Vụ việc 'xây nhầm nhà' trên đất người khác: nhìn nhận từ góc độ pháp lý

Ngôi nhà 2 tầng được gia đình ông Đỗ Văn Hữu xây nhầm trên đất của bà Trần Thị Kim Loan ở phường Thiên Hương, TP Hải Phòng. Ảnh: T.A

Vụ việc không phải tranh chấp dân sự đơn thuần

Liên quan đến vụ việc “xây nhầm nhà” trên đất người khác tại phường Thiên Hương, TP Hải Phòng, Phòng Cảnh sát Kinh tế CATP Hải Phòng đã vào cuộc điều tra. Trước đó, ngày 23/9/2024, ông Nguyễn Đăng Ca, bà Trần Thị Kim Loan có nhận chuyển nhượng quyền sử dụng thửa đất với diện tích 60 m2 tại thửa đất số 4856, tờ bản đồ số 03 đã được UBND huyện Thủy Nguyên, TP Hải Phòng (cũ) cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ngày 19/10/2024, tại thôn 7, xã Kiền Bái (nay là Tổ dân phố Kiền Bái 7, phường Thiên Hương, TP Hải Phòng).

Tuy nhiên, ngày 12/11/2024, khi gia đình bà Trần Thị Kim Loan đến kiểm tra thì bất ngờ thấy mảnh đất đang bị gia đình ông Đỗ Văn Hữu và vợ là bà Vũ Thị Tuyến (cùng trú tại thôn 7, xã Kiền Bái) chiếm giữ, xây dựng công trình nhà ở 2 tầng. Ngày 20/11/2024, sau khi nhận được đơn của vợ chồng bà Trần Thị Kim Loan về vụ việc trên, UBND xã Kiền Bái đã tổ chức buổi làm việc với các bên. Tại buổi làm việc, vợ chồng ông Đỗ Văn Hữu cho biết việc xây dựng nhà trên đất của nhà bà Trần Thị Kim Loan là do nhầm lẫn, vì gia đình ông Đỗ Văn Hữu cũng mua một thửa đất, cách vị trí thửa đất này 4 thửa. UBND xã Kiền Bái yêu cầu dừng thi công công trình xây dựng sai vị trí trên.

Đến 28/11/2024, Tổ công tác UBND xã Kiền Bái đã kiểm tra, phát hiện tại hiện trường vẫn có 3 thợ đang thi công xây dựng nhà ở. Tổ công tác đã lập biên bản làm việc, yêu cầu hộ ông Đỗ Văn Hữu dừng thi công. Tuy vậy, hộ ông Hữu vẫn cố tình tiếp tục xây dựng, hoàn thiện ngôi nhà ở. Vì vậy, vợ chồng bà Trần Thị Kim Loan đã tiến hành khởi kiện vụ việc trên. Ngày 11/8/2025, TAND khu vực I - Hải Phòng đã xét xử sơ thẩm vụ việc trên và đã ban hành Bản án số 08/2025/DS-ST. Theo đó, buộc ông Đỗ Văn Hữu, bà Vũ Thị Tuyến phải di chuyển toàn bộ đồ đạc, tự tháo dỡ toàn bộ các công trình xây dựng trên thửa đất 4856, tờ bản đồ số 03, tại Tổ dân phố 7, khu vực Kiền Bái, phường Thiên Hương để trả lại thửa đất trên cho ông Nguyễn Đăng Ca, bà Trần Thị Kim Loan.

UBND phường Thiên Hương yêu cầu hộ ông Đỗ Văn Hữu nghiêm túc chấp hành bản án; phối hợp với cơ quan thi hành án dân sự để tháo dỡ công trình và bàn giao lại đất cho chủ sở hữu hợp pháp. Tuy nhiên, thay vì chấp hành bản án, hiện, ông Đỗ Văn Hữu đã gửi đơn kháng cáo đến TAND TP Hải Phòng. Nhiều chuyên gia nhận định, vụ việc “xây nhầm nhà” trên đất người khác này không phải là tranh chấp dân sự đơn thuần.

Có yếu tố hình sự hay không?

Luật sư Đinh Thị Nguyên, Giám đốc Công ty Luật TNHH Minh Nguyên Legalsun, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết, nếu chỉ là tranh chấp ranh giới hoặc nhầm lẫn về vị trí đất thì quan hệ phát sinh chỉ mang tính chất dân sự, được giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự là phù hợp. Luật Đất đai năm 2024 quy định, người sử dụng đất có nghĩa vụ sử dụng đất đúng ranh giới thửa đất, không làm tổn hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người sử dụng đất khác (Điều 31); đồng thời pháp luật cũng nghiêm cấm hành vi lấn, chiếm đất (Điều 11). Khoản 9 Điều 3, Luật Đất đai hiện hành cũng quy định, chiếm đất là việc sử dụng đất của người sử dụng đất hợp pháp khác mà chưa được người đó cho phép.

Luật sư Đinh Thị Nguyên đánh giá, hành vi tự ý xây dựng nhà trên đất của người là vi phạm các quy định của Luật Đất đai năm 2024 có thể xuất phát từ cả yếu tố cố ý và vô ý nhưng đã xâm phạm nghiêm trọng đến quyền sử dụng đất hợp pháp của người khác. Trường hợp cố ý là người xây nhà dù biết rõ thửa đất không thuộc quyền sử dụng hợp pháp của mình nhưng vẫn làm.

Chuyên gia pháp lý nhận định, gia đinh ông Đỗ Văn Hữu đã thừa nhận việc xây dựng nhầm nhà trên đất người khác và đã bị cơ quan chức năng đình chỉ, yêu cầu dừng xây dựng nhưng gia đình ông Hữu đã cố tình không chấp hành. Điều này cho thấy sự coi thường pháp luật, cố ý vi phạm pháp luật với chủ đích, ý thức vi phạm ngay từ ban đầu của ông Hữu. Hành vi này không chỉ xâm phạm trực tiếp đến quyền sử dụng đất hợp pháp của bà Loan mà còn ảnh hưởng đến trật tự quản lý đất đai, gây khó khăn cho hoạt động quản lý của chính quyền địa phương, tạo tiền lệ xấu trong xã hội.

Trong tình huống này, trách nhiệm hình sự về tội “Vi phạm các quy định về sử dụng đất đai” theo Điều 228, Bộ luật Hình sự năm 2015 sẽ được xem xét. Tuy nhiên, nên lưu ý rằng đây là hành vi chỉ bị xử lý hình sự nếu người vi phạm đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án về hành vi này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Bởi vậy, nếu người vi phạm chưa từng bị xử phạt hoặc xử lý hình sự về hành vi này, họ sẽ chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi lấn đất hoặc chiếm đất theo Điều 13, Nghị định số 123/2024/NĐ-CP của Chính phủ.

Ngoài ra, hành vi “xây nhầm nhà” trên đất của người khác cũng có dấu hiệu cấu thành tội “Chiếm giữ trái phép tài sản” theo quy định tại Điều 176, Bộ luật Hình sự năm 2015. Theo đó, người nào cố tình không trả lại cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp tài sản trị giá từ 10 triệu đồng đến dưới 200 triệu đồng sau khi chủ sử hữu, người quản lý hợp pháp yêu cầu được nhận lại tài sản đó theo quy định của pháp luật thì bị phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 50 triệu đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm; phạm tội chiếm giữ tài sản trị giá 200 triệu đồng trở lên thì bị phạt tù từ 1 đến 5 năm.

Thái An