Ứng xử sao khi bị mạo danh và rơi vào diện 'rủi ro về thuế'?

Thủ tục đăng ký doanh nghiệp ngày càng được đơn giản hóa nhằm tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp. Ảnh: TTXVN

Trong bối cảnh cơ quan thuế nhận diện các công ty có rủi ro nợ thuế cao, nhiều cá nhân bỗng trở thành “giám đốc của doanh nghiệp nợ thuế” và bị dán nhãn “rủi ro về thuế”. Những trường hợp oan cần được gỡ oan nhưng hành trình này rất cần có sự hỗ trợ phù hợp của cơ quan thuế.

Vụ việc một cô gái bị chặn xuất cảnh tại cửa sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất vì bị cho là “giám đốc” của một doanh nghiệp nợ thuế mới đây, thật ra không phải trường hợp cá biệt. Rất nhiều người, như cô gái này, khi bị lực lượng an ninh sân bay chặn mới biết mình là một “giám đốc” của một công ty ất ơ nào đó, đặc biệt là công ty này đang bị nợ thuế. Họ là nạn nhân của những vụ đánh cắp dữ liệu cá nhân nhưng không hay biết cho đến khi đi làm các thủ tục hành chính, gia hạn chữ ký số hoặc chuẩn bị lên máy bay ra nước ngoài.

Đáng buồn là thực tế này tồn đọng từ nhiều năm trước và nay trong thời điểm cơ quan thuế sàng lọc doanh nghiệp nợ thuế thì số trường hợp bị làm giám đốc oan như vậy càng nhiều hơn.

Vì sao việc sàng lọc doanh nghiệp rủi ro trở nên cấp thiết?

Thủ tục đăng ký doanh nghiệp ngày càng được đơn giản hóa nhằm tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp và thúc đẩy hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, sự thuận tiện này đã bị một số đối tượng lợi dụng để thành lập doanh nghiệp giả mạo. Thực tế cho thấy phần lớn các trường hợp mạo danh xuất phát từ việc bị rơi căn cước công dân hoặc bị sao chụp căn cước công dân khi thực hiện các giao dịch ở khách sạn, ngân hàng, thuê xe… Các đối tượng xấu sẽ sao y chứng thực căn cước công dân sau đó sử dụng như giấy tờ hợp lệ để nộp hồ sơ thành lập doanh nghiệp.

Số doanh nghiệp giả mạo này nhiều lên theo năm tháng khiến áp lực quản lý thuế cũng nặng nề theo. Bên cạnh đó, tình trạng các doanh nghiệp nợ thuế kéo dài, bỏ địa chỉ kinh doanh hoặc ngừng hoạt động nhưng không hoàn thành thủ tục giải thể, càng làm tăng gánh nặng truy thu thuế và giám sát.

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn chuyển mình, doanh nghiệp bắt buộc phải thực hiện định danh điện tử, môi trường kinh doanh được minh bạch, trong sạch hơn trước rất nhiều. Vì vậy, việc triển khai chiến dịch rà soát và loại bỏ các doanh nghiệp “ảo” là bước đi tất yếu nhằm làm sạch hệ thống và nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong giai đoạn mới.

Thời gian qua, ngành thuế đã tăng cường rà soát dữ liệu doanh nghiệp trên hệ thống. Những trường hợp có dấu hiệu rủi ro như nợ thuế, bỏ địa chỉ kinh doanh, không hoạt động thực tế hoặc phát sinh các hóa đơn bất thường được đưa vào diện rủi ro cao về thuế(1). Người đại diện theo pháp luật của các doanh nghiệp này cũng đồng thời được ghi nhận trong diện rủi ro. Kéo theo một số hạn chế nhất định, chẳng hạn như doanh nghiệp mà họ đang làm đại diện sẽ không thể thực hiện thủ tục liên quan đến đăng ký hóa đơn, tạm thời bị hạn chế giao dịch nhà đất, đứng tên công ty hoặc tạm hoãn xuất nhập cảnh nếu doanh nghiệp liên quan còn nợ thuế.

Việc rà soát này buộc người đại diện doanh nghiệp có dấu hiệu rủi ro phải trình diện, giải trình, cập nhật thông tin hoặc hoàn tất nghĩa vụ thuế. Đây là cách cơ quan thuế xử lý dứt điểm các tồn đọng và đưa dữ liệu doanh nghiệp về trạng thái minh bạch.

Vẫn cần cơ chế ngoại lệ cho người bị oan

Dù mục tiêu của cơ chế sàng lọc là chính đáng, trên thực tế vẫn có những trường hợp bị mạo danh, như trường hợp bị mạo danh thành lập doanh nghiệp. Các vị giám đốc bất đắc dĩ này không liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp giả mạo, nhưng một khi doanh nghiệp bị cho là “có dấu hiệu rủi ro” và bị hệ thống xếp vào diện cảnh báo thì cá nhân người này sẽ phải gánh chịu các phiền toái liên quan đến bản thân và cả doanh nghiệp thật mà họ đang điều hành.

Trường hợp của anh T., giám đốc một doanh nghiệp tại TPHCM, là ví dụ điển hình. Khi doanh nghiệp của anh thực hiện thủ tục đăng ký thay đổi thông tin hóa đơn, hồ sơ bị cơ quan Thuế cơ sở 7 TPHCM từ chối. Lý do là anh T. đang đứng tên đến hai công ty giả mạo, bao gồm công ty bỏ địa chỉ kinh doanh tại An Giang và một công ty khác tại phường Thông Tây Hội, TPHCM. Anh T. bị xếp vào diện rủi ro về thuế cao khi đăng ký sử dụng hóa đơn(2). Chỉ sau khi kiểm tra, anh mới biết các công ty này là giả mạo được thành lập bằng thông tin cá nhân của anh.

Để xử lý, anh T. phải gửi các đơn đề nghị, tố giác ra các cơ quan chức năng nơi doanh nghiệp giả mạo đặt trụ sở: (i). Gửi đơn đề nghị về việc kiểm tra, xử lý doanh nghiệp giả mạo đến cơ quan đăng ký kinh doanh; (ii). Thực hiện nộp đơn tố giác tội phạm ra cơ quan công an; (iii). Gửi đơn đề nghị xác minh, gỡ tình trạng cảnh báo rủi ro về cơ quan thuế.

Ngoài ra, anh T. đã phải trình diện tại cơ quan thuế nơi doanh nghiệp của anh bị ảnh hưởng tại TPHCM để giải trình, cam kết và cung cấp minh chứng vận đơn bưu điện đã gửi đơn thư đến các cơ quan. Mặc dù được luật sư hỗ trợ doanh nghiệp của anh T. phải mất hơn hai tháng mới được gỡ cảnh báo rủi ro. Riêng việc xử lý các doanh nghiệp giả mạo thì anh vẫn phải chờ cơ quan chức năng xử lý, và ngày nào có kết quả vẫn chưa được thông báo.

Không chỉ người bị mạo danh mới rơi vào hoàn cảnh này. Thực tế còn có những trường hợp người lao động được bổ nhiệm đứng tên đại diện pháp luật để quản lý, điều hành nhưng khi chủ doanh nghiệp bất ngờ qua đời vì bệnh tật hoặc tai nạn. Lúc này người đại diện không thể tự mình hoàn tất thủ tục giải thể, nhưng buộc phải đứng mũi chịu sào khi doanh nghiệp rơi vào trạng thái ngừng hoạt động nhưng không hoàn tất thủ tục chấm dứt hiệu lực mã số thuế. Cuối cùng, chính họ dù chỉ là người lao động của công ty lại bị hệ thống ghi nhận là có “rủi ro về thuế”.

Điểm chung của các trường hợp này là hành trình “minh oan” thường kéo dài và đầy gian nan. Nạn nhân bị mắc kẹt giữa nhiều cơ quan nhưng lại không có cơ chế tạm thời bảo vệ quyền lợi. Trong lúc chờ xử lý, chính họ hoặc doanh nghiệp mà họ đang đứng tên phải chịu ảnh hưởng trực tiếp.

Giải pháp và kiến nghị

Thứ nhất, đối với nạn nhân bị gắn nhãn oan có “rủi ro về thuế”

Trong bối cảnh cơ quan thuế đẩy mạnh sàng lọc để phân loại các doanh nghiệp có rủi ro về thuế, nhằm loại bỏ các doanh nghiệp giả mạo và làm sạch môi trường kinh doanh, những trường hợp bị gắn nhãn oan “rủi ro về thuế” cần chủ động trình diện, cung cấp thông tin và phối hợp với cơ quan thuế, cơ quan đăng ký kinh doanh và cơ quan công an. Đây không chỉ là cách tự bảo vệ chính mình, mà còn góp phần hỗ trợ cơ quan chức năng xử lý dứt điểm các tồn đọng liên quan đến doanh nghiệp giả mạo kéo dài nhiều năm qua.

Thứ hai, đối với cơ quan thuế

Khi người bị mạo danh hay các nạn nhân bị gắn nhãn oan rủi ro về thuế trình diện, thực hiện cam kết, giải trình, cơ quan thuế cũng cần có cơ chế hỗ trợ tương xứng. Việc xem xét sớm gỡ trạng thái cảnh báo rủi ro, cho phép được thực hiện các thủ tục hành chính về hóa đơn, giao dịch thuế, gỡ trạng thái tạm hoãn xuất nhập cảnh sẽ giúp doanh nghiệp thật của các nạn nhân bị oan sớm trở lại hoạt động bình thường, đồng thời tránh gây thiệt hại không đáng có.

Bên cạnh đó, cơ quan thuế nên phối hợp với cơ quan công an triển khai cơ chế thông báo sớm các cảnh báo rủi ro về thuế qua ứng dụng VNeID hoặc qua tin nhắn số điện thoại định danh trước khi áp dụng các hạn chế giao dịch về hóa đơn, về thuế, tạm hoãn xuất nhập cảnh. Việc cảnh báo trước giúp người bị ảnh hưởng kịp thời nắm thông tin và xử lý, tránh phát sinh các tình huống đến sân bay mới tá hỏa phát hiện bị tạm hoãn xuất cảnh hoặc doanh nghiệp đang hoạt động bình thường bỗng không thể thực hiện các thủ tục về đăng ký hóa đơn. Ở những thời điểm này, việc giải quyết không thể thực hiện ngay, thường mất nhiều thời gian và có thể kéo theo thiệt hại cho cá nhân và doanh nghiệp.

Sàng lọc doanh nghiệp rủi ro về thuế là việc làm cần thiết, nhưng đi cùng với đó cũng cần cơ chế ngoại lệ đủ mềm dẻo và nhân văn để bảo vệ những trường hợp hoàn toàn vô can. Chỉ khi cân bằng được hai mục tiêu này, hệ thống quản lý thuế mới vận hành hiệu quả và củng cố niềm tin vào nỗ lực cải cách của cơ quan nhà nước.

(*) Công ty Luật TNHH Nghiệp Thành

(1) Điều 9 Thông tư 32/2025/TT-BTC (NT Law).

(2) Điểm c, Khoản 1 Điều 9 Thông tư 32/2025/TT-BTC

Lê Tiến Thành (*)