Việt Nam - Cuba: Tình anh em vượt thời gian, hướng tới tương lai bền vững

Nhân dịp này, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã có cuộc trao đổi với ông Gerardo Penãlver Portal -Thứ trưởng Thứ nhất Bộ Ngoại giao Cuba về chặng đường hợp tác song phương, những thành tựu nổi bật trong các lĩnh vực then chốt, triển vọng hợp tác chiến lược cũng như cam kết của hai dân tộc anh em trong việc gìn giữ và làm sâu sắc thêm di sản quý báu do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Lãnh tụ Fidel Castro dày công vun đắp.

Thứ trưởng Thứ nhất Bộ Ngoại giao Cuba Gerardo Penalver Portal trả lời phỏng vấn của phóng viên Thông tấn xã Việt Nam. Ảnh tư liệu: An Đăng/TTXVN

Năm nay là một năm đặc biệt trong quan hệ Việt Nam - Cuba, khi hai nước kỷ niệm hơn sáu thập kỷ thiết lập quan hệ ngoại giao. Nhìn lại chặng đường 65 năm quan hệ Việt Nam - Cuba, ông đánh giá như thế nào về tính chất đặc biệt và những dấu mốc quan trọng trong quan hệ giữa hai nước?

Quan hệ giữa Việt Nam và Cuba là mối quan hệ anh em truyền thống và đoàn kết đặc biệt, được rèn luyện trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc và trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đây là một di sản vô giá và là minh chứng đặc biệt cho mối quan hệ giữa các dân tộc, vượt qua khoảng cách địa lý và những khác biệt lịch sử – văn hóa. Tư tưởng và sự nghiệp của Tổng tư lệnh Fidel Castro Ruz và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt nền móng cho mối quan hệ ấy và mối quan hệ này tiếp tục được củng cố bởi các nhà lãnh đạo của cả hai nước. Trách nhiệm của chúng ta là giữ gìn và làm phong phú thêm mối quan hệ ấy cho các thế hệ tương lai của người Cuba và người Việt Nam. Năm 2025 - Năm Hữu nghị Việt Nam - Cuba, là dịp kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, là cơ hội để tôn vinh di sản đó.

Tiềm năng phát triển quan hệ song phương là rất lớn. Dựa trên nền tảng vững chắc của mối quan hệ mẫu mực này, chúng tôi cam kết tiếp tục xây dựng một mối quan hệ hợp tác toàn diện, hiệu quả, thực chất và bền vững. Không điều gì có thể cản trở nguyện vọng của hai Đảng, hai Nhà nước và nhân dân hai nước trong việc đạt đến những đỉnh cao mới trong hội nhập cùng có lợi và tăng cường lòng tin vào tương lai của các dân tộc chúng ta.

Trên cương vị Thứ trưởng Thứ nhất Bộ Ngoại giao Cuba, ông có thể chia sẻ những thành tựu nổi bật trong hợp tác song phương trong những năm gần đây, đặc biệt là trong các lĩnh vực thế mạnh như kinh tế, nông nghiệp và y tế?

Thông qua nguyện vọng chính trị, tình anh em lịch sử và tầm nhìn chung về phát triển bền vững, hai quốc gia chúng ta đã củng cố một liên minh mẫu mực, được rèn luyện trong cuộc đấu tranh giành độc lập và ngày nay được nuôi dưỡng bởi sự hợp tác tích cực trong các lĩnh vực then chốt như nông nghiệp, năng lượng tái tạo và y tế.

Hợp tác kinh tế giữa Cuba và Việt Nam đã có bước phát triển rõ nét. Kể từ khi Hiệp định Thương mại song phương có hiệu lực vào tháng 4 năm 2020, kim ngạch thương mại song phương đã tăng đáng kể. Trong tám tháng đầu năm 2024, tổng kim ngạch đạt 134,7 triệu USD, tăng 187% so với cùng kỳ năm trước, theo số liệu của báo Nhân Dân. Hiệp định này không chỉ giảm thuế quan mà còn mở rộng cửa cho đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ.

Việt Nam đã trở thành nhà đầu tư châu Á lớn nhất tại Cuba, với ít nhất bảy dự án đang hoạt động, tổng vốn cam kết hơn 160 triệu USD, chủ yếu tập trung ở Đặc khu Phát triển Mariel. Các công ty như Thai Binh, Viglacera và Agri VMA đã đầu tư vào các lĩnh vực đa dạng như sản xuất tã lót, vật liệu xây dựng, phân bón, dược phẩm và năng lượng mặt trời...

Một trong những ví dụ tiêu biểu nhất về hợp tác là trong sản xuất lúa gạo. Việt Nam không chỉ chia sẻ công nghệ mà còn cử chuyên gia kỹ thuật giàu kinh nghiệm sang hỗ trợ. Trong khuôn khổ dự án hợp tác nông nghiệp song phương đã triển khai hơn 10 năm qua, hơn 4.700 ha ruộng lúa đã được cải tạo bằng công nghệ laser, gần 6.000 km kênh mương và đường giao thông nội đồng cũng được nâng cấp.

Cuba đã tiếp nhận 25 giống lúa Việt Nam, một số đang trong quá trình đăng ký nhãn hiệu “ViBa”. Những tiến bộ này là bước cụ thể nhằm đạt được chủ quyền lương thực và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu.

Ngoài ra, còn có các dự án trong trồng cà phê, ngô và nuôi trồng thủy sản, trong đó Việt Nam cung cấp giống, kinh nghiệm và mô hình quản lý. Đặc biệt, sản lượng cà phê tại Cuba đạt tới 5 tấn/ha, vượt xa mức trung bình toàn cầu.

Trong lĩnh vực y tế, tình đoàn kết giữa hai dân tộc càng được thể hiện rõ trong những thời điểm khó khăn. Trong đại dịch COVID-19, Việt Nam là một trong những nước đầu tiên mua 5 triệu liều vaccine Abdala của Cuba và còn tiếp nhận viện trợ thêm 150.000 liều vào tháng 9 năm 2021 – thể hiện tình anh em giữa hai Chính phủ.

Ngoài vaccine, hai nước cũng đã triển khai các dự án chung về công nghệ sinh học và sản xuất dược phẩm, bao gồm chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực và thử nghiệm lâm sàng.

Các bác sĩ Cuba cũng đã làm việc tại các bệnh viện ở Việt Nam như Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam - Cuba tại Quảng Bình và các cơ sở y tế tư nhân như Vinmec, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và tăng cường mối liên kết giữa các chuyên gia y tế hai nước.

Chúng tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc trước những món quà hào phóng mà Việt Nam dành cho Cuba, đặc biệt là gạo, như một biểu hiện rõ ràng của tình đoàn kết và sự ủng hộ từ nhân dân Việt Nam anh em.

Trong khuôn khổ ngoại giao đa phương, Việt Nam và Cuba luôn ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn quốc tế như Liên hợp quốc, Phong trào Không liên kết... Ông có thể chia sẻ quan điểm của Cuba về vai trò phối hợp quốc tế giữa hai nước trong tương lai, đặc biệt là về các vấn đề toàn cầu như hòa bình, phát triển bền vững và an ninh lương thực?

Nhân dân và Chính phủ Cuba vô cùng cảm kích trước lập trường của Việt Nam trong việc yêu cầu chấm dứt lệnh cấm vận kinh tế, thương mại và tài chính mà Hoa Kỳ áp đặt đối với Cuba. Chúng tôi xin chúc mừng các nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam vì những thành tựu mà đất nước các bạn đã đạt được, cùng với vai trò tích cực trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và hợp tác quốc tế.

Cuba và Việt Nam luôn hỗ trợ lẫn nhau trong các tổ chức quốc tế và diễn đàn đa phương mà hai nước là thành viên, bao gồm cả các sự kiện và diễn đàn của các chính đảng. Hai nước có sự đồng thuận cao về các vấn đề quan tâm chung trong chương trình nghị sự toàn cầu; chúng tôi cùng chia sẻ đầy đủ các mục tiêu và nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc, như tôn trọng độc lập, chủ quyền, bình đẳng và quyền tự quyết của các dân tộc, toàn vẹn lãnh thổ và không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước.

Các chiến dịch vận động, quyên góp vật tư, đặc biệt là gạo, do các tổ chức, doanh nghiệp, cơ quan và người dân Việt Nam triển khai thường xuyên đã mang lại sự hỗ trợ vô giá và là nguồn động viên tinh thần to lớn đối với chúng tôi.

Sự hiện diện ổn định của các doanh nghiệp Việt Nam tại Cuba, với những dự án sản xuất quan trọng được triển khai bất chấp mọi khó khăn và hạn chế, là minh chứng rõ ràng cho ý chí, sự trung thành và là một cam kết đầy hy vọng đối với hiện tại và tương lai.

Trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng và khó lường, ông đánh giá như thế nào về triển vọng hợp tác giữa hai nước trong thời gian tới? Theo ông, hai bên cần làm gì để tiếp tục gìn giữ, phát huy và đưa tình hữu nghị đặc biệt giữa hai dân tộc lên tầm cao mới?

Triển vọng hợp tác giữa Cuba và Việt Nam trong những năm tới là rất hứa hẹn và mang tính chiến lược, dựa trên nền tảng của tình hữu nghị lịch sử đã vượt qua nhiều thế hệ. Từ cả hai thủ đô - La Habana và Hà Nội - chúng tôi đã nhiều lần khẳng định cam kết làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ chính trị, kinh tế, khoa học và văn hóa, nhằm nâng tầm quan hệ này lên mức độ toàn diện và cùng có lợi.

Về định hướng tương lai, chúng tôi cho rằng cần tập trung vào ba ưu tiên chính, gồm:

Đa dạng hóa quan hệ hợp tác kinh tế: Hai nước cần đẩy mạnh đầu tư song phương vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, viễn thông, công nghiệp dược phẩm và sản xuất lương thực, tận dụng tính bổ sung trong cơ cấu kinh tế. Việt Nam có tiềm lực công nghệ và khả năng tài chính; trong khi Cuba có nguồn nhân lực chất lượng cao và có thể là cửa ngõ vào thị trường Mỹ Latinh. Đặc khu phát triển Mariel sẽ đóng vai trò then chốt trong quá trình này.

Tăng cường hợp tác khoa học và nông - công nghiệp: Dự án trồng lúa tại Los Palacios, tỉnh Pinar del Río, đã giúp tăng gấp ba lần năng suất tại một số vùng ở Cuba, cho thấy hiệu quả rõ rệt của hợp tác kỹ thuật. Mô hình này cần được nhân rộng sang các lĩnh vực khác như cà phê, ngô và nuôi trồng thủy sản, nhằm tăng cường an ninh lương thực. Ngoài ra, cần củng cố các chương trình hợp tác về công nghệ sinh học, trao đổi nhà nghiên cứu và chuyển giao công nghệ.

Thúc đẩy giao lưu nhân dân và thế hệ trẻ: Để duy trì tình hữu nghị đặc biệt, điều quan trọng là phải tăng cường các hoạt động giao lưu học thuật, văn hóa và thanh niên. Sự hợp tác giữa các trường đại học, học bổng hai chiều, các chương trình giao lưu nghệ thuật và các hoạt động tưởng niệm lịch sử chung sẽ giúp thế hệ trẻ hiểu và trân trọng hơn tình cảm gắn bó giữa hai nước - như Chủ tịch Hồ Chí Minh và Lãnh tụ Fidel Castro đã thúc đẩy.

Trong lĩnh vực này, chúng ta không thể không nhắc đến chuyến thăm gần đây của đồng chí Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, đến Cuba vào tháng 5/2025. Đồng chí đã đồng chủ trì Hội thảo Lý luận lần thứ VI giữa hai Đảng Cộng sản của chúng ta, đồng thời dự lễ khánh thành “Nhóm nghiên cứu Hồ Chí Minh” tại Trường Đại học của Đảng Nĩco López - một biểu tượng rõ ràng cho tình cảm và sự gắn bó về lý luận, tư tưởng giữa hai nước.

Tóm lại, như các nhà lãnh đạo hai nước đã đề cập tại các diễn đàn gần đây, chẳng hạn cuộc gặp giữa Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Cuba, Chủ tịch nước Miguel Díaz-Canel Bermúdez và Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phạm Minh Chính trong khuôn khổ BRICS, tiếp tục giữ gìn và làm phong phú mối quan hệ lịch sử này cần có nguyện vọng chính trị, sự đổi mới trong thể chế và một cam kết mới cho sự phát triển chung. Tình hữu nghị giữa Cuba và Việt Nam không chỉ là di sản quá khứ, mà còn là một cam kết sống động với tương lai.

Trong khuôn khổ vòng Tham vấn Chính trị liên Bộ Ngoại giao lần thứ VIII, những chủ đề nào là trọng tâm của đối thoại giữa hai bên? Ông kỳ vọng điều gì từ việc ký kết Kế hoạch Tham vấn cho giai đoạn 2026 - 2028?

Trong vòng tham vấn này, hai bên đã thảo luận những vấn đề then chốt nhằm thúc đẩy chiến lược phát triển quan hệ song phương. Trước hết, chúng tôi tái khẳng định cam kết chính trị trong việc bảo vệ các nguyên tắc về quyền tự quyết và tôn trọng luật pháp quốc tế tại tất cả các diễn đàn đa phương. Việt Nam và Cuba, với cội nguồn cách mạng, một lần nữa khẳng định lập trường kiên định trong việc bảo vệ hòa bình, chủ nghĩa đa phương và hợp tác Nam - Nam.

Về phương diện kinh tế, các cuộc đối thoại tập trung vào việc mở rộng và đa dạng hóa hợp tác thương mại, sản xuất và khoa học. Hai bên đã thúc đẩy các thỏa thuận trong các lĩnh vực then chốt như công nghệ sinh học, nông nghiệp, y tế, năng lượng tái tạo, công nghiệp và du lịch. Trong đó, hợp tác nông nghiệp tiếp tục là trụ cột chính, đặc biệt là chương trình hỗ trợ sản xuất lúa của Việt Nam tại Cuba nhằm đảm bảo an ninh lương thực cho nhân dân chúng tôi.

Các lĩnh vực văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ cũng được đưa vào chương trình đối thoại, đồng thời hai bên đề xuất các hình thức hợp tác mới nhằm nâng cao hiểu biết lẫn nhau và phát triển con người.

Một điểm nhấn đáng kể của vòng tham vấn lần này là việc ký kết Kế hoạch Tham vấn Chính trị cho giai đoạn 2026 - 2028. Văn kiện này sẽ giúp chúng tôi cụ thể hóa các đồng thuận thành hành động thực tế, hướng tới tăng cường điều phối thể chế và triển khai hiệu quả các dự án hợp tác. Kế hoạch này bao gồm: duy trì các cuộc trao đổi giữa các Bộ Ngoại giao, củng cố thương mại song phương trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại hiện hành, hỗ trợ kỹ thuật trong các chương trình nông nghiệp - công nghiệp, cũng như theo dõi và trao đổi về các vấn đề toàn cầu, bao gồm phát triển bền vững và chuyển đổi số.

Năm 2025 là năm kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Cuba. Kế hoạch Tham vấn này chính là khuôn khổ hoàn hảo để đánh dấu cột mốc lịch sử ấy bằng những kết quả cụ thể, khẳng định rằng tình hữu nghị của chúng ta không chỉ là biểu tượng, mà còn là hành động và tiến bộ.

Các lãnh đạo cấp cao của hai nước đã tuyên bố năm 2025 là “Năm Hữu nghị Việt Nam - Cuba”. Ông có thể chia sẻ một số hoạt động nổi bật mà Chính phủ và nhân dân Cuba đã và sẽ thực hiện để kỷ niệm dấu mốc đặc biệt này?

Có rất nhiều minh chứng thể hiện tình cảm sâu sắc, sự tin tưởng và sức mạnh của mối quan hệ song phương của chúng ta. Các cuộc trao đổi chính trị cấp cao vẫn được duy trì thường xuyên. Tháng 9/2024, đồng chí Tô Lâm khi đó là Tổng Bí thư và Chủ tịch nước đã chọn Cuba là điểm đến thứ hai trong chuyến thăm cấp Nhà nước chỉ vài tuần sau khi được bầu làm lãnh đạo cao nhất của Việt Nam. Đồng chí Esteban Lazo, Chủ tịch Quốc hội Cuba cũng là nhà lãnh đạo nước ngoài cấp cao đầu tiên đến Hà Nội để viếng cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.

|Trong năm qua, chúng ta đã duy trì các chuyến thăm và trao đổi giữa các lãnh đạo cấp cao của Đảng, Chính phủ cũng như các tỉnh, địa phương - nơi đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác ở các lĩnh vực khác nhau.

Việt Nam hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai của Cuba tại châu Á và là nhà đầu tư hàng đầu của khu vực vào Đặc khu Phát triển Mariel, nơi một doanh nghiệp Việt Nam đang là nhà đầu tư được cấp phép thành lập khu công nghiệp đầu tiên. Cuba đã tạo điều kiện thuận lợi và đưa ra các ưu đãi đặc biệt cho các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư vào Cuba, đồng thời khuyến khích sự tham gia tích cực hơn vào Chương trình Phát triển Kinh tế - Xã hội Quốc gia đến năm 2030. Một trong những dự án quan trọng là sản xuất lúa gạo, góp phần từng bước vào việc đảm bảo chủ quyền và an ninh lương thực của đất nước chúng tôi.

Trong thời gian tới, các dự án hợp tác trọng điểm sẽ được triển khai nhằm hỗ trợ nghiên cứu, phát triển, sản xuất và thương mại hóa các sản phẩm dược phẩm và công nghệ sinh học do các trung tâm khoa học của Cuba sáng chế tại thị trường Việt Nam. Đồng thời, chúng tôi cũng thúc đẩy hợp tác trong lĩnh vực năng lượng.

Chúng tôi đang tìm kiếm các doanh nghiệp và sản phẩm chất lượng cao của Việt Nam trong các lĩnh vực: dệt may, da giày, sản xuất phân bón, thiết bị gia dụng, thiết bị tin học, pin năng lượng mặt trời, xe điện và xe lai (hybrid) để sản xuất và tiêu thụ tại thị trường bán sỉ và lẻ của Cuba.

Các hoạt động trao đổi nghệ thuật cũng đang được đẩy mạnh ở nhiều lĩnh vực như: múa, mỹ thuật, văn học, điện ảnh… tạo điều kiện để công chúng hai nước được thưởng thức nền văn hóa phong phú của nhau. Về học thuật, hai nước tiếp tục duy trì trao đổi học bổng đại học. Chúng tôi hy vọng số lượng này sẽ được tăng lên thông qua các thỏa thuận mới giữa các cơ sở giáo dục đại học của hai bên.

Năm nay, Cuba đã khánh thành Nhóm nghiên cứu Hồ Chí Minh để nghiên cứu cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của vị lãnh tụ kính yêu. Đồng thời, chúng tôi cũng kỳ vọng sẽ thành lập Nhóm nghiên cứu Fidel Castro Ruz tại Việt Nam và triển khai các dự án xuất bản về tư tưởng của ông nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông vào năm 2026.

Tuy nhiên, điều khiến chúng tôi xúc động nhất chính là tình cảm, sự ngưỡng mộ và lòng kính trọng sâu sắc mà chúng tôi cảm nhận được từ mỗi người dân Việt Nam mỗi khi nhắc đến Cuba. Như tiêu đề của một bộ phim tài liệu tuyệt đẹp do các nhà làm phim Việt Nam sản xuất gần đây: “Chúng ta là hai trái tim chung một nhịp đập.”

Ông muốn gửi gắm thông điệp gì tới nhân dân Việt Nam - những người luôn dành tình cảm đặc biệt, thủy chung cho nhân dân Cuba - cũng như tới thế hệ trẻ hai nước đang tiếp nối và gìn giữ di sản quý báu của tình hữu nghị song phương?

Lịch sử tươi đẹp kết nối chúng ta và sự giàu có về văn hóa mà cả hai dân tộc sở hữu cần được các thế hệ hiện tại của Cuba và Việt Nam trân trọng và thưởng thức nhiều hơn nữa. Dù cách xa về địa lý và có sự khác biệt về ngôn ngữ, chúng ta cần tìm ra những cách thức mới để tăng cường giao lưu. Trách nhiệm của chúng ta là tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa để các hãng lữ hành, công ty du lịch và các hãng hàng không giúp rút ngắn khoảng cách, để nhân dân hai nước có thể thực sự cảm nhận con người, văn hóa và thiên nhiên của nhau. Những điệu múa, bản nhạc, tác phẩm văn học, phim ảnh và các loại hình nghệ thuật khác của mỗi nước nên được giới thiệu rộng rãi và thường xuyên.

Chúng tôi tin tưởng rằng Việt Nam sẽ đạt được những mục tiêu phát triển đã đề ra. Niềm tin này xuất phát từ những kết quả ấn tượng sau bốn thập kỷ đổi mới, cũng như quyết tâm mạnh mẽ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam đang thể hiện trong việc tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực phát triển kinh tế - xã hội.

Bất chấp bối cảnh quốc tế đầy bất ổn và phức tạp, Việt Nam đã chứng minh năng lực vượt trội trong việc ứng phó với các thách thức toàn cầu, đồng thời bảo vệ vững chắc chủ quyền, độc lập và quyền tự quyết, kiên trì theo đuổi con đường phát triển xã hội chủ nghĩa. Cũng như trong những năm tháng hào hùng khi chúng tôi sẵn sàng hiến dâng cả máu mình cho Việt Nam, theo lời của Lãnh tụ Cách mạng Cuba Fidel Castro, trong kỷ nguyên vươn mình của Việt Nam, nhân dân Cuba anh em sẽ luôn là chỗ dựa vững chắc, là bạn đồng hành trung thành và đoàn kết.

Để Việt Nam hiện diện nhiều hơn ở Cuba và Cuba hiện diện nhiều hơn ở Việt Nam - đó là khát vọng lớn lao nhất của chúng tôi.

Vân Oanh - Phương Chi/TTXVN (thực hiện)