Từ khởi điểm đến xanh hóa KCN (Bài 1)

Thông tấn xã Việt Nam xin giới thiệu loạt bài “Từ khởi điểm đến xanh hóa khu công nghiệp ở TP. Hồ Chí Minh”, qua đó khái quá quá trình hình thành và phát triển các khu chế xuất, khu công nghiệp của thành phố trong thời gian tới.

Khu chế xuất Tân Thuận nối liền Cảng Tân Thuận tạo thành hệ sinh thái sản xuất - xuất khẩu của TP Hồ Chí Minh. Ảnh: Trung Tuyến/TTXVN

Bài 1: Khu chế xuất Tân Thuận - sản phẩm của tinh thần đổi mới

Trong bối cảnh đất nước vừa bước vào công cuộc Đổi Mới, TP. Hồ Chí Minh đã dũng cảm tiên phong mở lối đi riêng, đưa một vùng đất ngập mặn hoang sơ ở Quận 7, TP. Hồ Chí Minh (cũ) trở thành Khu Chế xuất đầu tiên của cả nước. Đây không chỉ là một dự án kinh tế đơn thuần mà còn là biểu tượng của tinh thần đổi mới, dám nghĩ dám làm và tầm nhìn chiến lược của Thành phố. Khu chế xuất Tân Thuận không chỉ là nơi sản xuất hàng hóa mà còn là "phòng thí nghiệm" cho những ý tưởng táo bạo, là nguồn cảm hứng cho sự phát triển công nghiệp và hội nhập kinh tế của Việt Nam trong những thập niên tiếp theo.

Từ vùng lầy thành khu chế xuất hiện đại

Trong giai đoạn đầu thực hiện chính sách đổi mới, mở cửa theo tinh thần Nghị quyết Đại Hội Đảng lần thứ VI năm 1986, Chính phủ (lúc đó là Hội đồng Bộ trưởng) chủ trương làm thí điểm một mô hình kinh tế nhằm thực hiện chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, mở cửa, thu hút nguồn lực từ các thành phần kinh tế để phát triển kinh tế - xã hội đất nước.

Đại hội Đảng lần thứ VI mở đầu công cuộc đổi mới, khơi dậy và phát huy sức mạnh, tiềm năng để đưa đất nước tiến lên. Ảnh: TTXVN

Với sự quyết đoán của Chính phủ, cùng với nỗ lực của Thành phố Hồ Chí Minh, mô hình khu chế xuất đầu tiên của cả nước – khu chế xuất Tân Thuận, được thành lập vào ngày 25 tháng 11 năm 1991. Đây là sản phẩm liên doanh giữa Công ty Phát triển Công nghiệp Tân Thuận (Việt Nam) và Tập đoàn Central Trading & Development (Đài Loan - Trung Quốc). Khu chế xuất Tân Thuận trở thành mô hình thí điểm cho cả nước về tập trung sản xuất hàng xuất khẩu, đơn giản hóa thủ tục hải quan; đồng thời đây là dự án đầu tư nước ngoài quy mô lớn đầu tiên, đánh dấu bước đột phá trong việc thu hút vốn và công nghệ.

Theo ông Phan Chánh Dưỡng, một trong những người tham gia xây dựng Khu chế xuất Tân Thuận từ những ngày đầu mới hình thành, vùng đất ngập mặn hoang hóa nghèo khó rộng 300 ha dọc sông Sài Gòn, nơi cưu mang khoảng 350 hộ gia đình nghèo của xã Tân Thuận Đông khi xưa, được lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh chọn làm nơi xây dựng khu chế xuất, mở đầu cho chính sách mở cửa thu hút đầu tư nước ngoài trong bối cảnh kinh tế đất nước ta còn bị Mỹ cấm vận.

Ông Phan Chánh Dưỡng cho biết, đây là đề án chuyển đổi cơ cấu kinh tế một vùng đất nghèo theo chủ trương “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa” bằng chính sách thu hút đầu tư nước ngoài, từ đó xóa đói giảm nghèo một cách triệt để nhất trên toàn vùng Nhà Bè, như chúng ta đã chứng kiến. Khu chế xuất Tân Thuận thành khu thí điểm thành công đầu tiên của cả nước. Ngày nay, mảnh đất 300 ha này đã trở thành một khu sản xuất tập trung của các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Thành công của khu chế xuất Tân Thuận tạo tiền đề cho Khu chế xuất Linh Trung được xây dựng đầu thập niên 1990. Tại Linh Trung, thành phố đẩy mạnh thu hút lĩnh vực điện tử, cơ khí, chế tạo linh kiện, mở rộng liên kết với các tỉnh để cung ứng nguyên liệu. Tiếp đó, một loạt khu công nghiệp như Tân Tạo, Hiệp Phước, Vĩnh Lộc với cơ chế ưu đãi phù hợp cũng được thành lập sau đó, nâng tỷ trọng công nghiệp chế biến trong cơ cấu kinh tế thành phố và đóng góp lớn vào tăng trưởng GDP của cả nước.

Mở lối phát triển cho con đường hội nhập kinh tế

Theo Ban quản lý các Khu chế xuất và công nghiệp TP. Hồ Chí Minh, thực hiện chủ trương phát triển khu chế xuất, khu công nghiệp và chuyển từ thí điểm sang tạo sự thuận lợi cho việc xây dựng các cơ sở công nghiệp mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong giai đoạn từ năm 1997 đến năm 2003, Thành phố mở rộng, tìm kiếm quỹ đất phát triển công nghiệp, đẩy mạnh thu hút đầu tư nước ngoài, thành lập thêm 10 khu công nghiệp với tổng diện tích 1.519 ha. Giai đoạn từ năm 2004 đến năm 2010, Thành phố và các công ty xây dựng, kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật trong và ngoài hàng rào khu công nghiệp, xây dựng hạ tầng xã hội phục vụ người lao động.

Doanh nghiệp Nhật Bản đầu tư sản xuất vào Khu chế xuất Tân Thuận, Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Danh Lam/TTXVN

Giai đoạn từ năm 2011 đến thời điểm trước hợp nhất với tỉnh Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh (cũ) tiếp tục phát triển và hoàn thiện các khu công nghiệp theo chiều sâu, thu hút đầu tư có sự tập trung về chất và lượng với các dự án có hàm lượng khoa học công nghệ cao, ít thâm dụng lao động, giá trị thu hút dần được nâng cao. Trong giai đoạn này, Thành phố thành lập thêm 6 khu công nghiệp mới và mở rộng thêm 5 khu công nghiệp với tổng diện tích 2.600 ha, nâng dần tỷ trọng, giá trị thu hút đầu tư nước ngoài, tăng năng suất lao động, và triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

Theo ông Lê Văn Thinh, Trưởng ban quản lý các Khu chế xuất và khu công nghiệp TP. Hồ Chí Minh, các khu chế xuất, khu công nghiệp Thành phố về cơ bản đã đáp ứng yêu cầu đặt ra về mục tiêu thu hút vốn đầu tư, phát triển sản xuất công nghiệp, giải quyết việc làm, du nhập kỹ thuật và kinh nghiệm quản lý tiên tiến, nâng cao giá trị xuất khẩu, từng bước tham gia vào mạng lưới sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu, đóng góp đáng kể vào ngân sách nhà nước, góp phần thúc đẩy kinh tế xã hội của Thành phố phát triển theo hướng chuyển đổi vùng nông nghiệp lạc hậu thành khu đô thị - công nghiệp phát triển.

Tính đến thời điểm trước hợp nhất, các Khu chế xuất, Khu công nghiệp đã thu hút được hơn 1.600 dự án còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 12,5 tỷ USD; trong đó, vốn đầu tư nước ngoài chiếm tỷ trọng 45%; bình quân hàng năm các khu chế xuất, khu công nghiệp thu hút hơn 260 triệu USD vốn đầu tư nước ngoài (các năm gần đây từ 550-600 triệu USD), chiếm tỷ trọng 58% vốn đầu tư nước ngoài của Thành phố trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp. Giá trị xuất khẩu trung bình hàng năm của khu chế xuất, khu công nghiệp đạt 7 tỷ USD, chiếm trên 15% tổng kim ngạch xuất khẩu của Thành phố; trung bình hàng năm nộp ngân sách Nhà nước hơn 22.000 tỷ đồng, chiếm 6% thu ngân sách Thành phố (không kể dầu thô). Các khu chế xuất, khu công nghiệp đã giải quyết việc làm cho hơn 281.000 lao động, chiếm 6% lực lượng lao động của Thành phố; trong đó, tính riêng lao động trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng là 18%.

Có thể nói, Khu chế xuất Tân Thuận không chỉ thành công trong việc thu hút đầu tư mà còn có những đóng góp to lớn trong việc định hình các chính sách và cơ chế quản lý kinh tế mới. Đặc biệt là cơ chế "một cửa, tại chỗ", một mô hình quản lý tiên tiến giúp các doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí. Đây chính là nền tảng vững chắc cho sự ra đời của các ban quản lý khu công nghiệp, khu chế xuất sau này, một cấu trúc quản lý mang tính đột phá đã trở thành hình mẫu cho cả nước.

Với những bước tiến đột phá trong thu hút đầu tư vào các khu chế xuất, khu công nghiệp tại TP. Hồ Chí Minh, cơ chế quản lý “một cửa, tại chỗ” đã được nhân rộng, áp dụng rộng rãi và trở thành nguyên tắc hoạt động của các Ban Quản lý khu chế xuất, khu công nghiệp, khu kinh tế trong cả nước từ đó đến nay. Trong 30 năm qua, Ban Quản lý đã thực hiện tốt cơ chế quản lý “một cửa, tại chỗ”, giải quyết các thủ tục hành chính một cách nhanh chóng, làm thay đổi phong cách quản lý ngày càng tiên tiến hơn; đảm bảo tập trung thống nhất đầu mối trong quản lý, hoàn thiện cung cách phục vụ đã tạo được lòng tin cho nhà đầu tư.

Thành công của khu chế xuất Tân Thuận không chỉ tạo tiền đề để TP. Hồ Chí Minh tiếp tục phát triển các khu chế xuất, khu công nghiệp mà đã góp phần lan tỏa mô hình này ra cả nước, hình thành một làn sóng phát triển công nghiệp mạnh mẽ, đưa Việt Nam từ một quốc gia nông nghiệp lạc hậu thành một nền kinh tế công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Bài 2: Định vị “thủ phủ công nghiệp”

Anh Tuấn - Thanh Vũ (TTXVN)