Ván cược lớn của Tổng thống Trump trong giải quyết các vấn đề nan giải ở Trung Đông

Sau hai năm giao tranh đẫm máu, Tổng thống Trump tin rằng hòa bình ở Trung Đông đã “chín muồi”. Nhưng liệu tầm nhìn táo bạo của ông có thể vượt qua chia rẽ tôn giáo và xung đột hàng thập kỷ?(trong ảnh: Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sổ lưu niệm tại Quốc hội Israel). Ảnh: TTXVN phát

Theo Wall Street Journal (WSJ) ngày 14/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump đang đặt cược vào việc chuyển hướng nhanh chóng từ lệnh ngừng bắn ở Gaza sang vấn đề hòa bình rộng lớn hơn ở Trung Đông. Ông tin rằng hai năm giao tranh đã làm biến đổi khu vực đến mức có thể gạt bỏ những thù hận kéo dài hàng thập kỷ. Đây là một chiến lược ngoại giao phi truyền thống, bỏ qua lối tư duy truyền thống về các vấn đề cốt lõi của khu vực, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm gia tăng căng thẳng giữa Israel, người Palestine và thế giới Hồi giáo.

Tầm nhìn "bình minh lịch sử"

Đầu tuần này tại Israel, Tổng thống Trump đã trình bày một tầm nhìn rộng lớn nhằm chấm dứt kỷ nguyên bạo lực hiện đại đã bao trùm Trung Đông gần một thế kỷ. Ông đưa ra lời đề nghị hòa bình với Iran (quốc gia mà Mỹ đã ném bom đầu năm nay), kêu gọi nhiều quốc gia hơn nữa thiết lập quan hệ ngoại giao với Israel và hướng tới một khu vực không còn bạo lực và chủ nghĩa cực đoan.

"Đây là bình minh lịch sử của một Trung Đông mới", Tổng thống Trump phát biểu trước Quốc hội Israel (Knesset) ngay sau khi các con tin được thả. WSJ lưu ý, lịch sử Trung Đông là một "nghĩa địa" cho những kế hoạch đầy tham vọng. Các kế hoạch trước đây của Mỹ, từ nỗ lực lan tỏa dân chủ của chính quyền George W. Bush ở Iraq đến kế hoạch của Tổng thống Joe Biden nhằm chấm dứt chiến tranh ở Gaza và tận dụng điều đó để tạo ra tiến triển hướng tới một nhà nước Palestine, đồng thời mở rộng quan hệ ngoại giao giữa các nước Arab với Israel đã không bao giờ thành hiện thực.

Ngay cả Hiệp định Oslo năm 1993 có mục tiêu tương đối rõ ràng, nhằm vạch ra lộ trình hòa bình giữa Israel và Palestine, cuối cùng cũng đổ vỡ do áp lực từ những thành phần cực đoan ở cả hai bên.

Tuy nhiên, cuộc chiến ở Gaza và hàng loạt xung đột liên quan trong hai năm qua đã thay đổi tính toán cho một nền hòa bình khó nắm bắt ở Trung Đông theo nhiều cách quan trọng, thúc đẩy nỗ lực hiện tại của chính quyền Trump: Israel đã kiềm chế Iran và các lực lượng dân quân thân Tehran trong khu vực như Hamas và Hezbollah ở Liban; thương vong dân sự khổng lồ đã gây áp lực trong nước lên các chính phủ Arab nhằm kiềm chế Hamas; các quốc gia vùng Vịnh lo ngại khi bong bóng an ninh của họ bị thủng bởi một cuộc tấn công tên lửa của Israel vào các lãnh đạo Hamas ở Qatar.

Những diễn biến đó đã tạo điều kiện cho việc "tái cơ cấu" khu vực. Tuy nhiên, trước tiên, chính quyền Trump sẽ cần hoàn thành nhiệm vụ phức tạp là chấm dứt chiến tranh ở Gaza. Michael Oren, cựu Đại sứ Israel tại Mỹ, nhận định về việc trả tự do cho những con tin còn sống cuối cùng của Hamas: “Đây là sự khởi đầu cho một kết thúc. Giờ là lúc hành động tích cực”.

Thách thức trong giai đoạn hai

Những rạn nứt đã xuất hiện ngay trong giai đoạn hai của kế hoạch. Tại Ai Cập, Tổng thống Trump tham dự hội nghị thượng đỉnh với gần 20 quốc gia để thể hiện sự ủng hộ. Tuy nhiên, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã không tham dự, viện dẫn lý do là kỳ nghỉ lễ Simchat Torah. Một số quốc gia Trung Đông cũng ngần ngại trước sự hiện diện của ông Netanyahu vì việc Israel tàn phá Dải Gaza đã khiến việc đứng cùng Thủ tướng Netanyahu về mặt chính trị trở nên khó khăn.

Hội nghị kết thúc bằng việc Tổng thống Trump và các nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập và Qatar ký một cam kết hòa bình mơ hồ, theo WSJ. Cụ thể, kế hoạch chấm dứt chiến tranh của ông Trump kêu gọi chấm dứt sự kiểm soát của Hamas, thành lập một chính quyền Palestine mới và đưa lực lượng đa quốc gia do người Arab lãnh đạo vào để đảm bảo an ninh. Tuy nhiên, Hamas đã bác bỏ yêu cầu giải giáp và đưa các tay súng trở lại đường phố.

Bên cạnh đó, các lực lượng Arab khó có thể can thiệp khi không có sự bảo đảm an toàn cho tiến trình thành lập nhà nước Palestine, điều không hề được bàn đến. Các nhà ngoại giao Arab cho biết các cuộc đàm phán về chi tiết thực hiện kế hoạch thậm chí còn chưa bắt đầu.

Aaron David Miller, cựu chuyên gia đàm phán Trung Đông của Mỹ, lo ngại một vị tổng thống thường xuyên "nhảy từ vấn đề này sang vấn đề khác" có thể mất hứng thú trước khi hoàn thành nhiệm vụ. "Ông ấy (Tổng thống Trump) phải sẵn sàng để vượt qua chuyện này đến cùng. Nếu ông ấy không làm vậy, tình hình sẽ trôi dạt, và cuối cùng chúng ta sẽ thấy một Gaza giống như ngày 7/10 (ám chỉ ngày trước khi cuộc chiến giữa Israel và Hamas nổ ra vào năm 2023)", chuyên gia Miller nhận định.

Khoảnh khắc lạc quan thận trọng

Dù vậy, khả năng của Tổng thống Trump trong việc đảm bảo việc trả tự do cho các con tin còn sống sót trong tổng số hơn 250 người bị bắt và mang lại lệnh ngừng bắn cho Gaza là một thành tựu ngoại giao quan trọng. Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ đã góp phần gây sức ép buộc Hamas chấp nhận một thỏa thuận mà không có bất kỳ đảm bảo nào về việc giao tranh sẽ kết thúc.

Tahani Mustafa, nghiên cứu viên thỉnh giảng tại Hội đồng Đối ngoại châu Âu, cho biết: “Vấn đề Palestine đang gây ra rất nhiều căng thẳng. Các quốc gia trong khu vực cũng là những bên yêu cầu Hamas giải giáp, đơn giản vì họ cũng có lợi ích trong việc đảm bảo sự yên bình ở các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng”.

Tại Knesset, ông Trump cũng nhẹ nhàng khiển trách Israel vì đã đẩy mọi việc đi quá xa trong năm qua, trong bối cảnh thế giới ngày càng lo ngại về thương vong. Trong khi đó, cảm xúc của người dân Israel phản ánh mong muốn vượt qua xung đột. Jon Polin, cha của một con tin đã thiệt mạng, chia sẻ: “Tôi đang tận hưởng khoảnh khắc tốt đẹp này. Rất nhiều người trong khu vực đã phải chịu đựng những mất mát to lớn. Họ muốn thấy chiến sự chấm dứt”.

Tuy nhiên, sự ngờ vực vẫn còn dai dẳng. Mohammad Hadieh, luật sư và nhà hòa giải Palestine, cho biết câu hỏi lớn là liệu người dân Israel bình thường có tiếp tục gây sức ép lên chính phủ của Thủ tướng Netanyahu để chấm dứt chiến tranh sau khi các con tin đã được thả hay không.

Tóm lại, ván cược của Tổng thống Trump đã bắt đầu. Nó đòi hỏi nỗ lực ngoại giao bền bỉ và sự tập trung của ông để vượt qua những thách thức về chi tiết và thực thi, nơi mà những kế hoạch hòa bình trước đây đã sụp đổ.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc