'Vá' lỗ hổng cấp cứu ngoại viện: 'Khoảng trống' chết người

Nhiều năm qua, các bệnh viện liên tục tiếp nhận bệnh nhân trong tình trạng đã vượt qua giờ vàng. Ảnh minh họa

Đáng nói, một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng đó lại chính là sai lầm trong cách sơ cấp cứu ban đầu. Khi mạng lưới cấp cứu chuyên nghiệp chưa thể có mặt ngay, thì sự thiếu chuẩn bị của cộng đồng đang tạo nên “khoảng trống” chết người.

Những quan niệm sai lầm

Bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận không ít bệnh nhi nguy kịch do đuối nước. Cụ thể, bé trai 6 tuổi, bị ngã xuống sông khi đang chơi đùa cùng bạn. Gia đình phát hiện và đưa trẻ lên bờ. Song, thay vì được cấp cứu ép tim, thổi ngạt đúng cách thì trẻ lại bị bế chạy vòng quanh.

Sau đó, trẻ được đưa tới cơ sở y tế địa phương, tiến hành cấp cứu ngừng tim đúng cách bằng ép tim và thổi ngạt kết hợp tiêm adrenalin. Sau khi có nhịp tim trở lại, trẻ được chuyển lên Bệnh viện Nhi Trung ương, nhưng vẫn trong tình trạng nguy kịch.

Trường hợp khác là trẻ (nam 13 tuổi) bị đuối nước khi xuống ao nhặt quả cầu lông. Do không biết bơi, trẻ nhanh chóng bị đuối nước. Người dân phát hiện và đưa lên bờ sơ cứu sai cách (vác dốc ngược và chạy vòng quanh).

Một lúc sau, thấy tình trạng không cải thiện, người lớn xung quanh mới tiến hành cấp cứu ép tim, thổi ngạt cho trẻ. Do thời gian ngừng tuần hoàn kéo dài hơn 30 phút, trẻ nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, có nguy cơ chết não, tiên lượng rất xấu.

ThS.BS Nguyễn Văn Thắng - Khoa Điều trị tích cực Nội khoa, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, khi phát hiện trẻ bị đuối nước, có ngừng thở, ngừng tim, việc cấp cứu ép tim thổi ngạt là biện pháp cấp cứu quan trọng nhất giúp cải thiện tiên lượng và kết quả điều trị cho trẻ.

Tuy nhiên, từ các trường hợp thực tế, có nhiều trẻ bị sơ cứu sai cách bằng việc bế dốc ngược và chạy vòng quanh, dẫn đến mất thời gian vàng trong hồi sức cấp cứu cho trẻ có ngừng thở ngừng tim. Điều này dẫn tới tình trạng tổn thương các cơ quan, đặc biệt là thiếu oxy não trầm trọng dẫn tới chết não.

Việc dốc ngược trẻ tạo nguy cơ nước, thức ăn, dịch dạ dày trào ngược vào đường hô hấp, làm gia tăng tổn thương phổi ở giai đoạn sau, khiến việc điều trị trở nên khó khăn.

Thực tế, nhiều năm qua, các bệnh viện liên tục tiếp nhận những bệnh nhân trong tình trạng đã vượt qua “giờ vàng” - giai đoạn mà nếu được sơ cứu đúng, nạn nhân có thể sống sót. Không ít trường hợp bệnh nhân gặp nguy kịch do bị sơ cấp cứu sai cách như: Vác ngược trẻ đuối nước, chích máu đầu ngón tay khi có người đột quỵ, bế xốc nạn nhân trong một vụ tai nạn và đưa đến viện bằng xe máy.

Bởi, nhiều người tin rằng, đột quỵ là “máu độc trào lên não” nên phải chích đầu ngón tay để xả ra; trẻ đuối nước cần được “dốc hết nước ra khỏi phổi”.

Số liệu từ Bộ Y tế cho thấy, mỗi năm Việt Nam ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ. Chỉ khoảng 20% bệnh nhân tiếp cận y tế đúng thời gian vàng. Số trẻ em tử vong do đuối nước dao động từ 1.900 đến 2.000 ca mỗi năm. Tình trạng tử vong hoặc tàn tật do sơ cứu sai, không sơ cứu hoặc trì hoãn sơ cứu không chỉ còn là cảnh báo, mà đã trở thành một thực trạng dai dẳng.

Dù vô cùng quan trọng trong các trường hợp khẩn cấp, nhưng kỹ năng sơ cấp cứu thường bị lãng quên trong cuộc sống hằng ngày. Một nghiên cứu tại Bệnh viện Việt Đức cho thấy, chỉ khoảng 11% bệnh nhân chấn thương nặng được sơ cứu đúng cách trước khi nhập viện.

Nâng cao năng lực sơ cấp cứu cộng đồng

Theo Hội Chữ thập đỏ Việt Nam, tỷ lệ người dân từng được đào tạo sơ cấp cứu bài bản chỉ chiếm phần trăm rất thấp. Trong khi đó, các tình huống cần sơ cứu đúng lại xảy ra hằng ngày: Trẻ ngã vào nồi nước sôi, người lớn đột quỵ đột ngột, nạn nhân tai nạn giao thông nằm bất động giữa đường.

Trong khi đó, ở nhiều quốc gia phát triển, sơ cấp cứu là kỹ năng bắt buộc. Tại Đức, người dân phải học kỹ năng này trước khi thi bằng lái. Tại Nhật Bản, học sinh từ lớp 4 đã được huấn luyện cách gọi cấp cứu, ép tim, hô hấp nhân tạo.

Theo một nghiên cứu về kiến thức sơ cấp cứu ban đầu của sinh viên tại các trường đại học trên địa bàn thành phố Đà Nẵng (nghiên cứu được thực hiện bởi Khoa Y, Trường Đại học Duy Tân), số sinh viên đã được đào tạo về sơ cấp cứu ban đầu chỉ chiếm khoảng 25%. Trong số này đã bao gồm cả những sinh viên ngành khối khoa học sức khỏe. Đây là một tỷ lệ rất thấp nếu so sánh với thế giới. Ví dụ, tại Ả Rập, số liệu này là khoảng 58% - gấp hơn 2 lần nước ta.

Trong bối cảnh này, Bộ Y tế đang phối hợp với Hội Chữ thập đỏ triển khai Đề án “Nâng cao năng lực sơ cấp cứu cộng đồng đến năm 2030”. Trong đó, có mục tiêu xây dựng trạm sơ cấp cứu tại tuyến xã, huấn luyện hướng dẫn viên tại 15 tỉnh thí điểm.

Bác sĩ Hoàng Quang Cường - Khoa Gây mê và Hồi sức cấp cứu, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 khuyến cáo, người dân cần chủ động trang bị kiến thức sơ cấp cứu ban đầu.

“Sơ cấp cứu đóng vai trò rất quan trọng không chỉ đối với nhân viên y tế, mà còn với cả người dân. Việc nắm vững các kiến thức cơ bản về sơ cấp cứu ban đầu có thể giúp mọi người tự cứu bản thân và những người xung quanh trong các tình huống bất ngờ”, BS Cường chia sẻ.

Vân Huyền