Xác định mục tiêu chiến lược trong thoái vốn nhà nước

Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Y tế Domesco (mã DMC, sàn HOSE).

Nhiều ý kiến cho rằng, để thành công, khi Nhà nước chỉ định mục tiêu thoái vốn cho các doanh nghiệp, cần phải xác định rõ đâu là mục tiêu quan trọng nhất: Thoái vốn để doanh nghiệp chuyển mình hay là thu về lợi nhuận tối đa?

Bộ Tài chính vừa có báo cáo cập nhật tình hình cổ phần hóa, thoái vốn; đồng thời, thực hiện quyền, trách nhiệm của cơ quan đại diện chủ sở hữu, xây dựng kịch bản sản xuất, kinh doanh của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đến quý I/2025. Báo cáo cho thấy, muốn đạt được mục tiêu đặt ra thì trong những tháng còn lại năm 2025 phải cổ phần hóa 30 doanh nghiệp.

Liên tiếp thất bại

Từ đầu năm 2025 đến nay, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) đã thông báo hủy bỏ 5 phiên đấu giá cổ phần và chào bán cạnh tranh tại ba doanh nghiệp có vốn nhà nước. Cụ thể, các phiên đấu giá cổ phần của Công ty CP Cơ khí Ô-tô Uông Bí và Công ty CP Cơ điện Uông Bí - Vinacomin (mã chứng khoán: UEM), thuộc sở hữu của Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, đã bị hủy.

Tương tự, phiên chào bán cổ phần của Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 8 (Cienco8), thuộc sở hữu của Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC), cũng không thể tổ chức. Ngoài ra, phiên đấu giá cổ phần của Công ty CP Du lịch dầu khí Sa Pa, do Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết tỉnh Lào Cai sở hữu, cũng bị hủy bỏ. Đặc biệt, đối với Cienco8, SCIC đã hai lần hủy phiên đấu giá cổ phần.

Tương tự, Sở Giao dịch chứng khoán TP Hồ Chí Minh (HoSE) cũng công bố hủy bỏ ba phiên đấu giá và chào bán cổ phần tại các doanh nghiệp nhà nước gồm: phiên đấu giá cổ phần do SCIC sở hữu tại Công ty CP Xuất nhập khẩu y tế Domesco (mã chứng khoán: DMC); phiên chào bán cổ phần ra công chúng tại Công ty CP Thương mại Hóc Môn (mã chứng khoán: HTC), thuộc sở hữu của Công ty Xăng dầu Khu vực II - TNHH MTV; và phiên chào bán cổ phần tại Công ty CP Thủy điện Miền Trung (mã chứng khoán: CHP), do Tổng công ty Điện lực Miền Nam (EVNSPC) và Công ty CP Tư vấn xây dựng Điện 3 (TV3) sở hữu.

Ngoại trừ hai trường hợp của UEM và HTC, mỗi trường hợp ghi nhận chỉ một nhà đầu tư đăng ký tham gia, các phiên còn lại không thu hút được sự quan tâm từ phía nhà đầu tư và không đáp ứng đủ điều kiện tổ chức, dẫn đến kết quả không thành công.

Một số doanh nghiệp đã tiến hành thoái vốn nhà nước từ hai đến ba lần nhưng chưa thành công. Chẳng hạn, Domesco đã không thể thoái vốn thành công lần thứ ba vào tháng 4 vừa qua. Theo kế hoạch, SCIC bán đấu giá gần 12,1 triệu cổ phiếu DMC với giá khởi điểm gần 1.531,5 tỷ đồng (127.046 đồng/cổ phiếu).

Mặc dù cổ phiếu DMC ghi nhận các phiên tăng trần mạnh mẽ trong giai đoạn công bố thông tin thoái vốn, nhưng đến thời điểm chào bán vào ngày 29/4/2025, không có nhà đầu tư nào đăng ký tham gia. Trước đó, vào tháng 2/2025, phiên đấu giá này cũng không thành công do thiếu nhà đầu tư. Vào năm 2019, SCIC cũng không thể bán hết 34,71% vốn tại DMC vì không có nhà đầu tư tham gia.

Trong lần đấu giá gần đây, giá khởi điểm được đưa ra là 119.600 đồng/cổ phần, tương đương với tổng giá trị hơn 1.440 tỷ đồng cho lô cổ phiếu, cao gấp đôi mức giá thị trường của DMC vào thời điểm đó, khi cổ phiếu này giao dịch quanh mức 62.000 đồng, với đợt tăng trong tháng 3 đạt mức gần 71.000 đồng/cổ phiếu.

Giao quyền nhưng không buông lỏng giám sát

Theo các chuyên gia, việc liên tiếp phải hủy các phiên đấu giá là một dấu hiệu cho thấy những khó khăn kéo dài trong quá trình thoái vốn nhà nước. Nguyên nhân chính của vấn đề này là sự chênh lệch quá lớn giữa kỳ vọng giá của bên bán và tâm lý thận trọng của nhà đầu tư, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường tài chính vẫn chưa ổn định.

Tuy nhiên, điều đáng nói là dù trải qua nhiều lần thất bại, SCIC vẫn kiên định thoái vốn theo đúng các điều khoản đã đặt ra. Nguyên nhân có thể là do tuân thủ quy định và quan trọng nhất là không được làm thất thoát vốn.

Một yếu tố khác ảnh hưởng tiến trình thoái vốn là chính bản thân các tổ chức đại diện vốn, như SCIC hay PVN. Mặc dù những tổ chức này không thiếu nguồn lực tài chính, với lượng tiền gửi lớn tại các ngân hàng, nhưng các doanh nghiệp trong diện thoái vốn lại mang lại tỷ lệ cổ tức cao, trở thành "gà đẻ trứng vàng" cho Nhà nước. Chẳng hạn, tại PVI, tỷ lệ cổ tức trên thị giá cổ phiếu luôn đạt hơn 5%. Vì vậy, không phải lúc nào việc thoái vốn tại những doanh nghiệp có lợi suất cao cũng là lựa chọn hợp lý.

Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV dự kiến sẽ thông qua Luật Quản lý và Đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp, với kỳ vọng thiết lập lại "luật chơi" cho khu vực doanh nghiệp nhà nước. Theo đó, Chính phủ sẽ phân cấp các hoạt động đầu tư và chuyển nhượng dự án, điều này là cần thiết và sẽ mang lại hiệu quả nếu được thiết kế với những cơ chế và ràng buộc thể chế đủ mạnh mẽ.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm cho rằng, việc chuyển nhượng dự án hay thoái vốn nhà nước là những quyết định cực kỳ nhạy cảm, bởi chúng ảnh hưởng trực tiếp đến quyền kiểm soát và dòng vốn của Nhà nước trong các lĩnh vực chiến lược.

Do đó, việc giao quyền phân cấp cho Chính phủ là cần thiết, nhưng chỉ có thể phát huy tác dụng nếu kèm theo một hệ thống thể chế mạnh mẽ, minh bạch và có cơ chế giám sát rõ ràng. Điều quan trọng không phải là ai quyết định, mà là cơ chế ra quyết định phải có tiêu chí rõ ràng, hậu kiểm chặt chẽ và công khai thông tin đầy đủ. Chỉ khi đó, việc phân cấp sẽ không dẫn đến thất thoát, lợi ích nhóm hay lạm dụng quyền lực.

Cũng theo ông Tú, Na Uy và Trung Quốc là các thí dụ về việc quản lý chuyển nhượng vốn công hiệu quả. Na Uy yêu cầu công khai thông tin trước và sau giao dịch, và tất cả các bên đều phải giải trình với Nghị viện. Trung Quốc sau những sai sót trong thoái vốn đã điều chỉnh cơ chế, yêu cầu đấu giá công khai và báo cáo trách nhiệm cho cơ quan giám sát. Với Việt Nam, để vận hành hiệu quả, cần ba lớp kiểm soát: tiêu chí rõ ràng về tài sản và rủi ro, cơ chế công khai thông tin, và trách nhiệm giải trình cụ thể.

Một số chuyên gia khác cũng cho rằng, khi Nhà nước chỉ định mục tiêu thoái vốn cho các doanh nghiệp, cần phải xác định rõ đâu là mục tiêu quan trọng nhất: là thoái vốn hay là thu về lợi nhuận tối đa? Thoái vốn không chỉ mang lại tiền cho Nhà nước mà còn là cơ hội để doanh nghiệp thoát khỏi “cái bóng” Nhà nước, trở nên độc lập hơn, mạnh mẽ hơn.

Tuy nhiên, nếu tư duy còn bị phân tán với mục tiêu quá nhiều, việc thoái vốn sẽ luôn gặp khó khăn. Điều này dẫn đến việc lãng phí nguồn lực, một vấn đề lớn hơn nhiều so với những thất thoát nhỏ, khi Nhà nước có thể bán vốn với mức giá hợp lý, sát với giá thị trường và đạt được những lợi ích lớn hơn.

THÙY LINH