Xây dựng đô thị thông minh từ nền tảng đổi mới sáng tạo

Quang cảnh hội thảo

Hội thảo “Kiến tạo đô thị thông minh dựa trên nền tảng khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo”, diễn ra ngày 5/11, tại Hà Nội, trong khuôn khổ Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025, đã thu hút đông đảo các nhà hoạch định chính sách, nhà khoa học, chuyên gia và lãnh đạo địa phương tham dự.

Đô thị thông minh: Từ chủ trương của Đảng đến hành động thực tiễn

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Trần Quốc Thái, Cục trưởng Cục Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng) nhấn mạnh: “Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên của công nghệ và chuyển đổi số, nơi đổi mới sáng tạo không chỉ là lựa chọn, mà là động lực cốt lõi định hình tương lai. Phát triển đô thị thông minh là phương thức hiện thực hóa khát vọng xây dựng không gian sống xanh, an toàn, bao trùm và đáng sống của Việt Nam”.

Trong những năm qua, Đảng và Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quan trọng để cụ thể hóa định hướng này. Tiêu biểu là Nghị quyết số 06-NQ/TW năm 2022 về quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị bền vững đến năm 2030, tầm nhìn 2045; và Nghị quyết số 57-NQ/TW năm 2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Gần đây nhất, Nghị định số 269/2025/NĐ-CP ngày 14/10/2025 đã tạo hành lang pháp lý đồng bộ đầu tiên cho phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam, thể hiện quyết tâm và cam kết mạnh mẽ của Chính phủ.

Nhờ đó, diện mạo các đô thị thông minh ở Việt Nam đã dần hình thành. Hiện nay, 26 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã phê duyệt đề án hoặc kế hoạch phát triển đô thị thông minh, nhiều nơi đã đưa vào vận hành trung tâm điều hành thông minh (IOC) và các nền tảng dữ liệu bước đầu phục vụ quản lý đô thị, an ninh, y tế, giáo dục và giao thông.

Những kết quả này bước đầu khẳng định sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động, tạo cơ chế hợp tác hiệu quả giữa chính quyền, doanh nghiệp, nhà khoa học và người dân trong việc khai thác ứng dụng công nghệ số, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đô thị.

Tuy nhiên, theo ông Trần Quốc Thái, hành trình đến đô thị thông minh toàn diện vẫn còn nhiều thách thức. Trước hết là cơ chế, chính sách chưa theo kịp tốc độ phát triển của công nghệ; hạ tầng số còn thiếu và yếu; nguồn nhân lực chất lượng cao về quản trị dữ liệu, an ninh mạng, phân tích đô thị chưa đáp ứng yêu cầu. Bên cạnh đó, việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành vẫn còn hạn chế, làm giảm hiệu quả ứng dụng thực tiễn.

Cục trưởng Trần Quốc Thái cho rằng, để vượt qua những rào cản này, mỗi địa phương cần xác định bản sắc đô thị và lợi thế đặc thù riêng, từ đó lựa chọn mô hình phát triển thông minh phù hợp. “Không có một công thức chung cho mọi đô thị. Điều quan trọng là địa phương biết mình có gì, cần gì và sẵn sàng thay đổi như thế nào,” ông nhấn mạnh.

Đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - hai trụ cột của đô thị thông minh

Phát biểu dẫn đề tại hội thảo, TS. Đặng Việt Dũng, Chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam cho rằng: “Nghị quyết 57-NQ/TW đã xác định rõ, phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá hàng đầu, là động lực chủ yếu để thúc đẩy phát triển nhanh, bền vững và tránh nguy cơ tụt hậu.”

Theo ông, ba yếu tố này cũng chính là “linh hồn” của quá trình kiến tạo đô thị thông minh, bởi mọi khía cạnh của đô thị thông minh, từ quy hoạch, đầu tư, hạ tầng đến quản trị và dịch vụ công đều phải dựa trên nền tảng công nghệ, dữ liệu và sự đổi mới.

Theo TS. Đặng Việt Dũng, một đô thị thông minh không chỉ là nơi “có nhiều công nghệ”, mà phải là nơi công nghệ phục vụ con người, giúp nâng cao chất lượng sống, đảm bảo an toàn và bền vững.

Đồng quan điểm, PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh, Phó Cục trưởng Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho hay, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là ba trụ cột nền tảng cho phát triển bền vững quốc gia.

PGS.TS. Hoàng Hữu Hạnh cho rằng, chuyển đổi số không chỉ là quá trình số hóa dữ liệu hay dịch vụ, mà là đổi mới toàn diện cách sống, cách làm việc và cách quản trị xã hội, trong đó người dân và doanh nghiệp là trung tâm.

Theo ông Hạnh, đô thị thông minh là “kết tinh” của chuyển đổi số - nơi công nghệ, dữ liệu và sáng tạo được áp dụng vào mọi lĩnh vực đô thị: từ quy hoạch hạ tầng, quản lý giao thông, môi trường, đến dịch vụ y tế, giáo dục, an sinh xã hội.

“Chuyển đổi số cung cấp phương pháp, công nghệ và giải pháp để vận hành đô thị thông minh hiệu quả. Ngược lại, đô thị thông minh là môi trường lý tưởng để thử nghiệm và tối ưu hóa các sáng kiến chuyển đổi số. Hai tiến trình này không thể tách rời mà luôn song hành, tạo sức mạnh tổng hợp”, ông Hạnh nhấn mạnh.

Việc Chính phủ ban hành Nghị định 269/2025/NĐ-CP về phát triển đô thị thông minh được xem là cột mốc quan trọng, lần đầu tiên tạo khung pháp lý toàn diện cho lĩnh vực này. Nghị định quy định rõ ràng về quy hoạch, đầu tư, xây dựng, quản lý và vận hành đô thị thông minh, qua đó giúp các địa phương có căn cứ cụ thể để triển khai.

Trên cơ sở đó, Phó Cục trưởng Hoàng Hữu Hạnh khuyến nghị mỗi tỉnh, thành cần sớm xây dựng đề án phát triển đô thị thông minh phù hợp với điều kiện thực tế, đồng thời đẩy mạnh các dự án thí điểm ứng dụng công nghệ mới, phát triển hạ tầng số và đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên trách về đô thị thông minh - yếu tố nhân lực mà nhiều địa phương hiện còn thiếu.

Hải Yến