Từ hỗn loạn sân bay châu Âu đến báo động an ninh mạng toàn cầu

Hậu quả là hàng trăm hành khách bị kẹt lại trong cảnh hỗn loạn, phần nào cho thấy nguy cơ từ các cuộc tấn công mạng trong kỷ nguyên số hiện nay.

Tình huống trên chỉ là một ví dụ điển hình trong bối cảnh phụ thuộc vào công nghệ số ngày càng gia tăng. Đầu thập niên 2020, con người đã dần “di cư” sang không gian mạng. Mọi hoạt động từ mua sắm, học hành đến quản lý chính phủ đều gắn với Internet và các nền tảng số. Do đó, theo báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), mối đe dọa từ tội phạm mạng đã trở nên lớn hơn bao giờ hết, với thiệt hại có thể lên đến hàng trăm triệu USD.

Hàng trăm hành khách bị kẹt lại tại sân bay Brussels. Ảnh: Reuters

Quan trọng hơn, các chuyên gia cảnh báo mối đe dọa này không chỉ đơn thuần là thiệt hại tài chính: ngay cả hạ tầng trọng yếu và sự ổn định xã hội cũng đang bị đặt vào thế nguy hiểm. Thực tế cho thấy chỉ cần một “cú đánh” kỹ thuật là đủ để nguy cơ bùng phát.

WEF dẫn chứng lỗ hổng Log4j (còn được gọi là Log4Shell, được phát hiện trong thư viện ghi nhật ký Apache Log4j vào tháng 11/2021) trong phần mềm mã nguồn mở: chỉ một tuần sau khi phát hiện, hơn 100 cuộc tấn công khai thác lỗi này đã được ghi nhận mỗi phút. Đó là minh chứng cho thấy chỉ một lỗ hổng nhỏ cũng có thể được lợi dụng và gây hậu quả lan truyền toàn cầu.

Tương tự, tội phạm mạng đã xây dựng cả “ngành công nghiệp” ransomware (mã độc đòi tiền chuộc): năm 2020, phần mềm độc hại tăng 358% và ransomware tăng 435% so với năm trước, phản ánh xu hướng lợi nhuận khổng lồ của tội phạm mạng. Các công cụ tấn công được rao bán trên mạng ngầm, cho phép những kẻ tấn công không chuyên cũng có thể xâm nhập hệ thống của tổ chức giá trị chỉ trong vài phút.

Hậu quả chung của xu hướng này là toàn bộ nền kinh tế chịu thiệt hại hàng tỷ USD, cùng với mất mát niềm tin xã hội và tâm lý căng thẳng trong cộng đồng. Nguy cơ hiện tại không chỉ đến từ nhóm tội phạm thông thường, mà còn từ các quốc gia với năng lực mạng mạnh. Nhiều chiến dịch tấn công mạng mang tính chiến tranh đã được ghi nhận. Tình hình càng thêm căng thẳng khi các cuộc xung đột truyền thống được mở rộng sang mặt trận mạng: sóng tấn công song song với pháo kích, theo các chuyên gia đánh giá.

Các chuyên gia an ninh thậm chí ví điều này như một “Cuộc Chiến Lạnh mới trên không gian mạng”. Giám đốc Kỹ thuật số của hãng bảo mật NymVPN Rob Jardin cảnh báo: “Cuộc Chiến tranh Lạnh không bao giờ kết thúc. Nó chỉ đơn giản chuyển sang cơ sở hạ tầng số”. Thực tế, cạnh tranh giữa các cường quốc giờ đây diễn ra qua đường truyền Internet, không cần tiếng súng vẫn có thể tạo sức ép khủng khiếp.

Trong bối cảnh đó, chính phủ các nước không ngừng tăng cường đầu tư cho phòng thủ mạng: từ việc thành lập cơ quan chuyên trách đến xây dựng trung tâm ứng cứu khẩn cấp và tăng cường nhân lực an ninh mạng. Tuy nhiên, cuộc “chạy đua vũ khí” kỹ thuật cao này mới chỉ bắt đầu và vẫn chứa đựng nhiều bất định. Phụ thuộc vào công nghệ khiến mọi ngành nghề đều trở nên dễ tổn thương. NATO nhận xét: “Không gian mạng đã trở thành một mảng đe dọa lớn, với phần lớn nền kinh tế, chính phủ và xã hội phụ thuộc vào hệ thống công nghệ thông tin”.

Thực tế, những sự cố như Stuxnet tấn công nhà máy điện hạt nhân Iran hay các đợt mã độc vào lưới điện Ukraine chỉ ra điều cơ bản: một vài đoạn mã độc cũng có thể gây hỗn loạn và làm tê liệt khả năng phản ứng của chính phủ.

Không khó hình dung hậu quả nếu một đợt tấn công nhắm trúng một nhà máy lọc dầu, bệnh viện hoặc cơ sở dữ liệu quan trọng - kết quả có thể là tê liệt sản xuất, gián đoạn chăm sóc y tế và đe dọa sinh mạng cộng đồng. Ngay cả lĩnh vực y tế, năng lượng hay giao thông cũng không nằm ngoài tầm ngắm: một cuộc tấn công vào hệ thống điều khiển lưới điện có thể khiến bệnh viện và nhà máy ngừng hoạt động tạm thời, đẩy hàng triệu người vào cảnh khốn khó.

Các chuyên gia lưu ý rằng, trong thế giới kết nối ngày nay, ranh giới giữa quân sự, kinh tế và dân sự gần như bị xóa nhòa; một hành động xâm nhập nhỏ ở quốc gia này có thể tạo ra hiệu ứng domino khắp nơi, tương tự như cách một dịch bệnh lan truyền nhanh.

Quan trọng hơn, an ninh mạng giờ đã trở thành vấn đề chính trị và công nghệ giờ không chỉ ảnh hưởng đến an ninh truyền thống mà trực tiếp vào quyền lực và tương lai quốc gia. Sự kiện ở các sân bay châu Âu là lời cảnh tỉnh sống động cho thực tế đó.

Các chuyên gia ghi nhận, tác động của cuộc tấn công vừa qua “tạo ra những tin tức toàn cầu, làm mất niềm tin vào cơ sở hạ tầng trọng yếu và gây sức ép chính trị mà không bắn viên đạn nào”. Đây không chỉ là cảnh báo cho ngành hàng không mà là lời nhắc với mọi lĩnh vực: một lỗ hổng nhỏ ở một công ty hay tổ chức nào đó cũng có thể lan rộng thành khủng hoảng an ninh toàn cầu. Ngay cả khi một khu vực ở Hà Lan hay một đảo quốc nhỏ ở Thái Bình Dương bị tấn công, hậu quả có thể lan truyền tới các đối tác và đồng minh trên toàn thế giới.

Một bài học khác là về trách nhiệm minh bạch và phối hợp phản ứng. Khi có sự cố an ninh, việc công bố nhanh và chia sẻ dữ liệu với đối tác quốc tế là cần thiết để khắc phục kịp thời và ngăn nguy cơ lan rộng.

Các hãng công nghệ lớn như Microsoft và Google đã thể hiện vai trò của mình khi phát hành bản vá và cảnh báo người dùng sau khi phát hiện lỗ hổng. Song các chuyên gia cảnh báo chỉ cần một mã độc mới thoát khỏi tầm kiểm soát cũng đủ gây hậu quả nghiêm trọng.

Vì vậy, bên cạnh nỗ lực của chính phủ và doanh nghiệp, mỗi người dùng cũng cần nâng cao ý thức bảo vệ dữ liệu cá nhân. Bởi trong thế giới số, một mắt xích yếu nhỏ nhoi cũng có thể làm cả một hệ thống sụp đổ. Với những nguyên nhân và hậu quả như vậy, chiến lược phòng thủ phải vượt ra ngoài biên giới quốc gia.

Đặng Hà