Xác định giới tính thi đấu tác động đến thể thao Việt Nam như thế nào?

Hướng đi không thể đảo ngược

Trong nhiều năm, thể thao thế giới đã tồn tại những tranh luận gay gắt về việc xác định giới tính thi đấu. Trường hợp các VĐV có khác biệt phát triển giới tính hoặc chuyển giới từng gây ra nhiều tranh cãi, điển hình ở môn điền kinh, nơi sự khác biệt về hormone có thể tạo ra lợi thế lớn.

Trước năm 2023, Liên đoàn Điền kinh thế giới (World Athletics – WA) áp dụng ngưỡng testosterone để phân loại VĐV đủ điều kiện thi đấu nội dung nữ một số nội dung thi đấu. Tháng 3-2023, WA mở rộng quy định cho tất cả các nội dung, đồng thời không cho phép nữ VĐV chuyển giới từng trải qua giai đoạn dậy thì nam thi đấu quốc tế.

Đội tuyển bóng chuyền U21 Việt Nam tại Giải U21 thế giới 2025.

Bước ngoặt mới sẽ đến từ ngày 1/9/2025, khi WA đưa vào áp dụng quy định yêu cầu tất cả VĐV nữ tham dự các giải có tính xếp hạng thế giới phải làm xét nghiệm gen SRY. Xét nghiệm này được thực hiện một lần trong sự nghiệp, nhằm xác định sự hiện diện của gen Y, yếu tố then chốt quyết định sự phát triển giới tính nam. Nếu xét nghiệm SRY cho kết quả dương tính, VĐV sẽ không được dự hạng mục nữ, trừ khi vượt qua quy trình thẩm định y khoa chi tiết theo quy định.

Quy định mới được đánh giá là bước tiến giúp chuẩn hóa và minh bạch hóa vấn đề xác định giới tính, giảm bớt các tranh cãi, đồng thời thể hiện xu thế ngày càng chặt chẽ trong thể thao quốc tế. Theo Liên đoàn điền kinh thế giới, đây là bước đi cần thiết để bảo vệ sự hấp dẫn và công bằng của thể thao nữ

Không chỉ điền kinh, nhiều môn khác như bơi, xe đạp, rugby, quyền Anh... cũng đã áp dụng các quy định nghiêm ngặt liên quan đến giới tính. Ủy ban Olympic quốc tế (IOC) từ năm 2021 đã trao quyền cho từng Liên đoàn thể thao quốc tế ban hành chi tiết, trên nguyên tắc bảo đảm công bằng và tôn trọng nhân quyền.

Bóng chuyền đến nay chưa có những quy định khắt khe như điền kinh, nhưng sự việc của đội tuyển bóng chuyền U21 nữ Việt Nam vừa qua cho thấy, đây không còn là vấn đề xa vời. Đội tuyển U21 bóng chuyền nữ Việt Nam không được công nhận kết quả hầu hết trận đấu vòng bảng Giải vô địch U21 thế giới và lý do cụ thể của việc này chưa được Liên đoàn Bóng chuyền thế giới công bố. Nhưng người hiểu chuyện cũng cho rằng, đó là lý do nhạy cảm, mang tính nhân văn nên phía Liên đoàn Bóng chuyền thế giới sẽ không công bố trước công luận.

Rồi sau đó là quyết định rút lui khỏi đội tuyển quốc gia của chủ công Bích Tuyền đi kèm những tâm tư về quy định liên quan đến tư cách VĐV của Liên đoàn Bóng chuyền thế giới. Dù lý do được đưa ra mang tính cá nhân nhưng sự kiện này một lần nữa khiến dư luận quan tâm đến tính nhạy cảm của vấn đề giới tính trong thể thao. Sự thiếu vắng của Bích Tuyền ở giải thế giới 2025 khiến người hâm mộ tiếc nuối, nhưng đồng thời cũng nhấn mạnh yêu cầu phải chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt quy định quốc tế để tránh những sự cố không mong muốn.

Trong tương lai, khi Liên đoàn Bóng chuyền thế giới (FIVB) xem xét cập nhật quy định, các đội tuyển chắc chắn sẽ phải chuẩn bị kỹ càng hơn.

Sẽ tác động tới thể thao Việt Nam?

Trong bối cảnh đó, việc chuẩn bị của thể thao Việt Nam càng trở nên cấp thiết. Thời gian qua, một số VĐV trọng điểm của môn điền kinh đã được tiến hành xét nghiệm gen để chuẩn bị cho các giải quốc tế sắp tới. Đây được xem là bước đi chủ động nhằm bảo đảm VĐV không gặp trục trặc vào phút chót.

Trong khi đó, một số đội tuyển khác cũng chuẩn bị sẵn sàng trước những yêu cầu của Liên đoàn thế giới những môn đó liên quan đến xác định giới tính của VĐV. Qua đó, xác định chắc chắn VĐV có thể thi đấu ở nội dung nữ hay không.

Và về lâu dài, điều này sẽ tác động mạnh đến công tác tuyển chọn VĐV. Trước đây, do chi phí xét nghiệm cao nên những nhà tuyển chọn ở địa phương thường chỉ chọn VĐV nữ theo cảm tính. Còn nay, khi Liên đoàn thế giới các môn thể thao ngày càng quy định rõ ràng liên quan đến giới tính thì việc xác định rõ giới tính ngay từ khâu tuyển chọn là việc bắt buộc. Tất nhiên, việc này cũng khá tốn kém nếu áp dụng cho mọi VĐV được tuyển chọn. Như hiện tại là khoảng 1,2 triệu đồng/mẫu xét nghiệm. Mức giá này còn rẻ hơn nhiều so với cách đây khoảng 20 năm. Khi đó, ở bộ môn điền kinh, khi làm xét nghiệm về giới tính cho một VĐV đã hết khoảng 20 triệu đồng.

Bác sĩ thể thao Phạm Mạnh Hùng, người từng có hàng chục năm gắn bó với các đội tuyển quốc gia, nhất là các môn võ, phân tích: “Đầu tư cho công tác xác định giới tính trong tuyển chọn là cần thiết, không chỉ để tuân thủ quy định quốc tế mà còn để bảo vệ chính VĐV. Nếu đến giải mới phát sinh tranh cãi, cả sự nghiệp của VĐV và uy tín đội tuyển đều bị ảnh hưởng. Chúng ta cần thay đổi tư duy, từ chỗ chỉ chú trọng thành tích sang xây dựng hệ thống tuyển chọn chuẩn mực, trong đó có kiểm tra y học và di truyền học”.

Theo ông Hùng, chi phí xét nghiệm không quá lớn so với tổng kinh phí đầu tư huấn luyện, nhưng lại có ý nghĩa then chốt, giúp sàng lọc sớm, bảo đảm công bằng và tránh tổn thương tinh thần cho VĐV. Ông nhấn mạnh: “Hệ thống tuyển chọn phải chuyên nghiệp, minh bạch và có sự đồng hành của y tế, tâm lý”. Ngay lúc này, vai trò của Trung tâm Doping và Y học thể thao càng cần được phát huy.

Theo các chuyên gia, để thích ứng, ngành thể thao Việt Nam cần chuẩn hóa quy trình xét nghiệm trong đó, đưa test SRY và các xét nghiệm y học khác vào hệ thống tuyển chọn, ít nhất với các VĐV chuẩn bị dự giải quốc tế. Bên cạnh đó phải làm tốt khâu bảo mật dữ liệu bởi thông tin di truyền là vấn đề nhạy cảm, cần có quy trình chặt chẽ để tránh rò rỉ, ảnh hưởng đến đời tư VĐV. Đồng thời, xây dựng đội ngũ chuyên gia tư vấn để đồng hành cùng VĐV trong các trường hợp đặc biệt.

Xác định giới tính VĐV là vấn đề phức tạp, nhạy cảm nhưng không thể né tránh. Với xu thế quốc tế đang ngày càng chặt chẽ, thể thao Việt Nam buộc phải thay đổi tư duy tuyển chọn, bổ sung các khâu y học hiện đại để đồng hành cùng VĐV. Chủ động thích ứng chính là cách tốt nhất để thể thao Việt Nam hội nhập, phát triển và bảo vệ quyền lợi của chính các VĐV.

Minh Hà