Từ ngọn nguồn lý tưởng đến sức sống thời đại

Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp gỡ phóng viên các cơ quan báo chí trong và ngoài nước tại Thủ đô Hà Nội, tháng 5/1968. (Nguồn: TTXVN)

Trải qua một thế kỷ, báo chí cách mạng luôn gắn liền với vận mệnh dân tộc, là lực lượng tiên phong trong tuyên truyền lý tưởng cách mạng, đấu tranh vì độc lập, thống nhất và phát triển đất nước. Từ những tờ báo in thô sơ giữa chiến khu đến nền báo chí chuyên nghiệp, hiện đại hôm nay, vẫn một mạch nguồn lý tưởng, một tinh thần dấn thân vì sự thật, vì nhân dân.

Dòng chảy một thế kỷ

Trong dòng chảy lịch sử dân tộc, báo chí cách mạng Việt Nam đã hình thành như một tất yếu của thời đại, nơi lý tưởng độc lập, tự do và khát vọng giải phóng dân tộc, thoát khỏi áp bức được cất lên mạnh mẽ qua con chữ, hình ảnh và hành động.

Ngay từ buổi đầu, đất nước chìm trong đêm dài nô lệ, báo chí cách mạng xuất hiện như một luồng sáng khai mở, không chỉ truyền bá tư tưởng cách mạng mà còn tập hợp, giác ngộ và tổ chức lực lượng quần chúng đấu tranh. Những tờ báo in trong điều kiện bí mật, nơi chiến khu hay giữa lòng đô thị bị kiểm soát, đã trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, đồng hành cùng nhân dân giành lại độc lập dân tộc, bảo vệ và xây dựng đất nước.

Trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ, báo chí không chỉ đưa tin mà còn là nguồn động viên tinh thần, là nơi nuôi dưỡng niềm tin và lý tưởng cách mạng giữa gian khổ, hy sinh.

Từ trong khói lửa chiến tranh đến công cuộc kiến thiết hòa bình, báo chí đã định hình và khẳng định những giá trị cốt lõi mang tính nền tảng, xuyên suốt cho đến hôm nay. Trước hết là tính chiến đấu, thể hiện ở vai trò định hướng tư tưởng, bảo vệ nền tảng lý luận của Đảng, đấu tranh chống suy thoái, tiêu cực, phản bác các luận điệu sai trái, thù địch. Báo chí không đứng ngoài cuộc mà luôn là tiếng nói phản ánh những vấn đề thiết thân của đất nước, của nhân dân.

Đồng thời, tính nhân văn sâu sắc cũng là một đặc điểm nổi bật, khi báo chí không đơn thuần phản ánh sự kiện, mà còn là nơi cất lên tiếng nói của người yếu thế, lan tỏa những điều tốt đẹp, nâng đỡ những phận người giữa xã hội đầy biến động. Trong mọi thời kỳ, báo chí Việt Nam luôn đặt con người, đặc biệt là người dân lao động ở vị trí trung tâm, vừa là đối tượng phản ánh, vừa là chủ thể kiến tạo.

Báo chí còn thể hiện tính phản biện và xây dựng một cách mạnh mẽ, nhất là trong giai đoạn đất nước đổi mới. Thực tiễn phát triển đặt ra nhiều vấn đề mới cần sự góp ý, giám sát, phản ánh từ truyền thông.

Báo chí đã không ít lần đóng vai trò “người gác cổng”, dũng cảm phanh phui tiêu cực, góp phần thúc đẩy tiến trình minh bạch hóa, dân chủ hóa đời sống xã hội. Tất nhiên, để hoàn thành sứ mệnh này, báo chí Việt Nam luôn cần tới một đội ngũ làm báo có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp trong sáng và tinh thần dấn thân, nhất là trong bối cảnh môi trường truyền thông ngày càng phức tạp và nhiều áp lực.

Tính chuyên nghiệp từ phương pháp tác nghiệp đến xử lý thông tin, cách đặt vấn đề chính là điều làm nên sự khác biệt và uy tín của báo chí với các loại hình truyền thông hay tin tức lan truyền tự phát trên mạng xã hội.

Truyền thống cách mạng và những giá trị ấy không phải là di sản bất biến mà luôn được vun đắp, kế thừa và tái hiện trong từng giai đoạn phát triển. Mỗi thế hệ người làm báo lại gánh trên vai một phần sứ mệnh thời đại, nối tiếp dòng chảy lịch sử bằng trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh của mình.

Chính điều đó tạo nên một bản sắc riêng có cho nền báo chí cách mạng Việt Nam: Luôn đứng về phía sự thật, vì lợi ích dân tộc, gắn bó mật thiết với nhân dân, trung thành với lý tưởng của Đảng, đồng hành cùng đất nước trên mọi chặng đường.

Tiếp biến và đổi mới

Bước vào thời kỳ đổi mới từ năm 1986, báo chí cách mạng Việt Nam đã có những chuyển mình sâu sắc cả về tư duy làm báo lẫn phương thức truyền tải thông tin.

Sự cởi mở trong đời sống chính trị - xã hội và quá trình vận hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã đặt báo chí vào vị trí đặc biệt: Vừa là cơ quan ngôn luận của Đảng, Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, vừa là kênh thông tin phản ánh sinh động hiện thực, lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, từ nhân dân.

Báo chí không còn đơn thuần làm nhiệm vụ tuyên truyền một chiều mà ngày càng thể hiện rõ tính phát hiện, phản biện và tham gia tích cực vào quá trình giám sát, điều chỉnh chính sách. Nhiều loạt bài điều tra dũng cảm, nhiều tuyến bài chuyên sâu phản ánh các vấn đề bức thiết như tham nhũng, lãng phí, ô nhiễm môi trường, bất cập trong cơ chế… đã góp phần thúc đẩy thay đổi tích cực trong quản lý và nhận thức xã hội.

Tính chiến đấu của báo chí từ đó được làm mới bằng hình thức hiện đại, sắc sảo hơn, song vẫn giữ cốt lõi vì lợi ích chung của quốc gia, dân tộc và nhân dân.

PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang, Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền.

Cùng với đổi mới trong nội dung, báo chí tham gia tích cực vào nhiệm vụ hội nhập quốc tế, trong đó báo chí đối ngoại giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Bối cảnh thế giới nhiều biến động, việc thông tin chính xác, nhất quán, kịp thời về chủ trương, đường lối đối ngoại của Việt Nam, cũng như quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới trở thành nhiệm vụ chiến lược.

Các cơ quan báo chí đối ngoại như Thế giới và Việt Nam, Vietnam News, VTV4, VOV5… không chỉ là kênh thông tin, mà còn là cầu nối, là tiếng nói chính thống của Việt Nam đến cộng đồng quốc tế, góp phần củng cố lòng tin, mở rộng quan hệ đối tác và bảo vệ lợi ích quốc gia trong các vấn đề đối ngoại.

Trong nước, báo chí làm tốt vai trò đồng hành cùng tiến trình hội nhập kinh tế, thể hiện qua việc phản ánh kịp thời những cơ hội và thách thức của các hiệp định thương mại tự do, sự thay đổi thể chế, chuyển đổi số và cải cách hành chính.

Những năm gần đây, báo chí tiếp tục bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu sắc khi cách mạng công nghiệp lần thứ tư và không gian mạng thay đổi căn bản thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng.

Truyền thông xã hội phát triển mạnh mẽ, người dân có thể trực tiếp sản xuất và chia sẻ thông tin theo thời gian thực. Trong môi trường ấy, báo chí không còn độc quyền thông tin, đồng thời phải cạnh tranh khốc liệt với luồng tin không chính thống, tin giả, thậm chí các chiến dịch truyền thông có chủ đích từ bên ngoài. Đây là thách thức lớn, nhưng cũng là cơ hội để báo chí tự đổi mới chính mình, khẳng định uy tín và vai trò định hướng dư luận.

Nhiều cơ quan báo chí đã chủ động đầu tư mạnh vào hạ tầng công nghệ, xây dựng các nền tảng nội dung số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và các hình thức truyền thông đa phương tiện như đồ họa tương tác, podcast, video ngắn, livestream... Sự thay đổi không chỉ là hình thức, mà còn nằm ở tư duy làm báo theo hướng phục vụ công chúng, người dùng một cách nhanh chóng, chính xác và hấp dẫn hơn.

Tuy vậy, chuyển đổi số không thể chỉ là cuộc chạy đua công nghệ mà còn đòi hỏi sự gìn giữ cốt lõi về bản sắc chính trị - tư tưởng, đạo đức nghề nghiệp, và sứ mệnh công lý, nhân văn vốn là linh hồn của báo chí cách mạng.

Làm báo hiện đại không đồng nghĩa với chạy theo thị hiếu hay lượt xem, mà là tận dụng công nghệ để lan tỏa giá trị tích cực, để báo chí tiếp tục là ngọn đèn soi rọi những vùng khuất, dũng cảm phanh phui tiêu cực, góp phần thúc đẩy tiến trình minh bạch hóa, dân chủ hóa đời sống xã hội.

Thực tế cho thấy, những cơ quan báo chí giữ vững bản lĩnh, đổi mới sáng tạo, đầu tư cho nhân lực và công nghệ, vẫn giữ được niềm tin công chúng và vai trò định hướng trong xã hội. Trong đó, sự tiếp biến thành công không chỉ đến từ nội lực kỹ thuật, mà trước hết là từ tinh thần dấn thân, bản lĩnh chính trị và trách nhiệm xã hội của người làm báo.

Ở bất kỳ giai đoạn nào, chính những giá trị cốt lõi hun đúc từ truyền thống cách mạng, yêu nước, vì dân, trung thực, dũng cảm vẫn là điểm tựa để báo chí cách mạng Việt Nam thích ứng, vươn lên và khẳng định vai trò không thể thay thế trong hệ thống chính trị - truyền thông quốc gia.

Trăm năm nhìn lại, giá trị lớn nhất của báo chí cách mạng không nằm ở hình thức, mà ở sức bền của một nền báo chí vì dân, gắn bó với vận mệnh dân tộc và luôn biết tự làm mới để không lạc nhịp với thời đại.

Ngày nay, khi công nghệ thay đổi từng ngày và biên giới truyền thông trở nên mỏng manh hơn bao giờ hết, điều còn lại và đáng quý nhất chính là bản sắc. Giữ được dòng chảy lý tưởng giữa vô vàn ngả rẽ chính là cách để báo chí không chỉ đi cùng thời cuộc, mà còn dẫn dắt được lòng tin. Đó là thử thách, nhưng cũng là sứ mệnh của người làm báo hôm nay - những người đang tiếp nối một hành trình đã bắt đầu từ trăm năm trước.

PGS. TS. Nguyễn Thị Trường Giang