Trẻ em và mạng xã hội: Vấn đề và nỗ lực bảo vệ toàn cầu

Bảo vệ trẻ em trước thế giới ảo. Ảnh minh họa: TTXVN/nhandan

Hai mặt của mạng xã hội

Theo đánh giá của DigWatch, mạng xã hội vừa là cứu cánh vừa là mối đe dọa đối với giới trẻ. Ở mặt tích cực, những nền tảng này thúc đẩy sự sáng tạo, cho phép tiếng nói của những người trẻ được lắng nghe và nâng cao cơ hội tiếp cận các nội dung giáo dục. Trong đại dịch, mạng xã hội đã mang đến mối tương tác xã hội thiết yếu khi các trường học đóng cửa.

Trẻ em và thanh, thiếu niên có thể xây dựng cộng đồng xung quanh những sở thích chung, học hỏi các kỹ năng mới và thậm chí còn có được các cơ hội kinh tế thông qua các nền tảng kỹ thuật số.

Tuy nhiên, khi việc sử dụng Internet và mạng xã hội trở nên phổ biến rộng rãi trong giới trẻ thì những tác động phức tạp đến sức khỏe tâm thần và cuộc sống thường nhật của trẻ cũng ngày càng trở nên đáng lo ngại.

Quy mô của vấn đề là rất lớn khi hàng tỷ trẻ em trên khắp thế giới sở hữu điện thoại thông minh trước 12 tuổi. Số liệu từ Common Sense Media cho thấy, thanh, thiếu niên dành trung bình 7 giờ 22 phút mỗi ngày để “lướt mạng”, trong đó 2 giờ 22 phút dành cho mạng xã hội. Các nền tảng như Instagram, TikTok, Snapchat và Facebook không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là trung tâm thể hiện bản thân, giải trí và giao lưu của giới trẻ. Theo đánh giá của Tổng Y sĩ Mỹ Vivek Murthy, sự kết nối liên tục này đang ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tâm thần, thành tích học tập và tương tác xã hội của thanh, thiếu niên.

Chưa dừng lại ở đó, bản chất gây nghiện của các nền tảng mạng xã hội với các hệ lụy khó lường, nguy cơ bị bắt nạt trên mạng, tiếp xúc với nội dung không phù hợp và bị ám ảnh bởi hình ảnh cơ thể không thực tế đã làm dấy lên hồi chuông cảnh báo đối với các bậc phụ huynh, nhà giáo dục và chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Nỗ lực toàn cầu

Trước những nguy cơ rõ rệt, nhiều tổ chức quốc tế, chính phủ và cơ quan lập pháp tại các quốc gia bắt đầu áp dụng những biện pháp để bảo vệ trẻ em trên mạng xã hội - từ khuyến nghị, luật bảo vệ dữ liệu, cho tới kiểm duyệt nội dung và xác minh tuổi người dùng.

Một trong những phản ứng toàn diện và mạnh mẽ nhất đến từ Australia, khi đây được coi là quốc gia đầu tiên - và có lẽ không phải là quốc gia cuối cùng, thông qua dự luật cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội, ít nhất đối với các nền tảng lớn. Ap News cho biết, luật này đã được Quốc hội Australia thông qua hồi cuối năm 2024 và sẽ có hiệu lực chính thức từ 10/12/2025.

Phát biểu tại Đại hội đồng Liên hợp quốc trong một sự kiện về an toàn kỹ thuật số cho trẻ em, Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis cho biết, chính phủ nước này đã sẵn sàng xem xét việc cấm mạng xã hội đối với trẻ em dưới 16 tuổi. Ngoài ra, Thủ tướng Mitsotakis cũng chỉ ra các sáng kiến trong nước đang được triển khai, chẳng hạn như lệnh cấm điện thoại di động trong trường học - điều mà ông cho rằng đã làm thay đổi trải nghiệm giáo dục.

Ở Vương quốc Anh, với Online Safety Act 2023, trọng tâm không chỉ là “độ tuổi sử dụng mạng xã hội” mà rộng hơn: quy định trách nhiệm của các nền tảng đối với nội dung, nhằm đảm bảo trẻ em không tiếp xúc nội dung khiêu dâm, bạo lực, kích động tự hại, thù ghét… và yêu cầu kiểm tra tuổi nghiêm ngặt khi truy cập những nội dung nhạy cảm.

Song song đó, Pháp, Tây Ban Nha, Italy và Đan Mạch cũng đang cùng nhau thử nghiệm một mẫu ứng dụng xác minh độ tuổi đối với trẻ trong việc sử dụng mạng xã hội.

Trong khi đó, Mỹ áp dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau: từ giới hạn độ tuổi (ví dụ đề xuất cấm người dưới 13 tuổi sử dụng mạng xã hội, và cấm hệ thống thuật toán gợi ý/nội dung cá nhân hóa cho người dưới 17 tuổi, theo dự luật Kids Off Social Media Act; tới hạn chế thời gian sử dụng và xác minh tuổi (như ở tiểu bang Virginia), hoặc quy định ở cửa hàng ứng dụng (App Store Accountability Act). Điều này cho thấy nỗ lực đa dạng để bảo vệ trẻ em trước mạng xã hội từ nhiều góc độ.

Trong một động thái mới nhất, Chính phủ Malaysia ngày 24/11 cho biết có kế hoạch cấm mạng xã hội đối với người dùng dưới 16 tuổi bắt đầu từ năm tới, gia nhập danh sách ngày càng dài các quốc gia lựa chọn hạn chế quyền truy cập vào các nền tảng kỹ thuật số do lo ngại về an toàn cho trẻ em.

Và cũng trong tháng 11/2025, Antara News đưa tin Chính phủ Indonesia thông báo sẽ nỗ lực tăng cường bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, thông qua các quy định mới và hợp tác giữa các cơ quan, nhằm ngăn chặn giới trẻ tiếp cận các nội dung độc hại, bạo lực, hay tuyển mộ khủng bố qua game và mạng xã hội.

Nhận thấy ảnh hưởng sâu rộng của mạng xã hội đối với thế hệ trẻ, không chỉ các chính phủ, mà nhiều trường học trên khắp thế giới cũng đã triển khai các chính sách nhằm thúc đẩy thói quen sử dụng lành mạnh hơn. Một số cơ sở giáo dục đã giới thiệu các chương trình công dân số toàn diện, dạy học sinh về việc sử dụng mạng xã hội một cách “có đạo đức” và “có trách nhiệm”.

Tại Mỹ, một số trường học đã áp dụng sáng kiến “Lớp học không màn hình”, khuyến khích học sinh hạn chế sử dụng thiết bị trong giờ học. Chính sách này nhằm mục đích giảm thiểu sự xao nhãng, cải thiện sự tập trung và thúc đẩy tương tác trực tiếp giữa học sinh.

Trường Quốc tế Geneva cũng triển khai chính sách an toàn kỹ thuật số nhằm giải quyết tác động của mạng xã hội đối với học sinh. Phương pháp tiếp cận của trường bao gồm việc tích hợp công dân số vào chương trình giảng dạy - nơi học sinh tìm hiểu về an toàn trực tuyến, quyền riêng tư và những tác động của “dấu chân kỹ thuật số”.

“Việc đảm bảo học sinh có các kỹ năng cốt lõi để sử dụng công nghệ này và biết cách sử dụng một cách có trách nhiệm, có đạo đức và tôn trọng người khác đóng vai trò trung tâm trong sứ mệnh giáo dục học sinh trở thành công dân số toàn cầu, cam kết thay đổi thế giới tốt đẹp hơn”, Study International dẫn lời đại diện nhà trường cho biết.

Cần phối hợp đa chiều

Dù đã có những đạo luật, quy định, hướng dẫn, nhưng thực tế cho thấy việc bảo vệ trẻ trên môi trường mạng vẫn còn nhiều thách thức, từ việc giới hạn độ tuổi dễ “bị qua mặt” khi nhiều trẻ vẫn khai gian tuổi để lập tài khoản; thiếu kiểm soát xuyên biên giới khi mạng xã hội là toàn cầu, trẻ em ở một quốc gia có thể dùng tài khoản do nền tảng hoặc máy chủ đặt nơi khác, gây khó khăn cho việc áp dụng luật quốc gia; hay quan trọng hơn là việc thiếu ý thức và kỹ năng số ở trẻ và phụ huynh: nhiều trẻ không biết phân biệt thông tin thật - giả, chưa có kỹ năng đánh giá nguồn tin; phụ huynh có thể không theo sát hoặc chưa biết cách kiểm soát.

Do vậy, nhiều chuyên gia khuyến nghị rằng để thực sự tạo ra môi trường mạng an toàn, bảo vệ trẻ một cách bền vững, cần có sự phối hợp đa chiều giữa nhà nước (thông qua các đạo luật, quản lý), nền tảng công nghệ (thiết kế và kiểm duyệt), gia đình - nhà trường - cộng đồng (giáo dục, giám sát), truyền thông (nâng cao nhận thức). Và quan trọng hơn: luôn đặt quyền lợi, sự an toàn và phát triển toàn diện của trẻ em làm trung tâm, vì chỉ khi đó, mạng xã hội mới thực sự là cơ hội - không phải nguy cơ - cho “thế hệ số”.

Bảo Nghi (tổng hợp)