Từ bộ phim đang gây chú ý 'Mưa đỏ,' tìm hiểu về Thành cổ Quảng Trị
Thành cổ Quảng Trị không chỉ là một kiệt tác kiến trúc với hình vuông kiên cố, hệ thống hào nước và các cổng thành vòm cuốn, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước và sự hy sinh cao cả.
Di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị nằm ở trung tâm thị xã Quảng Trị, sát bên sông Thạch Hãn. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)
Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, trên cả nước diễn ra nhiều chương trình nghệ thuật-văn hóa quy mô lớn, mang đến cho công chúng những bữa tiệc nghệ thuật đặc sắc.
Một trong những sự kiện gây chú ý là buổi ra mắt phim điện ảnh “Mưa đỏ” do Điện ảnh Quân đội nhân dân và Galaxy Studio tổ chức.
“Mưa đỏ” - phim truyện điện ảnh về đề tài chiến tranh cách mạng, kịch bản của nhà văn Chu Lai, lấy cảm hứng và hư cấu từ sự kiện 81 ngày đêm (28/6/1972 đến 16/9/1972) chiến đấu anh dũng, kiên cường của nhân dân và cán bộ, chiến sỹ bảo vệ Thành cổ Quảng Trị năm 1972 - trận chiến khốc liệt đã góp phần quan trọng, tạo ra bước ngoặt trên bàn đàm phán Hội nghị Paris, mở đường cho đại thắng mùa Xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Từ bộ phim "Mưa đỏ," chúng ta hãy cùng tìm hiểu về Thành cổ Quảng Trị - nơi mỗi viên gạch, mỗi góc thành đều thấm đẫm lịch sử, kể lại câu chuyện về một thời hào hùng của dân tộc.
Thành cổ Quảng Trị nằm tại trung tâm thị xã Quảng Trị, tỉnh Quảng Trị, cách Quốc lộ 1A khoảng 2 km về phía Đông và bên dòng sông Thạch Hãn hiền hòa.
Được xây dựng từ thời vua Gia Long (1809) tại xã Thạch Hãn, ban đầu thành được đắp bằng đất. Đến năm 1837, dưới triều vua Minh Mạng, thành được xây lại bằng gạch, trở thành một công trình kiến trúc kiên cố với vai trò trung tâm hành chính và quân sự của tỉnh Quảng Trị.
Trong chiều dài lịch sử, Thành cổ Quảng Trị đặc biệt ghi dấu ấn với cuộc chiến 81 ngày đêm khốc liệt năm 1972, nơi hàng ngàn chiến sỹ đã anh dũng hy sinh để bảo vệ nền độc lập dân tộc. Máu xương của họ đã thấm đẫm từng viên gạch, từng tấc đất nơi đây.
Ngày nay, những gì còn sót lại của Thành cổ không chỉ là những bức tường rêu phong hay dấu tích chiến tranh, mà còn là biểu tượng thiêng liêng, nhắc nhở về một thời kỳ bi tráng của dân tộc. Di tích này trở thành điểm đến tâm linh và là nơi giáo dục truyền thống yêu nước sâu sắc cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.
Cổng chính vào thành cổ Quảng Trị. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)
Kiến trúc hình vuông đặc trưng
Thành cổ Quảng Trị nổi bật với thiết kế hình vuông đặc trưng, phản ánh nét tiêu biểu trong kiến trúc thành trì thời Nguyễn của Việt Nam và sự kết hợp với phong cách Vauban, mô hình quân sự nổi tiếng từ châu Âu thế kỷ 17-18.
Tường thành có chu vi khoảng 2.160 mét, chiều cao trung bình đạt 4,3 mét, phần chân tường rộng hơn 12 mét, trong khi đỉnh tường chỉ dày khoảng 0,72 mét.
Thiết kế hình vuông không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn tối ưu hóa tính năng phòng thủ. Bốn góc thành được xây dựng với bốn pháo đài nhô ra ngoài, giúp tăng khả năng quan sát và kiểm soát toàn bộ các mặt tường cũng như khu vực xung quanh, đồng thời hỗ trợ hiệu quả cho các chiến lược phòng ngự và phản công. Vật liệu xây dựng của thành được lựa chọn và xử lý kỹ lưỡng. Tường thành làm từ gạch nung lớn kết hợp với hỗn hợp vôi, mật mía và các phụ gia dân gian, tạo nên kết cấu bền vững vượt thời gian.
Dù trải qua những trận chiến khắc nghiệt, một số đoạn tường vẫn giữ được trạng thái gần như nguyên vẹn, chứng minh trình độ kỹ thuật xây dựng vượt trội của người xưa.
Kiến trúc hình vuông kiên cố của Thành cổ Quảng Trị không chỉ phản ánh tư duy chiến lược sắc sảo và kỹ thuật xây dựng tiên tiến, mà còn mang dấu ấn sự giao thoa tinh tế giữa bản sắc Việt Nam và nền quân sự phương Tây. Đây là một di sản quý giá, trường tồn qua thời gian và minh chứng rõ rệt về sự kết hợp đầy trí tuệ trong lịch sử kiến trúc Việt Nam.
Hệ thống hào nước bao quanh Thành cổ
Hệ thống hào nước xung quanh Thành cổ Quảng Trị là một biểu tượng độc đáo trong kiến trúc phòng thủ quân sự thời xưa, mang cả giá trị lịch sử lẫn thẩm mỹ.
Được thiết kế nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công từ bên ngoài, hào nước bao bọc toàn bộ bốn mặt của thành với hình dáng độc đáo: bờ ngoài thẳng và bờ trong tạo hình chữ V, giúp phân bố chiều rộng khác nhau tại các điểm cụ thể.
Về kích thước và cấu trúc, hệ thống hào có chiều dài ấn tượng khoảng 250 mét kéo từ mép ngoài đến bờ sông Thạch Hãn, sâu 3,4 mét. Một kênh nhỏ được đào từ góc đông bắc của thành nối trực tiếp với sông Thạch Hãn, đảm bảo hào luôn đầy nước, không chỉ thúc đẩy khả năng phòng thủ mà còn giữ cho hệ thống hoạt động ổn định qua thời gian.
Hào nước đóng vai trò như một rào cản tự nhiên, vừa ngăn chặn bước tiến của kẻ thù vừa kết hợp hiệu quả với các pháo đài và tường bắn để tăng cường khả năng bảo vệ. Sau này, từ năm 1993, công trình đã được cải tạo bằng cách nạo vét và kè đá cuội bazan, vừa bảo tồn nét cổ kính vừa tạo cảnh quan xanh mát, góp phần điều hòa không khí và nâng cao tính thẩm mỹ của khu vực.
Hơn cả một lớp phòng thủ chiến lược trong quá khứ, hệ thống hào nước quanh Thành cổ Quảng Trị còn trở thành một yếu tố cảnh quan hài hòa, gắn liền với lịch sử bi tráng nhưng vẫn hòa quyện với nhịp sống hiện đại. Đây chính là minh chứng cho sự trường tồn và khả năng thích ứng của di tích lịch sử giữa dòng chảy thời gian.
Hệ thống móng kè ở Thành cổ. (Ảnh: Thanh Thủy/TTXVN)
Các cổng thành
Thành cổ Quảng Trị sở hữu hệ thống bốn cổng chính nằm tại tâm điểm của bốn mặt thành, được đặt tên theo vị trí: Tiền (hướng Nam), Hậu (hướng Bắc), Tả (hướng Tây) và Hữu (hướng Đông). Các cổng được xây dựng với kiến trúc vòm cuốn đặc trưng, chiều rộng khoảng 3,4 mét, sử dụng chất liệu gạch cùng gỗ lim dày chắc chắn. Bên trên mỗi cổng là vọng lâu lợp ngói âm dương, tạo thêm giá trị về thẩm mỹ và tiện ích.
Về thiết kế kiến trúc, các cổng thành được thi công theo kỹ thuật “tứ trụ, chầu giữa, khuôn đúc,” trong đó tầng dưới làm chân đế vững chãi còn tầng trên là vọng lâu có mái cong mềm mại, đậm nét truyền thống Việt Nam. Vọng lâu không chỉ đảm nhiệm chức năng quan sát chiến lược mà còn là điểm nhấn độc đáo về nghệ thuật xây dựng.
Sau trận chiến ác liệt kéo dài suốt 81 ngày đêm vào năm 1972, phần lớn các cổng thành đã bị phá hủy nghiêm trọng, ngoại trừ cổng Hữu còn giữ lại được cấu trúc tương đối nguyên vẹn. Từ thập niên 1990, các cổng bắt đầu được phục dựng dựa trên nguyên bản kiến trúc, nhằm tái hiện vẻ đẹp lịch sử vốn có của di tích.
Trước mỗi cổng thành là một cây cầu vòm cuốn bắc qua hào bao quanh thành, đóng vai trò kết nối giữa nội thành và ngoại vi. Mặc dù chịu nhiều tổn thất do bom đạn, một vài dấu tích của cống vòm vẫn được bảo tồn và phục hồi từ năm 1993, mang lại hình ảnh sống động hơn cho khu di tích.
Toàn bộ hệ thống cổng thành không chỉ đơn thuần là yếu tố giao thông hay phòng thủ mà còn mang ý nghĩa biểu tượng cho phong cách kiến trúc Việt. Nó phản ánh sự hòa quyện giữa chức năng quân sự và nét đẹp nghệ thuật xây dựng truyền thống, trở thành một phần không thể thiếu của không gian lịch sử giàu giá trị linh thiêng tại Thành cổ Quảng Trị.
Nội thành Thành cổ
Thành cổ Quảng Trị là một quần thể công trình với sự phối hợp chặt chẽ giữa chức năng hành chính và quân sự, được quy hoạch một cách bài bản, mang đậm dấu ấn thời Nguyễn.
Hành cung, nằm cách cổng Tiền khoảng 500 mét, là công trình trung tâm và quan trọng nhất. Với chu vi 400 mét và được bao quanh bởi lớp tường gạch kiên cố, nơi đây từng là chốn làm việc và sinh sống của các quan chức cấp cao quyền lực.
Các dinh thự hành chính trong nội thành bao gồm dinh Tuần phủ, Án sát, Bố chính, Lãnh binh, cùng các công trình phụ như nhà Kiểm học, trại quân, kho lúa, ngục thất... Tất cả đều được xây dựng theo phong cách nhà rường thời Nguyễn: khung gỗ vững chắc, mái lợp ngói liệt, kết hợp với tường gạch hoặc vách gỗ tạo nên nét cổ kính đặc trưng.
Lao xá nằm ở góc đông bắc của thành cổ là một công trình đầy ám ảnh lịch sử. Được xây dựng từ thời Nguyễn và mở rộng dưới thời Pháp thuộc, nơi đây giam giữ nhiều tù nhân chính trị. Những câu chuyện bi thương nhưng đầy kiên cường liên quan đến ngục thất này đã ghi đậm dấu ấn trong lịch sử đấu tranh của dân tộc.
Nhà tù được xây dựng từ thời Nguyễn, nằm phía Đông Bắc trong Thành cổ Quảng Trị đã bị bom đạn phá hủy gần hết. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)
Đài tưởng niệm Thành cổ Quảng Trị
Nằm giữa Trung tâm Thành cổ Quảng Trị, đài tưởng niệm được xây dựng như một ngôi mộ tập thể, tưởng nhớ hàng ngàn chiến sĩ đã ngã xuống trong trận chiến khốc liệt kéo dài suốt 81 ngày đêm vào năm 1972. Công trình này được thiết kế theo triết lý âm dương, kết hợp các yếu tố mang đậm ý nghĩa tâm linh và truyền thống.
Phần hình bát giác của đài tượng trưng cho bát quái, với bốn lối bậc cấp đại diện tứ tượng, trong khi tầng dâng hương mang ý nghĩa lưỡng nghi. Ngọn đỉnh là cây thiên mệnh, với ngọn lửa biểu thị ánh hào quang của cuộc chiến. Ba áng mây xung quanh thể hiện tam tài (Thiên-Địa-Nhân), còn ba bát cơm trên cây đèn nhắc về phong tục dân gian cúng cơm cho người đã khuất với lòng thành kính.
Không gian bên trong ngôi mộ rỗng, với hai trục đường giao nhau, được thiết kế để tượng trưng cho sự hội tụ linh hồn của hàng ngàn chiến sĩ từ khắp bốn phương trời. Điều này không chỉ tạo nên một không gian thiêng liêng mà còn khơi gợi cảm giác kết nối tâm linh mạnh mẽ.
Đài tưởng niệm không chỉ là nơi ghi dấu ấn công lao to lớn của các anh hùng liệt sỹ mà còn là biểu tượng thiêng liêng của sự hòa quyện giữa quá khứ và hiện tại.
Người dân và du khách dâng hương tưởng niệm các Anh hùng liệt sỹ tại Đài tưởng niệm Thành cổ Quảng Trị. (Ảnh: Thanh Thủy/TTXVN)
Thành cổ Quảng Trị ngày nay
Sau chiến tranh, Thành cổ Quảng Trị bị tàn phá nặng nề, nhưng từ thập niên 1990, các công trình như cổng thành, hào nước và đài tưởng niệm đã được tôn tạo. Ngày nay, di tích này là một điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Quảng Trị, nơi du khách có thể tham quan các công trình kiến trúc cổ như cổng thành, hào nước, và hệ thống hầm ngầm; tìm hiểu lịch sử qua bảo tàng Thành cổ và các hiện vật chiến tranh.
Du khách cũng sẽ thắp hương tưởng niệm và thả hoa đăng trên sông Thạch Hãn để tri ân các anh hùng liệt sỹ.
Thành cổ Quảng Trị không chỉ là một kiệt tác kiến trúc với hình vuông kiên cố, hệ thống hào nước và các cổng thành vòm cuốn, mà còn là biểu tượng của lòng yêu nước và sự hy sinh cao cả. Mỗi viên gạch, mỗi góc thành đều thấm đẫm lịch sử, kể lại câu chuyện về một thời hào hùng của dân tộc.
Thành cổ Quảng Trị được xếp hạng là Di tích quốc gia từ năm 1986 theo Quyết định số 235/QĐ-VH của Bộ Văn hóa.
Đến năm 2013, theo Quyết định Số 2383/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Thành cổ Quảng Trị được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt./.
