Từ tăng trưởng 'nóng' đến chiến lược phát triển có kiểm soát ngành hàng sầu riêng

Sầu riêng đã mang lại nhiều lợi ích cho nông dân tỉnh Lâm Đồng trong thời gian qua

Sự phát triển về diện tích sầu riêng đã mang lại nhiều lợi ích cho nông dân trong thời gian qua. Tuy nhiên, do phát triển "nóng" nên ngành hàng sầu riêng cũng đang dần bộc lộ nhiều nỗi lo lẫn hệ lụy.

Thúc ép năng suất sầu riêng quá mức

Tiến sĩ Cao Thị Làn, Trưởng Khoa Nông lâm Đại học Đà Lạt chia sẻ: Sầu riêng là loại cây trồng ăn trái lâu năm, với chu kỳ phát triển từ 15 – 20 năm, thậm chí cao hơn nhiều.

Tuy nhiên, có một thực tế là qua khảo sát hiện nay, đa số các vườn sầu riêng trên địa bàn tỉnh đều bước vào giai đoạn lão hóa, đi xuống chỉ sau năm thứ 10. Sở dĩ có tình trạng này là do người nông dân khi thấy sầu riêng liên tục có giá cao đã thúc ép năng suất sầu riêng quá mức, dẫn đến cây sớm bị suy kiệt.

Theo Tiến sĩ Cao Thị Làn, khi sầu riêng có giá cao, người nông dân có xu hướng để cây mang nhiều trái nhất có thể; đồng thời, sử dụng nhiều các chế phẩm để ngăn rụng trái. Điều này giúp vườn cây có năng suất cao, tuy nhiên chất lượng quả lại không đồng đều. Đặc biệt, việc ép năng suất sầu riêng quá mức có thể dẫn đến nhiều hệ lụy như chất lượng trái kém, cây suy yếu, thậm chí là chết sớm vì suy kiệt.

Khi sầu riêng có giá cao, người nông dân có xu hướng để cây mang nhiều trái nhất có thể

Như vậy, thay vì vườn cây phát triển và sinh trưởng tốt trong 20 năm thì hiện nay, nhiều nhà vườn chỉ mới hơn 10 năm đã phải tái trồng thay thế. Trong khi đó, cây sầu riêng phải mất ít nhất 4 năm đầu trồng và chăm sóc mới có thể cho thu hoạch ở năm thứ 5.

Mặt khác, vì sầu riêng là loại cây trồng có giá trị kinh tế cao nên người dân hiện đang phát triển “nóng” diện tích. Thực tế cho thấy, đa số các diện tích canh tác sầu riêng hiện nay đều đã được tạo nên trên những vùng đất có nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi. Trong khi đó, nhiều diện tích mới phát triển trên các vùng đất đồi, dốc, không thuận lợi cho canh tác.

Canh tác hữu cơ, hướng đi bền vững

Với 7.000 gốc sầu riêng, mỗi năm cho thu hoạch từ 350 - 400 tấn đã mang lại cho gia đình ông Vũ Văn Bằng ở xã Di Linh đạt doanh thu hàng chục tỷ đồng mỗi năm.

Lão nông dân Vũ Văn Bằng (áo trắng) ở xã Di Linh với vườn sầu riêng lâu năm vẫn cho năng suất cao

Với 30 năm kinh nghiệm trồng sầu riêng, ông Bằng được biết đến là một trong những nông dân sở hữu diện tích trồng sầu riêng lớn nhất tỉnh Lâm Đồng khi đang canh tác hơn 30ha. Đặc biệt, nhiều diện tích sầu riêng trồng lâu năm của gia đình ông hiện vẫn cho năng suất và chất lượng rất cao mà chưa cần phải trồng thay thế.

Theo ông Vũ Văn Bằng, hướng phát triển tương lai là kết hợp canh tác sầu riêng bền vững với nông nghiệp hữu cơ

Ông Bằng chia sẻ: Hướng phát triển tương lai là kết hợp canh tác sầu riêng bền vững với nông nghiệp hữu cơ, bảo đảm sức khỏe người tiêu dùng và nâng cao giá trị nông sản. Đây không chỉ là yêu cầu từ thị trường mà còn là trách nhiệm với đất đai, môi trường và thế hệ sau.

Canh tác sầu riêng bền vững là phương pháp sản xuất chú trọng đến sự cân bằng giữa năng suất cây trồng, chất lượng nông sản và bảo vệ môi trường lâu dài. Đây không chỉ là hướng đi an toàn cho người trồng mà còn là giải pháp thích nghi với biến đổi khí hậu và thị trường xuất khẩu ngày càng khắt khe.

Để đạt được mô hình sầu riêng bền vững, nông dân cần đảm bảo nhiều yếu tố đồng bộ như đất canh tác cần tơi xốp, giữ ẩm tốt và giàu mùn hữu cơ

Để đạt được mô hình sầu riêng bền vững, nông dân cần đảm bảo nhiều yếu tố đồng bộ như: Đất canh tác cần tơi xốp, giữ ẩm tốt và giàu mùn hữu cơ. Nguồn nước tưới phải sạch, sử dụng tiết kiệm. Giống cây phải sạch bệnh và phù hợp thổ nhưỡng. Kỹ thuật chăm sóc dựa trên các biện pháp hữu cơ, ít hóa chất, tận dụng sinh học tự nhiên để bảo vệ cây trồng.

Phát triển sầu riêng có kiểm soát

Những năm qua, ngành hàng sầu riêng Việt Nam nói chung và Lâm Đồng nói riêng đã có bước phát triển thần tốc, khẳng định vị thế trên bản đồ xuất khẩu. Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội lớn là những thách thức không nhỏ về an toàn thực phẩm, kiểm soát hóa chất, dư lượng kim loại nặng, truy xuất nguồn gốc… ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế.

Thạc sĩ Nguyễn Đức Thiết, Nguyên Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Công nghệ và Kinh tế Bảo Lộc nhận định: Thực tế cho thấy, cuộc cách mạng 4.0 đang có sự tác động mạnh mẽ đến sản xuất nông nghiệp ở nước ta, trong đó có cây sầu riêng. Hiện tại, người trồng sầu riêng đang chạy theo cách mạng 4.0 để lựa chọn quy trình trồng, chăm sóc mà không tuân theo một quy chuẩn nào.

Hiện tại, các quy trình trồng, chăm sóc sầu riêng tràn lan trên mạng. Chỉ cần vài thao tác đơn giản vào youtube, google, facebook là người nông dân dễ dàng tiếp cận các quy trình kỹ thuật. Nhưng điều quan trọng là phải biết đánh giá để có sự lựa chọn phù hợp nhất, chứ không thể bê nguyên quy trình của người khác thành cái của mình. Điều đó là rất nguy hiểm đối với cây sầu riêng. Vì ngoài kỹ thuật chăm sóc, phân bón thì yếu tố tự nhiên (khí hậu, thổ nhưỡng) rất quan trọng.

Ở các tỉnh Miền Tây, quy trình kỹ thuật chăm sóc cây sầu riêng khác hẳn ở vùng Tây Nguyên. Thậm chí tại các vùng trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, kỹ thuật trồng, chăm sóc sầu riêng cũng khác nhau” – ông Nguyễn Đức Thiết chia sẻ.

Nông dân trồng sầu riêng hiện đang sử dụng một lượng lớn các loại thuốc BVTV

Cũng theo ông Thiết, hiện nay, ở góc độ quản lý Nhà nước về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, các phụ gia bảo quản sầu riêng còn nhiều kẻ hở cần được quan tâm siết chặt.

“Thực tế, hiện nay, rất ít các đại lý kinh doanh phân bón, thuốc bảo vệ thực vật chú trọng việc tư vấn cho người nông dân. Hầu hết, họ kinh doanh theo kiểu “mạnh ai nấy bán”. Đúng ra, các đại lý cần có đội ngũ kỹ thuật để tư vấn nhằm đáp ứng nhu cầu của người nông dân khi sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật của mình. Thậm chí cần có sự ràng buộc, chịu trách nhiệm đổi với sự thành bại của nhà vườn. Nhưng điều này, đang là câu hỏi lớn cần được cơ quan chức năng giải đáp” – ông Thiết nhấn mạnh.

Công tác quản lý mã số vùng trồng hiện nay vẫn còn nhiều kẻ hở

“Đối với mã vùng trồng, đây là bước tiến góp phần đặc biệt quan trọng để phát triển sầu riêng và phục vụ xuất khẩu bền vững. Tuy nhiên công tác quản lý vẫn còn nhiều kẻ hở. Câu hỏi đặt ra ở đây cần được giải quyết, đó là chúng ta đã ước tính được sản lượng sầu riêng tương ứng với diện tích các mã vùng trồng được cấp hay chưa? Chúng ta đã kiểm soát được sự dôi dư về sản lượng sầu riêng mỗi mã vùng trồng được cấp hay chưa? Nếu có sự dôi dư về sản lượng thì nguyên nhân do đâu và xử lý như thế nào. Nếu trả lời được câu hỏi này, chắc chắn chất lượng sầu riêng sẽ được đảm bảo”, ông Thiết băn khoăn.

Ông Nguyễn Hoàng Phúc, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng nhận định, để sầu riêng Lâm Đồng thật sự vươn tầm thế giới, xuất khẩu bền vững, không còn cách nào khác ngoài sự hợp lực, đồng lòng và kiểm soát toàn diện và minh bạch từ gốc đến ngọn.

Việc nâng cao nhận thức, siết chặt kiểm soát nhóm hóa chất và kim loại nặng, chủ động nói không với chất cấm trong nông nghiệp rất cần người nông dân quan tâm thực hiện

Để đạt được mục tiêu đó, cần tập trung nâng cao nhận thức, siết chặt kiểm soát nhóm hóa chất và kim loại nặng, chủ động nói không với chất cấm trong nông nghiệp, mỗi vườn trồng đều chủ động kiểm soát chặt chẽ trước khi hàng hóa rời khỏi vườn. Bên cạnh đó, việc xây dựng các phòng xét nghiệm ngay tại tỉnh Lâm Đồng có vai trò hết sức quan trọng trong việc chốt chặn sớm và cũng là khâu cuối cùng trong chuỗi kiểm soát an toàn.

Mặt khác, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, truy xuất nguồn gốc minh bạch từng trái sầu riêng xuất khẩu. Xây dựng, nhân rộng các chuỗi sản xuất, đóng gói, xuất khẩu “luồng xanh” để lan tỏa rộng khắp, vì một nền nông nghiệp thông minh, có trách nhiệm và phát triển bền vững.

Cũng theo ông Nguyễn Hoàng Phúc, sầu riêng là cây trồng có giá trị kinh tế cao nhưng cũng rất “khó tính". Mưa lớn trong giai đoạn thu hoạch không chỉ làm sượng cơm, giảm chất lượng trái mà còn ảnh hưởng đến khả năng tiêu thụ, đặc biệt là xuất khẩu.

Các đơn vị đẩy mạnh tuyên truyền cho người nông dân tuân thủ việc nói không với các chất cấm, chất bảo quản trong quy trình sản xuất sầu riêng

Cùng với đó, ngành Nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng cũng thường xuyên chỉ đạo các đơn vị và các địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn Nhân dân canh tác sầu riêng theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, HACCP, ISO:22.000...; tích cực xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, truy xuất nguồn gốc, kiểm soát tốt dư lượng chất cấm.

Tỉnh Lâm Đồng cũng đã kêu gọi, hỗ trợ doanh nghiệp tăng cường nâng cao năng lực cơ sở sơ chế, bảo quản đông lạnh sầu riêng

Tỉnh Lâm Đồng cũng đã kêu gọi, hỗ trợ doanh nghiệp tăng cường nâng cao năng lực cơ sở sơ chế, bảo quản đông lạnh, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại bảo đảm đáp ứng quy định của nước nhập khẩu; đẩy mạnh xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ giữa nhà nông, doanh nghiệp và đơn vị xuất khẩu để bảo đảm quyền lợi cho các bên. Đồng thời, thường xuyên kiểm tra, giám sát, hướng dẫn người dân vùng trồng, cơ sở đóng gói thực hiện đúng các quy định tại Nghị định thư về quả sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc...

Hoàng Sa - Khánh Phúc