Việt Nam cần một thế hệ dấn thân, không sợ thất bại

Gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh chủ trương xây dựng chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc. Với kinh nghiệm kết nối mạng lưới trí thức toàn cầu thông qua AVSE Global, theo Giáo sư, điều gì là then chốt để chính sách này thực sự hiệu quả và bền vững? Vai trò của các tổ chức như AVSE sẽ được phát huy như thế nào trong lộ trình đó?

Việt Nam đang rất cần những người có khả năng dẫn dắt các lĩnh vực công nghệ chiến lược và các ngành công nghiệp trọng điểm trong trung và dài hạn. Những tài năng ấy có thể là người trong nước, người Việt ở nước ngoài hoặc thậm chí là chuyên gia nước ngoài, miễn là họ có năng lực thực sự để phối hợp với đội ngũ trong nước giải bài toán phát triển.

GS,TS. Nguyễn Đức Khương cho rằng để thu hút nhân tài về nước làm việc, cần có cơ chế tuyển chọn minh bạch, ghi nhận đúng năng lực, kinh nghiệm của ứng viên.

Tôi cho rằng Việt Nam đang ngày càng tạo dựng được một môi trường hấp dẫn đối với chuyên gia trong và ngoài nước. Điều quan trọng là phải có cơ chế tuyển chọn minh bạch, ghi nhận đúng năng lực, kinh nghiệm của ứng viên chứ không nên ràng buộc bởi những tiêu chí hình thức kiểu “tick boxes”.

Ví dụ, khi cần một người làm tổng công trình sư cho ngành đường sắt, tiêu chí quan trọng nhất phải là người đó có khả năng kết nối, điều hành, định hướng và lựa chọn công nghệ phù hợp. Không nên yêu cầu họ phải có nhiều năm kinh nghiệm làm việc tại Việt Nam, vì kể cả người Việt nếu sống xa đất nước một thời gian cũng có thể không còn bắt nhịp được ngay. Mấu chốt nằm ở hệ thống tuyển dụng và tiêu chí lựa chọn.

Theo ông, đâu là những điểm nghẽn trong tư duy cần được tháo gỡ, đặc biệt là đối với người trẻ hiện nay, để họ có thể sẵn sàng dấn thân vào nghiên cứu, ứng dụng và đổi mới sáng tạo?

Khi còn học phổ thông tại Việt Nam, tôi không có nhiều cơ hội tiếp cận với các phương pháp tư duy hay cách học hiệu quả. Dù chúng ta có một số tấm gương điển hình, nhưng lại thiếu những phương pháp cụ thể để mỗi người có thể tự áp dụng theo năng lực và cá tính riêng. Mỗi người có một trải nghiệm và hoàn cảnh khác nhau, nên việc học từ người khác không phải lúc nào cũng phù hợp. Chính vì vậy, việc chuyển hóa những ví dụ điển hình thành hành động cụ thể cho bản thân không hề dễ dàng.

Chúng ta có nhiều phong trào như Đoàn Thanh niên, Đội Thiếu niên Tiền phong… nhưng đôi khi người trẻ tham gia như một trách nhiệm, chứ chưa thực sự hiểu rõ ý nghĩa của các hoạt động đó, chưa cảm thấy bị cuốn hút hay say mê. Dẫu vậy, hiện nay điều đó đã thay đổi rất nhiều.

GS,TS. Nguyễn Đức Khương cho rằng điều quan trọng nhất với người trẻ là tinh thần dám thử, dám đi, dám làm, dám thất bại.

Tôi cho rằng, điều quan trọng nhất đối với người trẻ hiện nay là tinh thần dám thử, dám đi, dám làm. Khi đã suy nghĩ kỹ, cân nhắc các phương án và thấy con đường mình lựa chọn là đúng đắn, thì hãy mạnh dạn bắt đầu. Nếu chưa thành công, chúng ta hoàn toàn có thể làm lại từ đầu.

Xã hội ngày nay đã cởi mở hơn rất nhiều với khái niệm “thất bại”. Những điều chúng ta làm không thành công không còn bị xem là sai lầm, mà chỉ đơn giản là những trải nghiệm chưa trọn vẹn, và điều đó hoàn toàn bình thường. Càng ngày, xã hội càng đánh giá cao những cá nhân đã từng vấp ngã nhưng vẫn tiếp tục đứng lên, làm lại, và kiên trì đến cùng.

Tôi tin rằng, cả thành công lẫn thất bại đều mang lại những bài học quan trọng. Quan trọng là cách chúng ta chắt lọc và đúc rút kinh nghiệm từ những trải nghiệm đó, để những bước đi tiếp theo được vững vàng hơn.

Bên cạnh đó, thế hệ trẻ ngày nay có điều kiện rất thuận lợi. Họ hiểu và sử dụng công nghệ một cách thuần thục, điều mà thế hệ tôi trước đây không có được. Khi sang Pháp vào năm 2000, tôi thậm chí còn chưa biết cách tạo tài khoản email, bởi ở Việt Nam khi ấy điều kiện còn rất khó khăn, công nghệ còn hạn chế. Mãi đến khi ra nước ngoài, tôi mới biết email là gì, cách vận hành ra sao, cách trao đổi thông tin thế nào.

Ngày nay, thế giới đã trở thành một không gian phẳng. Người trẻ có thể cập nhật thông tin toàn cầu một cách nhanh chóng, bất cứ điều gì xảy ra đâu, các bạn cũng có thể nắm bắt ngay lập tức. Nhiều bạn còn có người thân hoặc bạn bè từng học tập, làm việc ở nước ngoài, điều đó giúp mở rộng tầm nhìn và hiểu biết xã hội.

Chính vì thế, điều quan trọng nhất vẫn là sự chủ động. Khi có thông tin, có điều kiện, có cơ hội thì điều còn lại là dám bước tới, dù là sau thành công hay thất bại. Và hãy duy trì thói quen học hỏi, rút kinh nghiệm sau mỗi lần thử sức để tiếp tục bước đi mạnh mẽ hơn trên con đường phía trước.

Cuối cùng, tại một diễn đàn chiến lược như R&D Forum 2025, ông có thông điệp gì gửi tới thế hệ trẻ Việt Nam toàn cầu, những người đang mang trong mình khát vọng kiến tạo tương lai bằng đổi mới và tri thức?

Tôi mong muốn được cùng đồng hành với các bạn trẻ, các bạn thanh niên, chúng ta hãy cùng nhau xây dựng nên những hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, cũng như tư duy đổi mới sáng tạo cho từng cá nhân. Không chỉ là đổi mới trong điều kiện lý tưởng, mà quan trọng hơn là nuôi dưỡng một tinh thần đổi mới sáng tạo ngay cả khi nguồn lực còn hạn chế – tức là một tư duy đổi mới của sự tiết kiệm.

Nói cách khác, làm sao để vượt qua khó khăn, tìm ra giải pháp hiệu quả, bởi vấn đề không chỉ nằm ở chuyện có tiền hay không, mà cốt lõi nằm ở việc chúng ta có ý tưởng sáng tạo hay không, và đặc biệt là cách chúng ta thực thi những ý tưởng đó như thế nào.

Tôi muốn cùng với các bạn xây dựng nên những hệ sinh thái như thế, để từ đó có thể hình thành nên các thông điệp, các mô hình và cách tiếp cận mới nhằm thúc đẩy sự phát triển của Việt Nam ngày một tốt hơn. Khi điều đó xảy ra, không chỉ bản thân chúng ta được hưởng lợi, mà cả gia đình, xã hội cũng sẽ cùng được hưởng lợi.

Tôi kỳ vọng và mong muốn rằng các bạn trẻ sẽ luôn nỗ lực học tập, tích lũy tri thức, rèn luyện kinh nghiệm và nuôi dưỡng tư duy dám nghĩ – dám làm – dám thử. Chính điều đó sẽ giúp các bạn từng bước trở thành những người chủ thực sự của đất nước trong tương lai, tiếp nối hành trình mà các thế hệ đi trước đã đặt nền móng. Điều đó cũng rất tự nhiên thôi, đó là một dòng chảy liên tục, và các bạn chính là một phần trong dòng chảy đó. Điều ấy, tôi nghĩ, vô cùng quan trọng.

Kỳ 1: Người trẻ Việt cần dấn thân vào những bài toán lớn của đất nước

Trân trọng cảm ơn ông!

Ảnh: Lê Vượng