Ứng xử phù hợp với bảo vật quốc gia

Ngàn năm bảo vật đất Bắc Ninh

Qua thăng trầm lịch sử, mặc dù không ít di sản bị thất tán, biến dạng nhưng vùng đất Kinh Bắc - Bắc Ninh vẫn lưu giữ được nhiều cổ vật độc đáo, trong đó 24 hiện vật đã được công nhận là bảo vật quốc gia. Số bảo vật này đang được bảo quản, lưu giữ trong các di tích, bảo tàng như: Chùa Dâu, chùa Phật Tích, chùa Bút Tháp, chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Bổ Đà, đền thờ Lê Văn Thịnh, Văn Miếu Bắc Ninh, bảo tàng tỉnh, bảo tàng tư nhân...

Khách quốc tế tham quan bảo vật quốc gia Tượng Phật A-di-đà bằng đá xanh trong chùa Phật Tích (xã Phật Tích).

Nhiều bảo vật được đánh giá là chuẩn mực của điêu khắc Phật giáo Việt Nam, đạt tới sự hoàn mỹ cả về kỹ nghệ lẫn biểu tượng như: Tượng Phật bà nghìn mắt nghìn tay, hệ thống tượng Tứ Pháp vùng Dâu - Luy Lâu, bộ tượng Tam Tổ Trúc Lâm chùa Vĩnh Nghiêm, hay Ấn vàng Hoàng Đế Chi Bảo - biểu tượng quyền lực của chế độ phong kiến Việt Nam...

Mỗi bảo vật mang trong mình một câu chuyện độc đáo, gắn với sự kiện, nhân vật hay tín ngưỡng đặc sắc, giúp nghiên cứu, tìm hiểu về những sự kiện, giai đoạn quan trọng trong lịch sử dân tộc. Như bảo vật bia “Xá lợi tháp minh” niên đại năm 601, sau khi giải mã nội dung đã cho biết sự kiện lịch sử quan trọng về vua Tùy Văn Đế muốn thông qua hoạt động tôn giáo là phân phát xá lợi Phật nhằm kiểm soát mức độ thần phục của Giao Châu. Chuyên gia nghiên cứu Hán Nôm Nguyễn Văn An (cán bộ Bảo tàng Bắc Ninh số 2) là một trong những người đầu tiên tiếp cận dịch bia 601 đánh giá: Bia 601 là di sản văn hóa vật thể độc đáo minh chứng quan trọng cho việc xác định địa danh Long Biên và tên chùa Thiền Chúng xuất hiện thời Bắc thuộc vào thế kỷ VII, đồng thời làm căn cứ tìm hiểu nghiên cứu các tín ngưỡng cũng như tình hình chính trị, xã hội, quan hệ ngoại giao, lịch sử Phật giáo Việt Nam thời Tiền Lý.

Tương tự, pho Rồng đá (Xà thần) được tạo tác vô cùng độc đáo "miệng cắn thân, chân xé mình" ở đền thờ Lê Văn Thịnh cũng được giới nghiên cứu xem như lời nhắn gửi của tiền nhân về vụ án oan "Hồ Dâm Đàm" trong lịch sử... Cho dù hình thức, nội dung, chất liệu có khác nhau thì mỗi bảo vật đều chuyển chở thông điệp đậm tính nhân văn, phản ánh quan niệm về đời sống con người, thế giới, nhân sinh quan của mỗi giai đoạn lịch sử, hướng đến các giá trị chân, thiện, mỹ. Đó không chỉ là dấu tích vàng son của quá khứ, mà còn là “sứ giả” kết nối truyền thống với hiện đại, kể những câu chuyện lịch sử, văn hóa, góp phần vun đắp bản sắc, đồng thời truyền cảm hứng cho những sáng tạo đương đại.

Đánh thức giá trị độc bản

Tự hào sinh tụ ở nơi được mệnh danh là “vùng đất thuần báu vật”, trải qua nhiều thế kỷ với thăng trầm lịch sử, những bảo vật quý hiếm có giá trị tiêu biểu mà tiền nhân gửi lại luôn được các thế hệ người dân Bắc Ninh trân trọng gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị bằng tất cả trí lực. Tiến sĩ Nguyễn Văn Đáp, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định: Bảo tồn và phát huy giá trị bảo vật không chỉ mang ý nghĩa trân trọng lịch sử mà còn nuôi dưỡng niềm tự hào, hun đúc bản lĩnh dân tộc cho các thế hệ mai sau. Khi các bảo vật quốc gia được tái hiện sống động bằng ngôn ngữ của thời đại sẽ trở thành nguồn cảm hứng và tài sản văn hóa bền vững.

Bảo vật Ấn vàng "Hoàng đế chi bảo" đang được bảo quản tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng (phường Từ Sơn).

Những năm gần đây, Bắc Ninh có nhiều bước tiến đáng ghi nhận trong công tác bảo vệ các bảo vật quốc gia. Hầu hết các di tích có bảo vật đều được gia cố chống mối, lắp đặt hệ thống báo cháy, camera giám sát 24/7 và có người thường trực trông nom. Một số bảo vật có giá trị đặc biệt như bia “Xá Lợi Tháp Minh”, “Thạp đồng văn hóa Đông Sơn” được bảo quản, lưu giữ trong tủ kính cường lực. Đặc biệt, bảo vật Ấn vàng "Hoàng Đế Chi Bảo” còn được bảo quản trong tủ kính chống đạn, khóa vân tay...

Song song với bảo vệ, tỉnh chú trọng phát huy giá trị bảo vật bằng đa dạng hình thức như: Trưng bày, giới thiệu trong bảo tàng; quảng bá qua sách, tờ rơi, phim tài liệu, chương trình truyền hình, bài giảng điện tử, việc tổ chức các tour du lịch miễn phí... Nhiều bảo vật quốc gia được tích hợp vào chương trình giáo dục địa phương, giúp thế hệ trẻ tiếp cận và có thêm hiểu biết về di sản quê hương. Hệ thống biển chỉ dẫn song ngữ, thuyết minh tự động, trải nghiệm thực tế ảo cũng từng bước được triển khai thí điểm ở một số di tích. Đáng chú ý, có những bảo vật đã được sao chép phục chế với tỷ lệ 1:1 để trưng bày tại nhiều bảo tàng lớn hoặc chế tác thành các phiên bản thu nhỏ làm quà tặng như: Tượng Phật A-di-đà chùa Phật Tích, Tượng Phật bà nghìn mắt nghìn tay chùa Bút Tháp, Cột đá chùa Dạm...

Bảo vật quốc gia đều là hiện vật độc bản, quý hiếm, được bình xét theo các tiêu chí khoa học với những giá trị tiêu biểu, nổi bật về lịch sử, văn hóa. Song hành trình đánh thức, phát huy giá trị bảo vật vẫn còn nhiều thách thức. Theo giới chuyên môn, muốn đánh thức giá trị bảo vật không phải chỉ bảo quản an toàn "trong tủ kính" mà cần được quảng bá, lan tỏa đến công chúng, gắn với các hoạt động du lịch, thiết kế, thời trang, phim ảnh, sản phẩm lưu niệm... Chính vì vậy, trong thời gian tới, cùng với đẩy mạnh tuyên truyền quảng bá, tỉnh cần xây dựng đề án riêng, có cơ chế hỗ trợ các địa phương trong bảo quản, phát huy giá trị bảo vật quốc gia, đồng thời, đầu tư ứng dụng công nghệ số, xây dựng dữ liệu 3D, thực tế ảo, thuyết minh đa ngữ, hệ thống tra cứu mở để cộng đồng có thể khai thác chất liệu từ các bảo vật phục vụ cho việc sáng tạo những sản phẩm văn hóa mới. Ngoài ra, tiếp tục khuyến khích hoạt động giáo dục ngoại khóa, sân khấu học đường, tổ chức trại sáng tác văn học, mỹ thuật, hình thành các không gian sáng tạo nhằm đánh thức giá trị độc đáo của bảo vật quốc gia...

Bài, ảnh: Thanh Lâm