Từ công nghệ đến chính trị: Nhà tỷ phú Elon Musk sẽ thay đổi trật tự lưỡng đảng Mỹ?

Tỷ phú công nghệ Elon Musk gần đây đã nhận được lời mời tham gia vào việc thành lập một đảng chính trị mới tại Mỹ từ doanh nhân Andrew Yang, cựu ứng viên tổng thống và hiện là người sáng lập Đảng Cánh tả trung dung (Forward Party). Trong cuộc phỏng vấn với tờ Politico, Andrew Yang chia sẻ rằng ông đã ngỏ lời hợp tác với Elon Musk, song chưa nhận được phản hồi. Mặc dù vậy, ông vẫn tỏ ra lạc quan về khả năng hợp tác giữa hai bên.

Andrew Yang từng là thành viên của Đảng Dân chủ trong suốt hơn hai thập kỷ (1995-2021) trước khi rời đi để sáng lập Đảng Forward vào năm 2022, với định hướng trung dung và đổi mới. Mặc dù đang triển khai công tác tổ chức tại 32 trong số 50 tiểu bang, đảng này hiện mới chỉ được công nhận chính thức tại bang Florida.

Về mối quan hệ giữa hai nhân vật này, Elon Musk từng công khai ủng hộ Andrew Yang trong cuộc bầu cử sơ bộ của Đảng Dân chủ năm 2020, thời điểm Andrew Yang được biết đến với những chính sách mang tính cách mạng như thu nhập cơ bản phổ quát. Mối liên hệ giữa hai nhân vật có ảnh hưởng lớn này đang khiến dư luận đặt ra câu hỏi: Liệu sự kết hợp giữa tầm ảnh hưởng công nghệ và khát vọng cải cách chính trị có đủ để tạo nên một lực lượng chính trị mới, phá vỡ thế độc quyền của hệ thống lưỡng đảng truyền thống ở Mỹ?

Nhu cầu về một đảng thứ ba: Tồn tại, nhưng phân tán

Sau khi rời khỏi vai trò cố vấn trong chính quyền vào ngày 30 tháng 5, mối quan hệ giữa Elon Musk và Tổng thống Donald Trump đã nhanh chóng xấu đi. Mặc dù ban đầu giữ thái độ im lặng, nhà tỷ phú Elon Musk rốt cuộc cũng không tránh khỏi vòng xoáy xung đột. Mâu thuẫn lên đến đỉnh điểm vào ngày 5 tháng 6 khi Tổng thống Donald Trump công khai đặt nghi vấn về khả năng duy trì mối quan hệ hữu hảo giữa hai người. Từ đó, hai bên liên tiếp tung ra những lời chỉ trích, cáo buộc và đe dọa qua lại trên mạng xã hội, thu hút sự chú ý lớn của dư luận.

Trong bối cảnh đó, Elon Musk bất ngờ tung ra một cuộc khảo sát trên nền tảng truyền thông xã hội của mình, hỏi người theo dõi về việc thành lập một đảng chính trị mới. Kết quả khá bất ngờ: 80% người tham gia ủng hộ ý tưởng này, một tỷ lệ cao đáng chú ý, cho thấy có một tầng lớp cử tri đang tìm kiếm sự thay đổi vượt ra ngoài hai đảng truyền thống.

Cuộc thăm dò toàn quốc gần đây nhất của Gallup (tháng 10/2024) cũng xác nhận xu hướng này: 58% người được hỏi cho rằng cần có một đảng chính trị thứ ba, mặc dù con số này đã giảm nhẹ so với 63% vào năm 2023. Điều này phản ánh một không hài lòng tương đối với hệ thống lưỡng đảng hiện hành.

Thực tế, theo dữ liệu công khai, Mỹ có từ 50 đến 60 đảng chính trị ngoài hai đảng lớn, mặc dù phần lớn trong số này chỉ hoạt động ở cấp tiểu bang hoặc có ảnh hưởng rất hạn chế. Sự tồn tại của các đảng này cho thấy hệ thống Mỹ không đóng hoàn toàn cánh cửa với các lực lượng chính trị mới. Tuy nhiên, sự hiện diện của họ cũng làm rõ một thực tế khác: sức mạnh của hai đảng chính vẫn khó lay chuyển.

Hệ thống luật pháp và kỹ thuật bầu cử: Rào cản lớn đối với các đảng mới

Mặc luật pháp không cấm thành lập đảng chính trị mới, nhưng hệ thống quy định kỹ thuật và hành chính ở cấp bang lại tạo ra những rào cản đáng kể, góp phần bảo vệ vị thế của hai đảng truyền thống. Theo đó, mỗi bang có yêu cầu riêng về số lượng và cách thức thu thập chữ ký để đưa ứng cử viên hoặc đảng mới vào lá phiếu, có nơi cần hàng chục nghìn chữ ký. Ở một số bang, cử tri đã đăng ký với một đảng lớn (Dân chủ hoặc Cộng hòa) bị cấm ký vào đơn kiến nghị của đảng thứ ba, làm hạn chế nguồn chữ ký.

Bên cạnh đó, nhiều bang áp đặt thời hạn rất ngắn để hoàn thành thủ tục pháp lý, đôi khi chỉ trong vài tuần, khiến việc tổ chức vận động trở nên bất khả thi nếu không có hạ tầng quy mô lớn. Chi phí pháp lý và hành chính để đăng ký ở tất cả 50 bang có thể lên đến hàng chục triệu USD, chưa kể đến chi phí truyền thông và vận động.

Danh tiếng và tiềm lực tài chính có đủ thay thế hạ tầng chính trị?

Elon Musk có thể là một trong những người hiếm hoi sở hữu đủ ba yếu tố then chốt để thử thách hệ thống này: tiền bạc, ảnh hưởng truyền thông và danh tiếng cá nhân. Tuy nhiên, điều đó không đảm bảo thành công nếu thiếu nền tảng tổ chức chính trị bài bản và chiến lược dài hạn.

Hơn nữa, trong khi nhiều người ủng hộ ý tưởng về một đảng mới, nhưng việc họ có đồng thuận về hướng đi, tư tưởng hay chính sách mà đảng đó theo đuổi hay không lại là câu chuyện khác. Tình trạng chia rẽ nội bộ và định hướng không rõ ràng đã từng khiến nhiều phong trào chính trị thứ ba rơi vào bế tắc, từ Đảng Cải cách của Ross Perot đến nỗ lực gần đây của Andrew Yang.

Giữa lúc căng thẳng leo thang giữa Elon Musk với Donald Trump, một số nghị sĩ đảng Dân chủ, trong đó có Nghị sĩ Ro Khanna, đã công khai úp mở khả năng hợp tác hoặc liên minh chính trị với Elon Musk. Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu chính trị Vladimir Vasiliev, Viện Mỹ và Canada, Viện Hàn lâm Khoa học Nga, Elon Musk nhiều khả năng sẽ không quay sang liên minh với Đảng Dân chủ vì lý do ý thức hệ. Các quan điểm của Elon Musk về chính sách kinh tế, tự do ngôn luận, kiểm soát chính phủ vốn phù hợp hơn với cánh hữu. Song, chuyên gia này cũng cho rằng sự can thiệp của Elon Musk vào chính trị có thể làm thay đổi Đảng Cộng hòa từ bên trong, đặc biệt khi ông thể hiện lập trường độc lập với Tổng thống Donald Trump.

Điều này mở ra một kịch bản đáng chú ý: Elon Musk có thể trở thành hạt nhân của một “làn sóng cải cách trong lòng Đảng Cộng hòa”, thúc đẩy “một hướng đi hậu Trump”, tập trung vào đổi mới công nghệ, thị trường tự do và chủ nghĩa thực dụng thay vì dân túy cực đoan.

Theo Pavel Dubravsky, Giám đốc hãng tư vấn Dubravsky Consulting, nhận định Elon Musk hoàn toàn có đủ nguồn lực tài chính, truyền thông và ảnh hưởng để thành lập một đảng chính trị mới. Tuy nhiên, kịch bản đó thiếu thực tiễn chiến lược do hệ thống chính trị Mỹ không ủng hộ sự trỗi dậy của các đảng thứ ba. Thứ nhất, cơ chế bầu cử đa số tương đối khiến các đảng nhỏ gần như không thể giành ghế trong quốc hội. Thứ hai, sự tồn tại của một đảng thứ ba thường gây ra hiệu ứng chia phiếu, làm suy yếu đảng có cùng hệ tư tưởng, và trong trường hợp này là Đảng Cộng hòa, chứ không phải Đảng Dân chủ. Thứ ba, đảng mới nếu được thành lập sẽ mất nhiều năm để xây dựng cơ sở cử tri, tổ chức tại cấp bang, và uy tín chính trị - điều mà không thể đạt được chỉ nhờ danh tiếng cá nhân.

Chuyên gia người Nga Pavel Dubravsky kết luận rằng, việc Elon Musk thành lập đảng riêng có thể gây phản tác dụng, vì nó làm phân tán lực lượng bảo thủ và vô tình củng cố vị thế của Đảng Dân chủ, điều mà bản thân Elon Musk có thể không mong muốn.

Hùng Anh (CTV)