Trung Quốc âm thầm triển khai siêu dự án chip

Trong nhiều năm qua, Trung Quốc đã theo đuổi mục tiêu tự chủ công nghệ bán dẫn như một ưu tiên chiến lược quốc gia. Song song với những chính sách công khai, nước này còn triển khai một dự án bí mật được giới trong ngành tương tự như “Dự án Manhattan” của Mỹ, nhằm phá vỡ thế độc quyền phương Tây trong công nghệ sản xuất chip AI.

Theo Reuters, tại một phòng thí nghiệm an ninh nghiêm ngặt ở Thâm Quyến, các nhà khoa học Trung Quốc đã chế tạo thành công một nguyên mẫu máy in thạch bản cực tím (EUV), thiết bị then chốt để sản xuất các chip bán dẫn tiên tiến dùng cho AI, smartphone và các hệ thống quân sự hiện đại. Đây là công nghệ mà Washington đã nỗ lực ngăn Trung Quốc tiếp cận trong nhiều năm.

Đột phá công nghệ

Nguyên mẫu này được hoàn thành vào đầu năm 2025 và đang trong giai đoạn thử nghiệm. Cỗ máy chiếm gần trọn một tầng nhà máy, do một nhóm kỹ sư từng làm việc tại ASML, tập đoàn bán dẫn hàng đầu của Hà Lan tham gia phát triển. Theo 2 nguồn tin am hiểu dự án, nhóm này đã tiến hành kỹ thuật đảo ngược để tái tạo công nghệ EUV vốn được ASML đăng ký độc quyền.

Máy in thạch bản EUV nằm ở trung tâm cuộc cạnh tranh công nghệ gay gắt giữa Trung Quốc và phương Tây. Thiết bị này sử dụng tia cực tím để khắc các mạch điện siêu nhỏ, mỏng hơn hàng nghìn lần sợi tóc người, lên tấm silicon. Mạch càng nhỏ, chip càng mạnh và tiết kiệm năng lượng. Hiện tại, chỉ có ASML làm chủ công nghệ này.

Trung Quốc tiến gần đến việc sản xuất thành công máy in thạch bản cực tím (EUV). Ảnh: AFP.

Theo Reuters, nguyên mẫu của Trung Quốc đã tạo ra được tia cực tím và có thể vận hành, song vẫn chưa sản xuất được chip hoạt động hoàn chỉnh. Dù vậy, sự tồn tại của nguyên mẫu cho thấy T có thrung Quốcể đang tiến gần hơn tới mục tiêu độc lập bán dẫn so với dự đoán trước đây. Tháng 4, CEO ASML Christophe Fouquet từng nhận định nước này sẽ cần “rất nhiều năm” để phát triển công nghệ tương tự.

Dự án EUV tại Thâm Quyến là kết quả của một sáng kiến kéo dài 6 năm, nằm trong chiến lược tự chủ bán dẫn mà Chủ tịch Tập Cận Bình coi là ưu tiên hàng đầu. Điều đáng chú ý là dự án này được tiến hành trong bí mật, dù các mục tiêu bán dẫn của Trung Quốc thường được công khai. Theo nguồn tin, dự án do ông Đinh Học Quang, người đứng đầu Ủy ban Khoa học và Công nghệ Trung ương giám sát.

Huy động mọi nguồn lực

Huawei đóng vai trò then chốt trong việc điều phối mạng lưới các doanh nghiệp và viện nghiên cứu, với hàng nghìn kỹ sư trên khắp cả nước. Một nguồn tin mô tả đây là nỗ lực “thời chiến”, tương tự Dự án Manhattan của Mỹ trong Thế chiến II.

“Mục tiêu là để Trung Quốc tự sản xuất chip tiên tiến bằng các thiết bị hoàn toàn do Trung Quốc chế tạo”, nguồn tin trên tiết lộ.

Cho đến nay, ASML vẫn là công ty duy nhất trên thế giới làm chủ công nghệ EUV. Mỗi hệ thống có giá khoảng 250 triệu USD và là thiết bị không thể thiếu để sản xuất chip tiên tiến cho Nvidia, AMD cũng như các nhà máy của nhiều nhà sản xuất khác. ASML cho biết họ mất gần 20 năm và hàng tỷ euro nghiên cứu trước khi sản xuất chip EUV thương mại đầu tiên vào năm 2019.

Huawei đóng vai trò quan trọng trong chiến lược tự chủ công nghệ của Trung Quốc. Ảnh: Bloomberg.

Từ năm 2018, Mỹ đã gây sức ép buộc Hà Lan ngăn ASML bán máy EUV cho Trung Quốc. Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu được siết chặt hơn vào năm 2022, nhằm cắt đứt khả năng tiếp cận công nghệ bán dẫn tiên tiến của Bắc Kinh. ASML khẳng định chưa từng bán hệ thống EUV nào cho khách hàng Trung Quốc.

Những hạn chế này khiến Trung Quốc phải tìm con đường khác. Theo nguồn tin, việc tiếp cận linh kiện từ các máy ASML cũ trên thị trường thứ cấp đã giúp nước này xây dựng nguyên mẫu nội địa. Mục tiêu chính thức là sản xuất chip hoạt động được vào năm 2028, song các nguồn tin cho rằng mốc 2030 sẽ thực tế hơn.

Bên trong dự án, yếu tố con người đóng vai trò quyết định. Nhiều kỹ sư kỳ cựu người Trung Quốc từng làm việc tại ASML được tuyển dụng với mức đãi ngộ lớn, thậm chí được cấp giấy tờ tùy thân mang tên giả để đảm bảo bí mật. Họ được yêu cầu không tiết lộ công việc với bất kỳ ai bên ngoài khu phức hợp an ninh cao.

Trung Quốc đi 'cửa sau'

Reuters cho biết các cựu chuyên gia ASML là chìa khóa giúp Trung Quốc đạt được bước tiến ban đầu. Nếu không có hiểu biết sâu về công nghệ EUV, việc đảo ngược kỹ thuật gần như bất khả thi. Việc tuyển dụng này nằm trong chiến dịch thu hút nhân tài bán dẫn mà Trung Quốc phát động từ năm 2019, với tiền thưởng ký hợp đồng lên tới 5 triệu nhân dân tệ cùng trợ cấp nhà ở.

Về mặt kỹ thuật, nguyên mẫu EUV của Trung Quốc vẫn thua kém đáng kể so với máy của ASML, đặc biệt ở hệ thống quang học chính xác, lĩnh vực mà Carl Zeiss (Đức) là nhà cung cấp chủ chốt. Các viện nghiên cứu hàng đầu của Trung Quốc, trong đó có Viện Quang học và Cơ khí Chính xác Trường Xuân, đã tham gia phát triển giải pháp thay thế nội địa, giúp hệ thống bước đầu vận hành từ đầu năm 2025.

Nhiều cựu kỹ sư của ASML đang làm việc trong dự án bí mật của Trung Quốc. Ảnh: Business Times.

Các nguồn tin cho biết Trung Quốc cũng tận dụng linh kiện từ thiết bị cũ của ASML, Nikon và Canon, đôi khi thông qua các công ty trung gian để che giấu người mua cuối cùng. Một nhóm khoảng 100 sinh viên mới tốt nghiệp được giao nhiệm vụ phân tích ngược các bộ phận EUV và DUV, với camera giám sát tại từng bàn làm việc và cơ chế thưởng cho những người lắp ráp thành công linh kiện.

Dù còn nhiều thách thức, giới phân tích nhận định nỗ lực này cho thấy quyết tâm dài hạn của Trung Quốc trong cuộc đua công nghệ.

“Về mặt kỹ thuật, điều này hoàn toàn khả thi, vấn đề chỉ là thời gian”, Jeff Koch, nhà phân tích tại SemiAnalysis và cựu kỹ sư ASML đánh giá.

Minh Hoàng