'Vũ khí công nghệ' giúp Nga phá vòng vây trừng phạt 'bất khả xâm phạm' của phương Tây

Cách Nga tài tình phá vòng vây trừng phạt 'bất khả xâm phạm' của phương Tây, sống tốt nhờ vũ khí công nghệ. (Nguồn: DW)

Thực tế Nga đang cho thấy, bất chấp vòng vây tài chính chưa có tiền lệ, nền kinh tế nước này vẫn thích nghi và tồn tại. Điều này đặt ra một câu hỏi - phải chăng trong kỷ nguyên số, sức mạnh của trừng phạt đã tới giới hạn?

Thích nghi...

Năm 2022, khi Mỹ và châu Âu đồng loạt loại bỏ những ngân hàng lớn nhất của Nga khỏi hệ thống tài chính quốc tế, nhiều người tin rằng Moscow sẽ rơi vào tình trạng tê liệt.

Nhưng chỉ vài tháng sau, kịch bản đó đã bộc lộ những lỗ hổng. Nga nhanh chóng xoay trục, đẩy mạnh xuất khẩu dầu sang châu Á, thanh toán bằng đồng nội tệ thay vì USD. Một “đội tàu bóng tối” chuyên vận chuyển dầu thô đã hình thành để né yêu cầu bảo hiểm của phương Tây và tạo ra những chuỗi cung ứng song song.

Cùng lúc, các giải pháp tài chính công nghệ (fintech) nổi lên như những lối thoát. Ví điện tử - nền tảng thanh toán khu vực hay mạng lưới tài chính thay thế – từ Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới bằng Nhân dân tệ của Trung Quốc (CIPS), hệ thống thanh toán bằng Rupee của Ấn Độ... cho tới các ứng dụng bản địa của Nga – đều giúp duy trì dòng chảy giao dịch.

Thực tế này cho thấy, trừng phạt có thể rất khắc nghiệt, nhưng khó bịt kín mọi kênh kết nối trong một nền kinh tế đã số hóa sâu rộng.

Nếu như trước kia, rủi ro tuân thủ lệnh trừng phạt quốc tế gần như chỉ gắn với hệ thống ngân hàng, thì nay đã lan rộng sang các nền tảng thanh toán số, startup fintech xuyên biên giới hay thậm chí cả sàn giao dịch tiền mã hóa. Đó là một thay đổi lớn về cách trừng phạt vận hành trong kỷ nguyên số.

Năm 2024, tổng mức phạt vi phạm tài chính toàn cầu lập kỷ lục 19,3 tỷ USD, trong khi gần 90% công ty fintech thừa nhận khó đáp ứng các yêu cầu giám sát ngày càng gắt gao. Điều này buộc họ phải đầu tư mạnh vào công cụ kiểm soát rủi ro để tránh án phạt và giữ uy tín với đối tác quốc tế.

Trong nội địa, Nga cũng thể hiện khả năng thích nghi đáng kể. Khi các thương hiệu phương Tây biến mất khỏi các trung tâm thương mại - doanh nghiệp trong nước nhanh chóng lấp chỗ trống bằng sản phẩm tương tự. Các công ty công nghệ Nga phát triển phiên ản nội địa trong ứng dụng gọi xe, giao đồ ăn, thương mại điện tử; trong khi hệ thống ngân hàng số và nhà cung cấp thanh toán bản địa thay thế cho Visa và Mastercard. Người tiêu dùng hầu như không cảm nhận được sự gián đoạn, khi thói quen quẹt thẻ hay dùng ví điện tử vẫn tiếp tục, chỉ khác là với logo mới.

Trên thị trường quốc tế, tiền mã hóa được sử dụng như một kênh giao dịch bổ sung, song quy mô còn rất nhỏ nếu so với nguồn thu từ dầu khí. Bức tranh tổng thể của nền kinh tế Nga cho thấy - trừng phạt có thể hạn chế lựa chọn, nhưng hiếm khi khiến một nền kinh tế bị tê liệt hoàn toàn.

Ai bền bỉ và linh hoạt sẽ thắng

Mỹ vẫn coi trừng phạt là công cụ địa chính trị quan trọng, song mức độ hiệu quả hiện nay phụ thuộc nhiều hơn vào khả năng xây dựng liên minh toàn cầu. Khi các nền kinh tế lớn như Trung Quốc, Ấn Độ không tham gia, các “van thoát” lập tức xuất hiện.

Một minh chứng rõ ràng là thương mại song phương Trung – Nga đã đạt kỷ lục 234 tỷ USD trong năm 2024, qua đó làm giảm đáng kể tác động từ các vòng trừng phạt của phương Tây.

Đối với lĩnh vực fintech, sự dịch chuyển này mở ra cả rủi ro lẫn cơ hội. Các công ty tham gia giao dịch “vùng xám” – nơi lằn ranh pháp lý mờ nhạt – chắc chắn sẽ bị giám sát gắt gao hơn. Ngược lại, nhu cầu về công nghệ tuân thủ, giám sát rủi ro theo thời gian thực hay công cụ AI cho sàng lọc khách hàng và phòng chống rửa tiền lại bùng nổ. Những startup có thể biến tuân thủ thành “tính năng” thay vì “rào cản” sẽ có lợi thế thu hút nhà đầu tư.

Một thực tế không thể phủ nhận là trừng phạt sẽ không biến mất. Chúng đang dần trở thành “công cụ mặc định” trong cấu trúc tài chính toàn cầu. Với fintech, lệnh trừng phạt vừa là hạn chế, vừa là chất xúc tác.

Mặt hạn chế thể hiện ở chi phí tuân thủ ngày càng cao, tốc độ mở rộng quốc tế chậm lại, và sự giám sát dày đặc từ cơ quan quản lý. Nhưng mặt tích cực lại nằm ở chính nhu cầu đổi mới - thị trường đang cần những giải pháp công nghệ thông minh, xây dựng “hệ thống ống dẫn tài chính” cho một thế giới đa cực, nơi dòng vốn có thể đi qua nhiều kênh thay vì phụ thuộc vào một trung tâm duy nhất.

Cuộc chơi, vì thế, không còn xoay quanh câu hỏi “trừng phạt có hiệu quả hay không”, mà chuyển sang vấn đề “fintech sẽ biến trận địa địa chính trị này thành động lực đổi mới ra sao”.

Trong bối cảnh ấy, người chiến thắng không chỉ là ai phát triển nhanh nhất, mà là ai sở hữu khả năng bền bỉ và linh hoạt nhất.

Trong một thế giới ngày càng đa cực, trừng phạt vẫn là công cụ quyền lực nhưng không còn “tuyệt đối”. Fintech vừa làm suy yếu hiệu lực của các biện pháp này, vừa mở ra nhu cầu tái định hình hệ thống tài chính toàn cầu. Điều đó đặt ra một câu hỏi rằng, liệu trong kỷ nguyên số, sức mạnh địa chính trị sẽ tiếp tục nằm ở “cấm vận” hay ở khả năng kiến tạo những chuẩn mực công nghệ và tài chính mới?

Minh Anh