UNESCO bị kêu gọi xem xét lại danh hiệu Di sản thế giới Lake District

Khung cảnh trong Di sản Thế giới Lake District

Công viên quốc gia Lake District, nằm ở vùng tây bắc nước Anh, là một trong những khu vực thiên nhiên nổi tiếng và được yêu thích nhất của Vương quốc Anh. Với diện tích gần 2.400 km², nơi đây nổi bật bởi những dãy núi hùng vĩ, thung lũng xanh mướt, và hệ thống hồ nước lớn nhỏ tạo nên phong cảnh thơ mộng đặc trưng.

Được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào năm 2017, Lake District không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp tự nhiên mà còn gắn liền với di sản văn hóa lâu đời, đặc biệt là truyền thống chăn thả gia súc đã hình thành nên cảnh quan hiện tại.

Khi cừu khiến danh hiệu UNESCO bị tranh cãi

Tuy nhiên, nơi đây đang đối mặt với làn sóng chỉ trích mạnh mẽ từ giới bảo tồn thiên nhiên. Ngày càng có nhiều lo ngại rằng danh hiệu Di sản Thế giới UNESCO của khu vực này đang góp phần kìm hãm nỗ lực phục hồi hệ sinh thái, thúc đẩy chăn nuôi không bền vững và làm tổn hại đến cộng đồng địa phương.

Trong một chiến dịch mới được phát động, các nhà bảo tồn, dẫn đầu bởi nhà sinh thái học Lee Schofield, đã gửi thư tới UNESCO kêu gọi rút lại danh hiệu Di sản Thế giới mà công viên quốc gia Lake District nhận được vào năm 2017.

Ông cảnh báo rằng danh hiệu này “cổ vũ cho một mô hình nông nghiệp lỗi thời, không bền vững về kinh tế, gây hại cho đa dạng sinh học và khiến các nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu gặp khó khăn”.

Đàn cừu đông đúc tại Công viên quốc gia Lake District là nguyên nhân gây tranh cãi. Ảnh: Getty Images

Báo cáo do tổ chức World Heritage Watch công bố – với sự tham gia của Schofield, Tiến sĩ Karen Lloyd (Đại học Lancaster) và Giáo sư Ian Convery (Đại học Cumbria) – chỉ ra rằng số lượng cừu tại công viên quốc gia Lake District hiện lên tới 673.000 con, chiếm 90% sinh khối động vật có vú cỡ trung bình tại khu vực, trong khi động vật hoang dã chỉ chiếm 3%.

Ông Schofield mô tả mô hình chăn nuôi cừu hiện tại là một “thảm họa sinh thái và kinh tế”, đồng thời viện dẫn số liệu cho thấy chỉ 20,7% các địa điểm thuộc diện “khoa học đặc biệt quan tâm” (SSSI) ở công viên quốc gia này đang ở trong tình trạng thuận lợi.

Việc chăn thả quá mức được cho là ngăn cản sự tái sinh của rừng, làm giảm đa dạng sinh học và gây xói mòn đất nghiêm trọng.

Du lịch bùng nổ, cộng đồng địa phương bị đẩy ra ngoài?

Không chỉ lĩnh vực nông nghiệp, sự công nhận của UNESCO cũng bị cho là đã thúc đẩy tình trạng du lịch quá tải. Số lượng du khách tới công viên quốc gia Lake District đã tăng từ 16,4 triệu lượt năm 2015 lên hơn 18 triệu lượt, và được dự báo sẽ đạt 22 triệu vào năm 2040.

Tiến sĩ Lloyd cảnh báo rằng áp lực du lịch đang khiến giá nhà tăng vọt, nhiều gia đình địa phương không còn khả năng sinh sống trong khu vực, trong khi cơ sở hạ tầng ngày càng quá tải.

Bà nhận định: “Việc được ghi danh di sản đang chủ trì cái chết của cảnh quan và cộng đồng nơi đây, cả thiên nhiên lẫn con người.”

Rất nhiều thung lũng ở Lake District được tạo thành từ các dải sông băng trong suốt thời đại Kỷ băng hà

Tranh cãi từ nhiều phía

Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với các chỉ trích trên. Bà Jane Barker, một nông dân kiêm cựu Phó Chủ tịch Cơ quan Công viên Quốc gia Lake District, cho rằng danh hiệu Di sản Thế giới “không tạo ra sự khác biệt nào đáng kể” đối với hoạt động trang trại của bà.

“Tôi không thấy danh hiệu Di sản Thế giới là rào cản cho sự đổi mới. Nông nghiệp tại đây hoàn toàn có thể phù hợp với các mục tiêu khí hậu và môi trường,” bà nói.

Cùng quan điểm, Giáo sư Julia Aglionby (Đại học Cumbria) cho rằng việc loại bỏ danh hiệu UNESCO là không cần thiết. “Vấn đề cốt lõi là chúng ta chưa có chính sách hỗ trợ tài chính hiệu quả cho các hoạt động nông nghiệp vì lợi ích công cộng,” bà nhấn mạnh.

Trong khi đó, ông David Morris từ tổ chức bảo tồn RSPB (Hiệp hội Bảo vệ Chim Hoang dã Hoàng gia) lại lên tiếng ủng hộ chiến dịch, cho rằng danh hiệu di sản đã bị “lạm dụng” để duy trì những mô hình nông nghiệp không bền vững.

Ông cho biết RSPB từng gặp phản đối từ người dân khi thay cừu bằng gia súc và ngựa con nhằm phục hồi hệ sinh thái, vì điều đó bị cho là “đi ngược lại tinh thần di sản”.

Theo ông Steve Ratcliffe, Giám đốc Phát triển bền vững của Cơ quan Công viên Quốc gia Lake District, việc phục hồi thiên nhiên và thích ứng với biến đổi khí hậu cần được thực hiện “một cách hài hòa với di sản văn hóa”, chứ không phải hy sinh giá trị này cho giá trị kia.

Tranh cãi tại Công viên quốc gia Lake District phản ánh xung đột ngày càng rõ rệt giữa hai giá trị: bảo tồn di sản văn hóa truyền thống và chuyển đổi sang phát triển bền vững, thân thiện với khí hậu.

Nếu chiến dịch thành công, đây sẽ là lần thứ hai Vương quốc Anh bị tước danh hiệu Di sản Thế giới, sau khi khu vực bờ sông Liverpool bị loại khỏi danh sách vào năm 2021 do những phát triển quy mô lớn đã gây tổn hại nghiêm trọng đến giá trị lịch sử và tính toàn vẹn của khu vực. Hiện UNESCO chưa đưa ra bình luận chính thức.

NGHIÊM THANH