Viết tiếp khúc hùng ca của lịch sử trước khó khăn

Đã từ bao đời nay, cuộc sống của người dân Lý Sơn gắn bó mật thiết với hành, tỏi. Và khi "vàng trắng" phải đối mặt với muôn vàn thách thức của thị trường, cũng là lúc tinh thần đoàn kết, trí tuệ và sức sáng tạo của những thế hệ tiếp nối "Đội hùng binh Hoàng Sa" được phát huy mạnh mẽ. Họ đang cùng nhau vượt ải khó khăn, mở ra những hướng đi mới, tạo dựng cơ hội phát triển kinh tế bền vững cho đảo tiền tiêu.

Theo ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhắc đến Lý Sơn là nhớ đến tỏi, nói tới tỏi cô đơn là nhớ đến Lý Sơn. Bất cứ ai khi đến với Lý Sơn đều mang tỏi cô đơn về làm quà cho gia đình và bạn bè. Loại nông sản đặc trưng này đã đem lại thu nhập đáng kể cho người dân trên đảo.

Tuy nhiên, sản xuất tỏi tại Lý Sơn có xu hướng giảm dần do ảnh hưởng đến môi trường đất, áp lực chuyển đổi đất nông nghiệp sang phát triển đô thị, phục vụ du lịch và điều kiện thời tiết, khí hậu thay đổi.

Khó khăn chưa dừng lại ở đó, ngay trong vụ Đông Xuân 2024 - 2025 vừa qua, người nông dân được mùa nhưng giá tỏi tươi đầu vụ thấp, khiến họ chưa thể tiêu thụ tỏi tươi số lượng lớn để trang trải chi phí đầu tư. Hiện mỗi kg tỏi tươi được thương lái thu mua tại đảo từ 20 - 30 nghìn đồng, thấp hơn niên vụ trước từ 15 - 20 nghìn đồng. Trong khi đó với mỗi sào tỏi, nông dân phải đầu tư chi phí sản xuất từ 15 - 20 triệu đồng. Chưa kể, sau vụ tỏi này, nông dân Lý Sơn phải đầu tư ngay chi phí sản xuất vụ hành tím. Nếu tiêu thụ tỏi tươi thời điểm này, nông dân sẽ thu lãi không cao sau 4 tháng canh tác.

Thách thức hơn nữa, hành, tỏi từ các địa phương khác đang được tuồn về đảo, đội lốt nhãn hiệu "tỏi Lý Sơn" để đánh lừa du khách và người tiêu dùng. Tại các thành phố lớn như Hà Nội, Quảng Ngãi, theo khảo sát của phóng viên, nhiều cửa hàng vẫn rao bán "tỏi Lý Sơn chính hiệu" với số lượng "bao nhiêu cũng có", giá chỉ 150.000 đồng/kg - thấp hơn đáng kể so với mức 180.000 đồng/kg khi mua trực tiếp tại Lý Sơn, nơi chính quyền đã thông báo cạn nguồn cung cấp vào đất liền.

Khi được hỏi về sự chênh lệch này, một chủ cửa hàng thừa nhận tỏi đang bán thực chất được trồng ở Khánh Hòa, dù có sử dụng tỏi giống Lý Sơn và do chính người Lý Sơn trồng.

Tình hình còn phức tạp hơn, ông Phạm Văn Công, chủ cơ sở thương hiệu Vua Tỏi Lý Sơn, cho biết, trước kia chỉ có tỏi Khánh Hòa nhái giống tỏi Lý Sơn. Còn bây giờ có cả tỏi Thái Lan, Lào, Ấn Độ. Nhiều tư thương nhập tỏi từ nước ngoài về hàng container, chở cả về TP. Quảng Ngãi để bán đi các nơi. Đặc biệt, tỏi cô đơn là loại bị làm giả rất nhiều.

Tỏi Lý Sơn chính gốc được trồng từ tháng 11 năm trước và thu hoạch vào tháng 3 năm sau. Sau thu hoạch, tỏi được bảo quản để bán quanh năm, nhưng càng về cuối năm, số lượng càng khan hiếm. Trong khi đó, trên thị trường hiện nay, tỏi mang danh Lý Sơn vẫn được bày bán tràn lan bất kể mùa nào, khiến thương hiệu "vàng trắng" của đảo đang bị xâm hại nghiêm trọng. Người tiêu dùng rất khó phân biệt thật - giả và đa phần vẫn tin rằng mua tỏi tại Lý Sơn thì đương nhiên là tỏi Lý Sơn chính hiệu.

Tình trạng này gây bức xúc, ảnh hưởng đến sản xuất và thu nhập của người dân trồng hành tỏi trên đảo, đặc biệt ảnh hưởng lớn đến việc quảng bá và phát triển thương hiệu hành, tỏi Lý Sơn.

"Việc bảo tồn và khai thác giá trị của cây tỏi Lý Sơn một cách bền vững, nâng tầm tỏi Lý Sơn, để tỏi Lý Sơn không chỉ là củ tỏi đơn thuần mà chính là thương hiệu của Lý Sơn, là hồn cốt của đất và người Lý Sơn là việc làm cấp bách và thiết thực", ông Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Để phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn hiệu quả, bền vững phải cần có sự đồng hành, hỗ trợ của các doanh nghiệp. Do đó, sự đồng hành của các doanh nghiệp với người nông dân trồng hành, tỏi sẽ tạo động lực, là nền tảng cho việc sản xuất tỏi Lý Sơn bền vững, hiệu quả, nâng tầm và tạo dựng thương hiệu tỏi Lý Sơn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định.

Trước đó, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã yêu cầu kiểm tra, kiểm soát việc vận chuyển tỏi từ đất liền ra đảo, vận động người sản xuất, các hộ kinh doanh trên địa bàn huyện bảo quản hành, tỏi đảm bảo an toàn thực phẩm, không vì lợi nhuận trước mắt mà gây mất uy tín chất lượng sản phẩm. Các hộ dân, tiểu thương khi bán sản phẩm mang nhãn hiệu hành, tỏi Lý Sơn cho du khách phải trung thực nhằm bảo vệ thương hiệu. Xúc tiến thành lập đơn vị thu mua tập trung, đầu mối để làm cơ sở quản lý, kiểm soát chặt chẽ việc mua bán, kinh doanh hành, tỏi; hướng dẫn Hiệp hội sản xuất, kinh doanh và chế biến hành, tỏi Lý Sơn trong việc in nhãn hiệu, logo, tem chống giả của hội; tổ chức thu gom và đóng gói tại một cơ sở có địa chỉ cụ thể, tránh tình trạng để các hộ dân tự đóng gói, dán nhãn hiệu tự phát như hiện nay.

Bà Phạm Thị Hương, nguyên Chủ tịch UBND Đặc khu Lý Sơn cho biết, địa phương đã tuyên truyền cho bà con sản xuất nông nghiệp sạch, nâng cao giá trị gia tăng cây tỏi trên địa bàn huyện. Những năm gần đây một số doanh nghiệp, tổ chức cá nhân đã có ý thức, có chuỗi liên kết, kết hợp với người dân để sản xuất mô hình tỏi sạch, trên cơ sở đó vừa để trải nghiệm, vừa nâng cao giá trị, cũng để có cơ sở đánh giá, nhân rộng, tuyên truyền cho người dân sản xuất tỏi trên địa bàn Lý Sơn.

Hiệu quả từ giải pháp này đang dần hiện hữu trong đời sống kinh tế tại đảo. Đại diện Công ty TNHH Thương mại - Dịch vụ Phú Sinh chia sẻ, hơn hai năm qua, doanh nghiệp đã triển khai mô hình sản xuất hành, tỏi hữu cơ trên 500 m2. Khác với phương pháp trồng truyền thống sử dụng nhiều phân, thuốc hóa học, đơn vị nghiên cứu trồng thử nghiệm dùng phân bón, thuốc sinh học cho cây. Sau thời gian thí điểm, nhận thấy cây trồng thích nghi và sinh trưởng tốt hơn, doanh nghiệp đang tiếp tục tăng dinh dưỡng, nâng cấp và tăng kích thước củ tỏi, với phương châm làm từng bước để bảo đảm đạt kết quả tốt nhất.

Để hỗ trợ nhu cầu chuyển đổi sang nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao ông Hà Hoài Nam, Phó Giám đốc Agribank Quảng Ngãi cho biết, ngoài việc thụ hưởng những chính sách khuyến khích của Nhà nước thì khách hàng vay vốn đầu tư sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ sẽ được ngân hàng áp dụng ưu đãi riêng, đó là giảm thêm lãi suất từ 0,5 - 1,5%/năm; qua đó tạo điều kiện để các hợp tác xã, hộ gia đình mạnh dạn đầu tư các mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, hướng đến hữu cơ; đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân nghiên cứu phát triển sản phẩm mới, đổi mới và chuyển giao công nghệ liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp.

Trong hình trình “tìm vàng trong cát” để phát triển kinh tế bền vững, nhiều hộ dân Lý Sơn không còn đặt cược số phận vào hành, tỏi, họ còn phát triển nuôi trồng thủy sản để đem lại thu nhập cao hơn. Nguồn thu "vệ tinh" này trở thành mảnh ghép quan trọng giúp bức tranh kinh tế nông nghiệp tại đảo thêm hài hòa, khai thác được tiềm năng vô tận của vùng biển quê hương. Cách đây 10 năm, người dân khởi đầu nuôi tôm hùm và nhiều loại cá thương phẩm nhưng nay cá bớp được nuôi đại trà do phù hợp với điều kiện nuôi ở đảo.

Khởi nghiệp cách đây 2 năm với 28 lồng cá, ông Huỳnh Văn Sáu (thôn Đông An Hải) chia sẻ, mỗi năm gia đình ông thu hoạch cá một lần, giá cá bớp năm nay tăng lên 180.000 đồng/kg, lúc đỉnh điểm lên đến 220.000 đồng/kg. Thuận lợi ở chỗ, nông dân nuôi cá chỉ cần bỏ chi phí đầu tư lồng, bè và chi phí cá giống không phải lo đầu ra vì đã có cơ sở bao tiêu. Ví dụ một vụ thu hoạch được 5 tấn cá có thể thu về 300 triệu đồng.

"Nuôi trồng thủy sản có giá trị nhưng vốn đầu tư khá lớn, chi phí mỗi bè khoảng từ 300 - 500 triệu đồng, chúng tôi lấy đâu ra tiền. May có NHCSXH hỗ trợ vay mới đủ tiền theo nghề, chứ không ngoài hành, tỏi nông dân ở đây chẳng biết làm gì để ra kinh tế", ông Huỳnh Văn Sáu khẳng định.

Cùng với cá bớp, hiện nay, các hộ dân Lý Sơn nuôi thêm cá chim, cá bè, cá tầm ma. Lý Sơn cũng đã quy hoạch 3 điểm nuôi trồng thủy sản với diện tích 50ha; áp dụng mô hình lồng bè nhựa chịu lực thay thế lồng bè gỗ nhằm giảm chi phí. Các điểm nuôi trồng còn là điểm đến tham quan, sản phẩm nuôi trồng cũng phải phục vụ du lịch.

Tuy nhiên, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định, Việt Nam phải trở thành quốc gia mạnh về biển, giàu từ biển, phát triển bền vững, thịnh vượng, an ninh và an toàn; phát triển bền vững kinh tế biển gắn liền với bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Phát triển bền vững kinh tế biển trên nền tảng tăng trưởng xanh, bảo tồn đa dạng sinh học, các hệ sinh thái biển; bảo đảm hài hòa giữa các hệ sinh thái kinh tế và tự nhiên, giữa bảo tồn và phát triển, giữa lợi ích của địa phương có biển và địa phương không có biển; tăng cường liên kết, cơ cấu lại các ngành, lĩnh vực theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh; phát huy tiềm năng, lợi thế của biển, tạo động lực phát triển kinh tế đất nước.

Đây cũng là mong mỏi và là mục tiêu của toàn Đảng, toàn dân Đặc khu Lý Sơn trong những năm qua trong hành trình “tìm vàng trong cát”. Nhưng nếu chỉ dựa vào nông, ngư nghiệp truyền thống, Lý Sơn khó có thể góp sức lớn để cùng đất nước hoàn thành được những mục tiêu này. Hòn đảo tiền tiêu cần một lối đi táo bạo hơn, những giải pháp bứt phá vượt bậc để thực sự vươn mình.

Hương Giang

Đồ họa: PHL