ ở đâu cũng cần được nhìn nhận và sẻ chia, nhất là ở một đại đô thị như Hà Nội.

Trận lụt này là bài kiểm tra năng lực quản trị cho ngành giáo dục, và không chỉ ngành giáo dục, ở Thủ đô. Hà Nội cần xây dựng một hệ thống quản trị đô thị hiện đại, có khả năng phản ứng nhanh, đặt an toàn của người dân lên trên hết trong môi trường đã biến đổi khôn lường. Và trên hết là một tinh thần “dám làm, dám chịu trách nhiệm” thay vì thái độ thờ ơ, vô cảm.

Tư Giang