Trung Quốc và tham vọng thống trị đằng sau lời phát động 'biện pháp phi thường' để đạt đột phá về chip, AI

Giới lãnh đạo Trung Quốc đã kêu gọi một cuộc huy động toàn quốc với “những biện pháp phi thường” nhằm đạt được bước đột phá mang tính quyết định trong lĩnh vực chip, trí tuệ nhân tạo (AI) và một số công nghệ then chốt khác.

Động thái này nhằm thu hẹp khoảng cách của Trung Quốc với phương Tây trong các lĩnh vực như chip, máy công cụ, thiết bị cao cấp và phần mềm cơ bản, diễn ra ngay trước cuộc gặp quan trọng giữa Chủ tịch Tập Cận Bình với Tổng thống Mỹ Donald Trump dự kiến diễn ra ngày 30.10 tại Hàn Quốc bên lề Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC).

Cả Trung Quốc lẫn Mỹ ngày càng sử dụng các biện pháp kiểm soát công nghệ và hạn chế tiếp cận vật liệu quan trọng như “vũ khí” trong cuộc đối đầu thương mại. Ông Trump và Tập Cận Bình dự kiến sẽ thảo luận về việc Trung Quốc kiểm soát xuất khẩu đất hiếm khi họ gặp trực tiếp.

Lời kêu gọi thực hiện “biện pháp phi thường” được nêu trong một tài liệu của Đảng Cộng sản Trung Quốc xuất hiện hôm 28.10, mở rộng nội dung cuộc họp Ủy ban Trung ương Đảng diễn ra tuần trước, nhằm xác định các ưu tiên cho kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm giai đoạn 2026-2030.

Tài liệu không nêu chi tiết về các biện pháp cụ thể, song trong một bài phát biểu cũng được công bố hôm 28.10, ông Tập Cận Bình nhấn mạnh sự cần thiết phải thúc đẩy đổi mới sáng tạo mang tính nguyên bản. “Yếu tố quan trọng nhất để thúc đẩy phát triển chất lượng cao là đẩy nhanh tiến trình tự chủ khoa học và công nghệ ở trình độ cao”, Chủ tịch Trung Quốc nói trong bài phát biểu được hãng thông tấn Tân Hoa Xã trích dẫn.

Giới lãnh đạo Trung Quốc vừa kêu gọi một cuộc huy động toàn quốc với “những biện pháp phi thường” nhằm đạt được bước đột phá mang tính quyết định trong lĩnh vực chip và các công nghệ then chốt khác - Ảnh: Internet

Cơ sở để soạn thảo kế hoạch 5 năm chính thức

Các chính sách công nghiệp của ông Tập Cận Bình, nhằm đạt tự chủ trong mọi lĩnh vực sản xuất, khoa học và công nghệ, từ lâu bị nhiều nước phát triển chỉ trích là theo chủ nghĩa trọng thương và góp phần châm ngòi cho chiến tranh thương mại.

Những mục tiêu và ưu tiên do lãnh đạo Trung Quốc đề ra sẽ được Quốc vụ viện Trung Quốc sử dụng làm cơ sở để soạn thảo kế hoạch 5 năm chính thức, dự kiến sẽ được thông qua vào tháng 3.2026.

Trong bài phát biểu giải thích các mục tiêu chính sách, ông Tập Cận Bình nói rằng Trung Quốc cần “thúc đẩy mạnh mẽ tiêu dùng” để củng cố nền kinh tế và biến chi tiêu hộ gia đình thành động lực tăng trưởng mạnh mẽ hơn giữa bối cảnh quốc tế có nhiều bất ổn.

“Khi môi trường toàn cầu ngày càng thách thức, Trung Quốc phải đẩy nhanh việc xây dựng mô hình phát triển mới và nắm chắc quỹ đạo tăng trưởng của riêng mình”, ông Tập Cận Bình nhấn mạnh.

Các nhà kinh tế và cố vấn chính phủ tại Trung Quốc từ lâu đã kêu gọi nỗ lực lớn hơn để tái cân bằng nền kinh tế, chuyển trọng tâm từ đầu tư phía cung sang tiêu dùng hộ gia đình - vốn đang chịu tác động tiêu cực từ tình trạng suy thoái kéo dài của thị trường bất động sản.

Theo trang Financial Times, một cố vấn cho chính phủ nói “luôn có sự xung đột” khi đề cập đến xu hướng Trung Quốc ưu tiên đầu tư vào công nghệ tiên tiến và hạ tầng hơn là các biện pháp mở rộng phúc lợi xã hội và chi tiêu của hộ gia đình.

Đáp lại những lời kêu gọi tái cân bằng, bản đề xuất cho kế hoạch 5 năm mới kêu gọi tăng đầu tư vào con người, gồm trợ cấp khuyến khích sinh con, mở rộng giáo dục miễn phí, tăng cường hệ thống hưu trí và bảo hiểm, cũng như nâng cao thu nhập ở nông thôn.

Trung Quốc cần “kết hợp cải thiện đời sống nhân dân và thúc đẩy tiêu dùng bằng cách gắn kết chặt chẽ đầu tư vào vật chất với đầu tư vào con người”, ông Tập Cận Bình nói.

Chủ tịch Trung Quốc cho rằng các đề xuất này sẽ giúp đất nước tiến gần hơn tới mục tiêu “thịnh vượng chung”. Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế nhận định rằng các biện pháp trước đây vẫn còn quá hạn chế để tạo ra sự tái cân bằng kinh tế sâu rộng.

Tài liệu của Đảng Cộng sản Trung Quốc kêu gọi duy trì tăng trưởng kinh tế trong “phạm vi hợp lý”, với mục tiêu đưa Trung Quốc đạt mức GDP bình quân đầu người tương đương các quốc gia phát triển trung bình vào năm 2035.

Ông Tập Cận Bình từng đặt mục tiêu tăng gấp đôi GDP giai đoạn 2020 - 2035, mà theo ước tính của giới kinh tế đòi hỏi tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 4,7 - 4,8% mỗi năm.

“Ứng dụng AI trong mọi ngành công nghiệp 5 năm tới”

Tài liệu cũng đề cập đến việc ứng dụng AI trong mọi ngành công nghiệp 5 năm tới, đồng thời xác định các lĩnh vực ưu tiên mới cần được nhà nước hỗ trợ, gồm công nghệ lượng tử, máy bay không người lái, sản xuất sinh học, năng lượng hydro và nhiệt hạch, giao diện não - máy tính, robot AI hình người và mạng di động 6G.

Những đề xuất mới nhất được Trung Quốc đưa ra chỉ một ngày sau khi các quan chức Mỹ cho biết kỳ vọng quốc gia châu Á này sẽ hoãn áp dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, sau hai ngày đàm phán tại Malaysia. Điều này làm dấy lên hy vọng rằng ông Trump và Tập Cận Bình sẽ đạt được thỏa thuận gia hạn đình chiến thương mại tại hội nghị thượng đỉnh sắp tới.

Theo trang Financial Times, các nhà phân tích cho rằng Trung Quốc đang muốn tận dụng kế hoạch 5 năm mới để vừa củng cố vị thế thống trị sản xuất hiện tại, vừa khắc phục các điểm yếu còn tồn tại trong những lĩnh vực vẫn phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài. Động cơ này càng trở nên cấp bách hơn sau khi ông Trump áp dụng các mức thuế đối ứng cao ngất ngưởng hồi tháng 4, làm bùng phát trở lại cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Tham vọng thống trị "các ngành công nghiệp tương lai"

Từ robot hình người đến điện toán lượng tử, Trung Quốc muốn tái cấu trúc nền kinh tế của mình và dẫn đầu thế giới trong các công nghệ thế hệ tiếp theo.

Trung Quốc đang tăng tốc trong nỗ lực giành vị thế thống trị công nghệ toàn cầu với trọng tâm mới là các “ngành công nghiệp tương lai”, giữa bối cảnh cạnh tranh ngày càng căng thẳng với Mỹ, theo trang SCMP. Các nhà chức trách Trung Quốc đang thúc đẩy các giới hạn trong hành trình theo đuổi một mô hình tăng trưởng mới, dựa trên những đột phá công nghệ và nâng cấp ngành công nghiệp.

Ông Tập Cận Bình lần đầu tiên nhắc đến thuật ngữ “các ngành công nghiệp tương lai” vào năm 2020, dùng để chỉ những lĩnh vực có công nghệ nền tảng vẫn đang ở giai đoạn sơ khai nhưng được kỳ vọng sẽ sở hữu tiềm năng khổng lồ trong tương lai.

Kế hoạch 5 năm giai đoạn 2021-2025 đã nêu bật hàng loạt lĩnh vực mà Trung Quốc đặt mục tiêu giành lợi thế sớm, gồm trí tuệ mô phỏng não bộ, thông tin lượng tử, công nghệ gien, mạng lưới tương lai, phát triển không gian và biển sâu, năng lượng hydro và lưu trữ năng lượng.

Danh sách này đang được mở rộng dần, khi chính phủ Trung Quốc liên tục bổ sung các lĩnh vực ưu tiên mới.

Vào năm 2024, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc (MIIT) đã ban hành các hướng dẫn xác định các lĩnh vực trọng điểm gồm robot hình người, thiết bị mạng 6G, giao diện não - máy tính, trung tâm dữ liệu AI quy mô lớn và máy bay cỡ lớn thế hệ mới.

Trung Quốc đang đổ các nguồn lực chưa từng có vào các ngành công nghiệp tương lai, từ tài trợ tài chính đến đào tạo nhân lực, khi nhận thấy giá trị chiến lược của chúng với tăng trưởng bền vững và trong cuộc cạnh tranh công nghệ với Mỹ.

Để thúc đẩy các đột phá, MIIT đã giới thiệu một mô hình đổi mới mới vào năm 2023, theo đó các thách thức cụ thể được công bố công khai. Các công ty hoặc nhóm nghiên cứu giải quyết được những bài toán này trong vòng hai năm sẽ nhận ưu tiên tiếp cận hỗ trợ và nguồn vốn.

Vào năm 2025, chính phủ Trung Quốc hướng tới các bước đột phá trong công nghệ lượng tử, sản xuất ở cấp độ nguyên tử và hydro sạch.

Dù thị trường việc làm ở Trung Quốc nhìn chung đang ảm đạm, các hãng công nghệ tiên tiến, chẳng hạn trong lĩnh vực robot hình người, lại báo cáo tình trạng thiếu hụt nhân tài tay nghề cao. Điều này khiến họ phải đưa ra mức lương cao gấp 4 lần mức trung bình tại các đô thị toàn quốc để thu hút kỹ sư và nhà phát triển giàu kinh nghiệm.

Sơn Vân