Từ lốc xoáy đến 'bão chồng bão': Bão số 10 dị thường, khốc liệt, vì sao?

Về điểm dị thường, cơn bão số 10 có tốc độ di chuyển rất nhanh. Tốc độ di chuyển trung bình của bão số 10 lên tới 30 - 35 km/giờ, thậm chí có lúc lên đến 40 km/giờ. Tốc độ này nhanh gần gấp đôi so với tốc độ di chuyển thông thường của các cơn bão (thường khoảng 15 - 20 km/giờ).

Thời gian lưu bão trên đất liền kéo dài bất thường. Bão duy trì cường độ bão (trên cấp 8) trên đất liền tại khu vực Nghệ An - Bắc Quảng Trị liên tục trên 12 tiếng (từ khoảng 22 - 23 giờ ngày 28.9 đến 10 giờ ngày 29.9). Thời gian lưu bão dài như vậy là hiếm thấy.

Hoàn lưu gió mạnh trải rộng; từ cấp 6 trở lên trải dài trên 11/21 tỉnh ven biển. Khu vực có gió mạnh từ cấp 8 kéo dài suốt từ Ninh Bình đến Quảng Trị.

Cơn bão này đã tạo ra các ổ dông mạnh, hình thành nhiều trận lốc xoáy cục bộ ở khu vực phía bắc tâm bão, đặc biệt là các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ như Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng, gây thiệt hại lớn về người và tài sản.

Cơn bão cũng gây mưa diện rộng hiếm thấy. Hoàn lưu bão gây mưa lớn trên một diện rất rộng, bao trùm toàn bộ khu vực Bắc Bộ và từ Thanh Hóa trở vào đến Huế. Mưa lớn trên diện rộng dẫn đến nguy cơ cao về lũ lớn vượt mức báo động 3, lũ quét, và sạt lở đất trên nhiều tỉnh thành.

Sáng 29.9, do ảnh hưởng của bão số 10, nhiều địa phương ở miền Bắc, đặc biệt là Ninh Bình, Hưng Yên và Thanh Hóa, đã xảy ra lốc xoáy gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản - Ảnh cắt từ video

Những đặc điểm này khiến bão số 10 trở thành một trong những cơn bão có diễn biến phức tạp, dị thường và gây ra thiệt hại tổng hợp nặng nề nhất trong nhiều năm. Đây là một trong những đợt thiên tai xảy ra gần như đồng thời bão mạnh, lũ lớn, lũ quét, sạt lở đất, ngập lụt trên diện rộng.

Chia sẻ về vấn đề này , ông Hoàng Phúc Lâm, Phó giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cho biết cơn bão số 10 có đặc điểm hoàn lưu phía bắc tâm bão mạnh và rộng hơn so với hoàn lưu phía nam. Đây cũng là điểm chung của đa số các cơn bão.

Do rìa phía bắc của các cơn bão thường là áp cao cận nhiệt đới nên khu vực này có ranh giới gradient khí áp lớn hơn. Sự khác nhau giữa khối khí phía bắc với khối khí trong vùng tâm bão lớn hơn về các đặc tính nhiệt độ, áp suất và độ ẩm nên giao tranh của hai khối khí gây mưa dông thường nhiều hơn, gió thường mạnh hơn ở phía bắc tâm bão.

Bão Bualoi khi đi vào khu vực Bắc Trung Bộ, phần rìa phía bắc nằm vùng đồng bằng Bắc Bộ nên đã xảy ra dông mạnh. Nhiều ổ dông lớn đã hình thành, kèm theo đó là các cơn lốc xoáy đã được ghi nhận qua camera điện thoại người dân ở các địa phương như Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng...

Các trận lốc xoáy này có quy mô rất nhỏ vài chục tới vài trăm mét, thời gian xảy ra ngắn, chỉ vài phút tới vài chục phút và thường chỉ được ghi nhận ở những vùng không gian rộng, như các cánh đồng, dọc các đường cao tốc và ít khi ghi nhận được trong thành phố do không gian chật hẹp hơn.

Theo ông Lâm, quy mô lốc xoáy rất nhỏ, đường kính chỉ vài chục cho đến 100 - 200m nên các radar, vệ tinh gần như là không thể nắm bắt được vị trí, hình hài của lốc xoáy. "Do đó, công tác đo đạc, quan trắc, dự báo lốc xoáy rất khó, chúng tôi chỉ có thể cảnh báo trong các cơn dông có khả năng xảy ra lốc xoáy", ông Lâm thông tin.

Ông Lâm cũng cảnh báo, với các cơn lốc xoáy, dù quy mô nhỏ nhưng tốc độ gió lại rất lớn, tương đương với gió trong bão và gió giật mạnh trong các cơn dông. Do vậy, thiệt hại về người, tài sản, cây cối, vật dụng bị cuốn theo cơn lốc rất nhiều, gây ra thiệt hại dọc theo đường di chuyển của lốc xoáy.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cho biết, về mặt bản chất, hiện tượng lốc xoáy cũng là một cơn bão nhưng ở quy mô rất nhỏ, nhỏ hơn bão rất nhiều, cả về kích thước, không gian, thời gian tồn tại.

Theo ông Khiêm, hiện nay, khoa học khí tượng chỉ cảnh báo khả năng xảy ra lốc xoáy, vòi rồng, mưa đá trong điều kiện có các đám mây dông rất mạnh, được hình thành môi trường nóng, ẩm, bất ổn định lớn. Khoa học hiện nay chỉ có thể đưa ra được cảnh báo như vậy chứ chưa đưa được dự báo vị trí, cường độ hay diễn biến của các lốc xoáy, vòi rồng.

Giới chuyên gia khí tượng nhận định có mối liên hệ gián tiếp quan trọng giữa biến đổi khí hậu và tần suất, cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão và lốc xoáy.

Nước biển ấm lên do trái đất nóng lên cung cấp nhiều năng lượng hơn cho bão nhiệt đới, khiến bão mạnh hơn và có khả năng phát triển các hoàn lưu lớn, dị thường, như bão số 10 với tốc độ di chuyển nhanh, thời gian lưu bão dài. Nhiệt độ và độ ẩm cao hơn trong khí quyển làm tăng tính bất ổn định, vốn là yếu tố quan trọng để hình thành các cơn dông cực mạnh, từ đó dễ sinh ra lốc xoáy.

Tóm lại, lốc xoáy là hệ quả trực tiếp của các ổ dông mạnh bất thường ở rìa phía bắc của bão số 10. Tuy nhiên, sự dị thường và mức độ khốc liệt của cơn bão này (từ tốc độ nhanh, thời gian lưu bão dài, đến mưa lớn diện rộng và sinh ra lốc xoáy) được các nhà khoa học xem là lời cảnh báo về xu hướng gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan trong bối cảnh khí hậu toàn cầu đang nóng lên.

Theo Cục Quản lý đê điều và phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp - Môi trường), bão số 10 và mưa lũ, sạt lở đất, dông lốc đã làm 19 người chết (Sơn La 1; Lạng Sơn 1; Hưng Yên 2; Ninh Bình 9; Nghệ An 1; Huế 1; Thanh Hóa 2; Hà Tĩnh 1; Đà Nẵng 1); 13 người mất tích (Sơn La 1; Quảng Trị 12); 92 người bị thương (Lào Cai 2, Quảng Ninh 9, Hải Phòng 9, Hưng Yên 11, Ninh Bình 30, Thanh Hóa 2, Nghệ An 3, Hà Tĩnh 15, Quảng Trị 10, TP.Huế 1)...

Tuyết Nhung