'Trung tâm lừa đảo' lan rộng và cuộc chiến đầy thách thức

Các chuyên gia cảnh báo đây không chỉ là vấn đề tài chính hay nhân đạo mà là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh toàn cầu, đòi hỏi cộng đồng quốc tế phải có cách tiếp cận toàn diện và quyết liệt hơn bao giờ hết.

Quy mô ngày một lớn

Thế giới hiện nay chứng kiến sự hình thành của các “trung tâm lừa đảo” (scam centres hay fraud factories) như một xu hướng tội phạm xuyên quốc gia đang gia tăng. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu toàn cầu năm 2024, các tội phạm trực tuyến đã thu về khoảng 1.300 tỷ USD, con số khổng lồ tương đương với tổng GDP của Hà Lan, nền kinh tế lớn thứ 19 thế giới. Đây là động lực chính khiến giới tội phạm có tổ chức tạo dựng cơ sở hạ tầng quy mô lớn để vận hành các hoạt động lừa đảo, thường là kết hợp giữa đánh bạc phi pháp, lừa đảo hẹn hò, đầu tư giả mạo,...

Cyril Gout, Quyền Giám đốc điều hành Dịch vụ Cảnh sát INTERPOL với cảnh báo mạnh mẽ về ngăn chặn các “Trung tâm lừa đảo”.

Trong khu vực Đông Nam Á, đặc biệt tại Myanmar, Campuchia, các băng nhóm có tổ chức tận dụng sự bất ổn về chính trị, quản trị yếu và hậu quả của đại dịch để thiết lập các trung tâm lừa đảo. Hội đồng Quan hệ đối ngoại của Mỹ (CFR) mô tả Myanmar là một “trung tâm toàn cầu cho scam centers” khi các nhóm tội phạm mạng vận hành mạng lưới quy mô, bóc lột hàng trăm nghìn nạn nhân bị buôn bán để thực hiện các vụ lừa đảo toàn cầu. Điển hình là “KK Park” tại tỉnh Myawaddy, giáp biên giới Myanmar-Thái Lan, được xây dựng từ khoảng 2019-2021 và đã trở thành cơ sở hoạt động lừa đảo khét tiếng về đầu tư, hẹn hò trực tuyến và buôn người.

Tại Campuchia, vấn nạn này phát triển mạnh trong những năm gần đây. Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (HRC) và Văn phòng Liên hợp quốc về Ma túy và Tội phạm (UNODC) nhận định ngành lừa đảo trực tuyến đã trở thành một phần kinh tế ngầm chiếm đến 60% GDP của nước này, tương đương 19 tỷ USD mỗi năm. Người lao động bị buôn bán, bị bóc lột tại các khu phức hợp lừa đảo khép kín (scam compounds) chịu bạo hành, tra tấn và làm việc trong điều kiện gần như nô lệ, trong khi nhiều chính trị gia địa phương bị cho là “chống lưng” cho các mạng lưới tội phạm này. Bối cảnh hậu COVID-19, khi các sòng bạc bị đóng cửa và du lịch sa sút, đã buộc các tổ chức tội phạm chuyển hướng sang lừa đảo trực tuyến, tận dụng cơ sở vật chất và nhân lực cũ.

Một chuyên gia của UNODC mô tả các trung tâm lừa đảo lan rộng “như một loại ung thư”, khi dù có bị triệt phá ở chỗ này, chúng lại mọc lên ở nơi khác. Tổ chức cảnh sát hình sự quốc tế (INTERPOL) ước tính đến tháng 3/2025, nạn nhân từ 66 quốc gia đã bị đưa vào các trung tâm lừa đảo toàn cầu trải dài từ Trung Đông, Tây Phi sang Trung Mỹ, những “vùng trũng” pháp lý và thực thi pháp luật yếu. Ông Cyril Gout, Quyền giám đốc điều hành Dịch vụ Cảnh sát tại INTERPOL, cho biết: “Phạm vi hoạt động của các trung tâm lừa đảo trực tuyến đã trải rộng khắp toàn cầu và trở thành một thách thức dai dẳng và khó lường”.

Chia sẻ thông tin và phối hợp hành động là điều kiện tiên quyết để triệt phá các “trung tâm lừa đảo” xuyên quốc gia.

Hệ quả khôn lường…

Về kinh tế, các trung tâm lừa đảo gây thiệt hại khổng lồ. Cảnh sát Mỹ ước tính thiệt hại từ các vụ lừa đảo hẹn hò đã lên đến hơn 5 tỷ USD chỉ trong năm 2024, tăng hơn 40% so với 2023. FBI ghi nhận thiệt hại toàn cầu từ kiểu lừa đảo này có thể vượt qua 75 tỷ USD. Theo UNODC, quy mô kinh tế toàn khu vực Đông Nam Á từ lừa đảo vào khoảng 15 tỷ USD mỗi năm.

Dưới góc độ xã hội và nhân đạo, hàng trăm nghìn người bị đưa đến trung tâm lừa đảo có thể bị cưỡng bức lao động, bị tra tấn thể xác và tâm lý. CFR ước tính lực lượng lao động bị bóc lột ở Đông Nam Á đã lên tới hơn 350.000 người. Đối với an ninh toàn cầu, những trung tâm lừa đảo là nền tảng cho các hoạt động tội phạm có tổ chức siêu quốc gia, vốn còn liên hệ với rửa tiền, buôn bán ma túy... Các chính phủ yếu khiến hoạt động tội phạm lan rộng, tạo ra lỗ hổng an ninh toàn cầu. Điều này đã thúc đẩy các quốc gia và tổ chức phải có những biện pháp trấn áp mạnh mẽ.

Ở cấp quốc tế, chiến dịch có tên Operation First Light, liên minh giữa 61 quốc gia do INTERPOL dẫn dắt đã triệt phá hàng ngàn đường dây lừa đảo. Được khởi động từ năm 2023 và tiến hành truy quét từ tháng 3 đến 5/2024, chiến dịch bắt giữ gần 3.950 nghi phạm, tịch thu 257 triệu USD tài sản bất hợp pháp, đóng băng gần 6.745 tài khoản ngân hàng, cùng nhiều bất động sản, xe cộ, và trang sức quý. Chiến dịch cũng giải cứu hơn 88 trẻ em tại Nam Phi và các nước có hành vi buôn người. Đây là một nỗ lực đa phương rất thành công đáng để học hỏi.

Tháng 4/2025, UNODC cũng công bố báo cáo “Inflection Point” cảnh báo trung tâm lừa đảo đang lan ra toàn cầu, đặc biệt đến châu Phi, Mỹ Latinh, Trung Đông, Thái Bình Dương. Sau đó INTERPOL cung cấp dữ liệu hình thành mạng lưới buôn người vào các trung tâm lừa đảo này hỗ trợ chính phủ các nước giám sát phạm vi. Tại châu Á, trong một năm qua, Trung Quốc đã phối hợp với các quốc gia Đông Nam Á (Lào, Campuchia, Philippines, Thái Lan, Myanmar, Indonesia) tiến hành các chiến dịch triệt phá để bảo vệ công dân của họ, đưa trở về nước hơn 56.000 người liên quan, nhất là sau sự kiện diễn viên Trung Quốc Wang Xing bị bắt cóc tại Myanmar đầu tháng 1/2025.

Ở cấp quốc gia, một số biện pháp đã triển khai. Trung Quốc đưa ra ứng dụng National Anti-Fraud Center, giúp phát hiện và cảnh báo qua tin nhắn, gọi, và thu thập báo cáo người dân. Tháng 7/2025, Thủ tướng Campuchia đã ra lệnh thành lập lực lượng đặc nhiệm chống lừa đảo riêng biệt thuộc cảnh sát hoàng gia.

Kết quả một chiến dịch tấn công “trung tâm lừa đảo” lớn ở châu Á.

Những bài học

Các chiến dịch đa phương như Operation First Light cho thấy sức mạnh của phối hợp liên ngành, liên quốc gia ở quy mô lớn. Việc cứu trẻ em, đóng băng tài sản, truy vết nghi phạm chứng tỏ hiệu quả rõ ràng. Tuy nhiên, các trung tâm lừa đảo hình thành dựa trên sự kết hợp giữa nhiều tổ chức tội phạm lớn, xuyên quốc gia nên có khả năng thích nghi và di chuyển linh hoạt giữa các vùng lãnh thổ. Trong nhiều trường hợp, sự tiếp tay, dung túng hoặc “bảo kê” từ quan chức địa phương khiến việc triệt phá không bền vững. Các chính phủ đôi khi chỉ hành động khi ảnh hưởng đến công dân mình, chứ không vì mục tiêu toàn cầu. Trong khi đó, công nghệ lừa đảo ngày càng tinh vi. Từ AI, deepfakes cho đến hệ thống các ngân hàng ngầm toàn cầu đã được huy động khiến việc ngăn chặn ngày càng khó khăn.

Các nhà lãnh đạo INTERPOL đã rút ra những bài học quan trọng sau chiến dịch năm 2024. Đầu tiên, cần nâng cao hợp tác quốc tế liên ngành, từ tư pháp, hành pháp, tài chính, công nghệ và cả các nền tảng mạng xã hội. Trong khi đó, các quốc gia cần tự tăng cường khả năng phát hiện sớm và cảnh báo cộng đồng. Đối với các quốc gia chịu ảnh hưởng lớn như Campuchia, Myanmar cần thúc đẩy cải cách chính trị, tăng cường minh bạch, chấm dứt sự bảo kê từ quan chức và xây dựng nền tảng pháp lý độc lập để trấn áp tội phạm mạng. Với một số khu vực khác như ở Trung Đông, Tây Phi thì việc hỗ trợ sinh kế cho người dân để tránh tìm đến các trung tâm lừa đảo là điều bắt buộc phải tính đến.

Để phối hợp hoạt động ở quy mô toàn cầu có hiệu quả, các lực lượng an ninh và xây dựng pháp luật cũng cần quy chuẩn định nghĩa, dữ liệu và báo cáo quốc tế đồng nhất để so sánh và theo dõi. Quan trọng nhất là công dân cần được giáo dục phòng chống lừa đảo, tăng cường nhận thức để giảm số nạn nhân tiềm năng. Đồng thời, nền tảng công nghệ như các mạng xã hội, fintech, hệ thống ngân hàng nên có trách nhiệm chủ động giám sát và ngăn chặn các hành vi lừa đảo.

Những trung tâm lừa đảo quy mô lớn phát triển từ những điều kiện dễ tổn thương an ninh, chính trị và pháp luật tại một số vùng như Đông Nam Á. Với nguồn lợi bất chính khổng lồ, mạng lưới này đã gây tổn hại sâu rộng. Để thực sự ngăn chặn xu hướng này, thế giới cần một chiến lược toàn diện. Các bài học chỉ ra rằng đây không chỉ là vấn đề của một quốc gia, mà là hiểm họa toàn cầu, đòi hỏi chủ động và bản lĩnh để trấn áp tổ chức tội phạm mạng ngày càng tinh vi.

Tại hội nghị cấp cao của INTERPOL tháng 6/2025 mới đây, giám đốc Cyril Gout đã lên tiếng kêu gọi: “Việc giải quyết mối đe dọa toàn cầu hóa nhanh chóng này đòi hỏi một phản ứng quốc tế phối hợp”. Rõ ràng, khi đứng trước một thách thức toàn cầu, chúng ta không thể cứ “tự mình giải quyết” được.

Tiểu Phong