Tranh chấp tiền phúng viếng: Khi 'nghĩa tận' hóa bi kịch

Đạo lý "nghĩa tử là nghĩa tận" bỗng chốc bị lu mờ khi những người ruột thịt tranh giành nhau từng phong bì phúng điếu. Câu chuyện không chỉ dừng lại ở định danh pháp lý tài sản mà còn là bài học đắt giá về ứng xử để giữ trọn tình thâm.

Tiền phúng điếu có là di sản?

Vụ tranh chấp di sản của cố diễn viên, người mẫu Đức Tiến tại TP HCM là một ví dụ điển hình. Khi xét chia di sản, phía bị đơn (mẹ cố nghệ sĩ) muốn trừ chi phí mai táng, điều trị vào khối di sản trước khi phân chia, đồng thời cho rằng tiền phúng viếng cũng có thể tính vào đây.

Tuy nhiên, tòa nhận thấy chứng cứ chưa đầy đủ. Hơn nữa, các giấy tờ từ nước ngoài (liên quan chi phí chữa bệnh, mai táng…) do phía nguyên đơn (vợ cố nghệ sĩ) cung cấp chưa được hợp pháp hóa lãnh sự. Vì vậy, tòa quyết định tách riêng để các bên khởi kiện bằng một vụ án khác sau khi hoàn thiện hồ sơ.

Về phía mình, vợ cố nghệ sĩ khẳng định tiền phúng viếng không phải là di sản. Bà lập luận theo khoản 1 điều 611 Bộ Luật Dân sự 2015, di sản chỉ bao gồm tài sản người mất sở hữu trước hoặc tại thời điểm họ qua đời. Trong khi đó, tiền phúng viếng được hình thành sau thời điểm mở thừa kế, phát sinh trong tang lễ như một sự đóng góp tự nguyện để hỗ trợ gia đình lo hậu sự. Khoản tiền này thuộc quyền định đoạt của người đứng ra tổ chức tang lễ, không thể xem là tài sản của người đã mất để phân chia thừa kế.

Thực tế, nhiều gia đình cũng gặp rắc rối tương tự. Đơn cử, tháng 8-2024, TAND tỉnh Sóc Trăng cũ xét xử vụ tranh chấp thừa kế giữa bà Trần Thị D. (SN 1972) và các anh chị em. Bà D. kiện đòi chia thừa kế khoản nợ 117 triệu đồng mà người em còn nợ cha mẹ. Phía bị đơn sau đó phản tố, yêu cầu chia cả số tiền phúng viếng 117,8 triệu đồng.

Tại phiên phúc thẩm, dù bị đơn rút yêu cầu chia tiền phúng viếng nhưng lại đề nghị được cấn trừ 63 triệu đồng chi phí mai táng đã bỏ ra. HĐXX nhận định tiền phúng viếng không phải di sản thừa kế mà dùng để chi trả cho đám tang. Do nguyên đơn xác nhận toàn bộ tiền phúng viếng đã dùng hết cho tang lễ và xây mộ nên yêu cầu của bị đơn là không có căn cứ.

Minh họa AI: Ý LINH

Minh bạch để giữ hòa khí

Trao đổi về vấn đề này, chuyên gia giáo dục Nguyễn Thị Thu Hiền nhìn nhận dưới góc độ văn hóa, tiền phúng viếng không đơn thuần là vật chất mà là sự sẻ chia của cộng đồng gửi đến gia quyến. Đây là nét đẹp truyền thống giúp gia đình lo hậu sự và củng cố tình cảm dòng tộc. Tuy nhiên, thực tế đã xuất hiện những cách hiểu sai lệch dẫn đến tranh chấp.

Bà Hiền dẫn chứng câu chuyện buồn về một gia đình có 7 anh chị em. Ngay sau tang lễ, thay vì đồng lòng lo liệu việc chung, các thành viên nảy sinh mâu thuẫn gay gắt khi chia tiền phúng điếu. Người làm cán bộ cho rằng khách viếng chủ yếu là mối quan hệ của mình, trong khi người làm nông bị chê trách vì ít bạn bè. Hậu quả là cả gia đình phải xé lẻ từng phong bì, phân loại rạch ròi khách của ai để tính toán.

Theo bà Hiền, để tránh sứt mẻ tình thâm, sự minh bạch và tôn trọng lẫn nhau là yếu tố cốt lõi. Tiền phúng điếu cần được ghi chép rõ ràng, thống nhất phương án sử dụng hoặc giao người uy tín quản lý.

Dưới góc độ pháp lý, luật sư Nguyễn Văn Đông, Đoàn Luật sư TP HCM, cho biết trong các tranh chấp, chi phí y tế và mai táng được tòa án ưu tiên xem xét khấu trừ vào di sản trước khi phân chia. Về nguyên tắc, di sản là tài sản có trước hoặc tại thời điểm mở thừa kế; còn tiền phúng viếng phát sinh sau tang lễ nên về cơ bản không được coi là di sản.

Từ thực tiễn xét xử, luật sư Đông khuyến cáo gia đình cần lưu giữ đầy đủ chứng từ thu chi (sổ sách, biên lai, sao kê...). Các bên nên ưu tiên hòa giải nội bộ; trường hợp bắt buộc khởi kiện cần xác định rõ yêu cầu ngay từ đầu, tránh thay đổi nội dung kháng cáo vượt quá phạm vi xét xử như vụ việc tại Sóc Trăng nêu trên.

TRẦN THÁI