Xây dựng văn hóa trong Đảng - Nền tảng của đạo đức, văn minh, liêm chính

Những câu thơ đó đã tạc vào trái tim, khối óc của mỗi đảng viên, lan tỏa trong xã hội và là mục đích, phương châm chính trong hành động của Đảng. Đạo đức, văn minh như ngọn đuốc soi đường, đã ghi những dấu son trong từng giai đoạn cách mạng của dân tộc.

Trong Kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc hôm nay, đạo đức - văn minh vẫn vẹn nguyên sứ mệnh của ngọn đuốc soi đường, song cũng cần được nâng tầm để thích ứng với những yêu cầu mới của thời đại, những thách thức đặt ra với người Đảng viên, với tổ chức Đảng trong bối cảnh mới. Sự nâng tầm này, nhìn sâu xa, chính là xây dựng văn hóa trong Đảng - nền tảng vững chắc của đạo đức, văn minh, liêm chính.

Bài 1: Hệ giá trị trong thời kỳ mới

65 năm sau lời khẳng định đầy tự hào của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Đảng ta là đạo đức, là văn minh” - cũng tròn 95 năm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (1930 - 2025), câu chuyện về văn hóa trong Đảng vẫn tiếp tục âm vang với ý nghĩa thời đại mới. Bởi trong bối cảnh cả nước đang khí thế bước vào Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc với yêu cầu phát triển nhanh và bền vững, văn hóa trong Đảng được nhìn nhận không chỉ ở đạo đức, kỷ luật hay nêu gương, liêm chính, mà cần thiết trở thành hệ giá trị cốt lõi bảo đảm cho Đảng luôn vững vàng trước mọi biến động, giữ trọn niềm tin của Nhân dân.

Tổng Bí thư Tô Lâm với lãnh đạo thành phố Hà Nội và các đại biểu dự Đại hội Đại biểu Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 - 2030. Ảnh: Thanh Hải

Nhận diện văn hóa trong Đảng

Khi bàn về “văn hóa trong Đảng”, nhiều người thường liên tưởng đến phẩm chất đạo đức của đảng viên, đến lối sống, ứng xử trong sinh hoạt Đảng. Song ở tầm sâu hơn, văn hóa trong Đảng không chỉ là vấn đề đạo đức cá nhân, mà là một hệ giá trị cốt lõi, nền tảng cho bản lĩnh, trí tuệ và phương thức lãnh đạo của Đảng trong thời kỳ mới. Hệ giá trị đó là tổng hòa của lý tưởng, niềm tin, chuẩn mực và cách hành xử của tổ chức Đảng và từng đảng viên, được thể hiện nhất quán từ trong tư duy lãnh đạo, đến phương pháp, phong cách và hành động. Nếu văn hóa dân tộc là “hồn cốt” của quốc gia, thì văn hóa trong Đảng chính là “hồn cốt” của Đảng - yếu tố quyết định sức mạnh tinh thần, tính chính danh và khả năng dẫn dắt xã hội.

Văn hóa trong Đảng, về bản chất, là văn hóa lãnh đạo, văn hóa cầm quyền, văn hóa nêu gương - những giá trị đặc trưng của một Đảng cách mạng đã trở thành Đảng cầm quyền 95 năm qua. Đây là loại hình văn hóa đặc biệt, khác với văn hóa trong đời sống xã hội nói chung, bởi nó gắn liền với quyền lực, trách nhiệm, niềm tin và sự phục vụ Nhân dân. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều chuyên gia khẳng định, văn hóa trong Đảng không thể chỉ đo bằng lời nói hay khẩu hiệu, mà được thể hiện bằng tư duy chiến lược, phương pháp lãnh đạo khoa học, tổ chức thực hiện nghiêm túc, phong cách liêm chính và tinh thần phục vụ tận tụy. TS Nguyễn Quang Ngọc - Trưởng khoa Xây dựng Đảng, Trường Chính trị Trần Phú nhận định: “Văn hóa Đảng là một bộ phận của văn hóa dân tộc; là nơi hội tụ, kết tinh, biểu hiện tập trung nhất của văn hóa, trí tuệ dân tộc; là thước đo trình độ trưởng thành của Đảng và là nhân tố quan trọng quyết định năng lực lãnh đạo, khả năng cầm quyền của Đảng. Chính vì vậy, xây dựng văn hóa Đảng, để Đảng thực sự là đạo đức, là văn minh, là danh dự và lương tâm của dân tộc là trách nhiệm của mỗi tổ chức Đảng và mọi cán bộ, đảng viên”.

Trong những năm gần đây, khi Đảng ta xác định nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện, đồng bộ về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ, thì văn hóa trong Đảng được nhìn nhận như một trụ cột mới - một “chiều sâu” của công tác xây dựng Đảng. Văn hóa đó hiện diện trong tư duy đổi mới của Đảng, thể hiện ở bản lĩnh “nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, tôn trọng sự thật” như tinh thần của Nghị quyết T.Ư 4 khóa XI, tiếp tục được đề cao ở Nghị quyết T.Ư 4 khóa XII, và một lần nữa được nhấn mạnh ở Nghị quyết T.Ư 4 khóa XIII. Văn hóa đó hiện diện trong phong cách lãnh đạo khoa học, dân chủ, thực tiễn và trong trách nhiệm nêu gương của người đứng đầu “đảng viên đi trước, làng nước theo sau”.

Văn hóa trong Đảng là chìa khóa, là nền tảng để giữ vai trò cầm quyền của Đảng, làm cho Đảng trong sạch, vững mạnh; làm cho ý Đảng gắn kết với lòng dân, lòng dân gắn kết ý Đảng. Văn hóa của cán bộ, đảng viên là “bộ gen” của tổ chức Đảng, tạo nên tính bền vững, trong sạch của Đảng, phải đưa văn hóa vào bên trong hệ điều tiết của cơ thể Đảng, văn hóa trong Đảng phải trở thành trung tâm Cương lĩnh của Đảng.

PGS.TS Bùi Đình Phong - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Ở tầm tổ chức, văn hóa trong Đảng còn thể hiện ở phương thức lãnh đạo bằng nêu gương, bằng thuyết phục, bằng hành động, chứ không chỉ bằng mệnh lệnh hành chính. Mỗi nghị quyết, chỉ thị hay chủ trương lớn của Đảng không chỉ đúng về chính trị, chuẩn về pháp lý, mà còn thấm đẫm tinh thần nhân văn, tôn trọng quy luật khách quan, hướng tới xã hội với mục tiêu duy nhất là phục vụ con người, vì lợi ích của Nhân dân mà chiến đấu. Chính vì vậy, nói tới văn hóa trong Đảng là nói tới tư duy lãnh đạo có văn hóa, phương pháp quản trị quyền lực có văn hóa và phong cách cầm quyền lấy dân làm gốc.

Từ những biểu hiện cụ thể như cách tổ chức sinh hoạt Đảng, xử lý công việc, lắng nghe và phản hồi ý kiến của Nhân dân, hay ứng xử của cán bộ, đảng viên trong công vụ, văn hóa trong Đảng trở thành thước đo của chất lượng chính trị. Một tổ chức Đảng có văn hóa là biết đặt lợi ích chung lên trên, có kỷ cương nhưng nhân ái, có nguyên tắc nhưng linh hoạt, có quyền lực nhưng quyền lực được kiểm soát chặt chẽ. Và một đảng viên có văn hóa là người biết giữ mình, biết tự soi, tự sửa, biết đặt danh dự chính trị lên trên lợi ích vật chất.

Chính vì thế, trong thời kỳ mới - khi đất nước bước vào giai đoạn phát triển nhanh, bền vững, hội nhập sâu với thế giới, việc nhận diện, củng cố và phát triển văn hóa trong Đảng như một hệ giá trị cốt lõi trở nên cấp thiết. Bởi nếu không có văn hóa, quyền lực dễ bị tha hóa; nếu không có giá trị định hướng, hành vi cầm quyền dễ xa rời Nhân dân.

Từ đạo đức đến văn hóa trong Đảng

“Đạo đức là cái gốc của người cách mạng” là một trong những luận điểm nổi bật trong tư tưởng Hồ Chí Minh đã được Đảng ta khẳng định trong nhiều văn kiện. Đó là tư tưởng đi cùng thời đại, cho đến giờ vẫn vẹn nguyên giá trị. Nhưng trong Kỷ nguyên mới, khi Đảng không chỉ lãnh đạo kháng chiến mà còn cầm quyền trong thời bình, lãnh đạo phát triển, thì yêu cầu đặt ra không dừng ở đạo đức cá nhân, mà phải xây dựng văn hóa trong Đảng - tức là xây dựng “nền tảng văn hóa” của Đảng cầm quyền. Nếu đạo đức là phẩm chất của con người cách mạng, thì văn hóa trong Đảng là không gian tinh thần mà trong đó những phẩm chất ấy được nuôi dưỡng, lan tỏa, trở thành chuẩn mực chung của tổ chức. Nói cách khác, đạo đức là “hạt nhân”, còn văn hóa là “môi trường”, môi trường ấy định hình cách Đảng vận hành, cách Đảng lãnh đạo và cách Đảng ứng xử với Nhân dân.

Từ sau Đại hội XIII, khái niệm “xây dựng Đảng về văn hóa” đã được đề cập ngày càng rõ nét. Trong nhiều bài viết, bài phát biểu, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh việc xây dựng văn hóa trong Đảng là gốc của mọi công việc, là điều kiện để Đảng ta trong sạch, vững mạnh, xứng đáng là đạo đức, là văn minh như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy. Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ: “Đảng ta xác định: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta. Nói sâu sắc, ngắn gọn như Bác Hồ là "Văn hóa soi đường cho quốc dân đi"”.

Điều đó có nghĩa, văn hóa trong Đảng chính là nền tảng tinh thần của quyền lực chính trị, là “phần mềm vận hành” giúp Đảng lãnh đạo bằng uy tín, bằng giá trị, chứ không chỉ bằng mệnh lệnh hành chính. Điều đó cũng khẳng định một tầm nhìn mới: xây dựng Đảng không chỉ là chỉnh đốn tổ chức, không chỉ là phòng chống suy thoái, mà phải là xây dựng một hệ giá trị văn hóa mới của Đảng cầm quyền trong thời đại Hồ Chí Minh. Hệ giá trị ấy bao gồm: Trung thành - Liêm chính - Trách nhiệm - Sáng tạo - Nêu gương - Phục vụ Nhân dân. Đây không chỉ là khẩu hiệu, mà phải trở thành “chuẩn hành xử” trong mọi mối quan hệ: giữa Đảng với dân, giữa cán bộ với tổ chức, giữa lời nói với hành động. Một tổ chức Đảng có văn hóa là tổ chức biết đề cao đối thoại, biết trân trọng ý kiến khác biệt, biết lắng nghe dân nói và chịu trách nhiệm trước dân. Một người đảng viên có văn hóa là người dám nhận trách nhiệm khi sai, dám từ chức khi không hoàn thành nhiệm vụ, dám bảo vệ lẽ phải, sự thật và chống lại cái sai dù khó khăn.

Đưa khái niệm “văn hóa trong Đảng” lên tầm “hệ giá trị” là bước phát triển quan trọng trong tư duy xây dựng Đảng. Bởi đạo đức dù cao quý đến đâu, nếu không được đặt trong môi trường văn hóa lành mạnh, sẽ dễ bị mai một; còn văn hóa, nếu không dựa trên nền đạo đức sẽ trở nên hình thức. Do đó, Đảng ta coi xây dựng văn hóa trong Đảng là bước phát triển tự nhiên nhưng tất yếu của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện: từ chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức đến văn hóa. Thực tế cho thấy, khi văn hóa trong Đảng được coi trọng, phương thức lãnh đạo của Đảng cũng được nâng tầm. Thay vì chỉ lãnh đạo bằng mệnh lệnh, bằng quy định, bằng kiểm tra, Đảng lãnh đạo bằng uy tín, bằng nêu gương, bằng sức lan tỏa giá trị. Đó chính là cách cầm quyền hiện đại, bền vững dựa trên sự đồng thuận xã hội, chứ không phải sự áp đặt hành chính. Ví như ở Hà Nội, việc thực hiện Quy định số 37-QĐ/TW ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành T.Ư về những điều đảng viên không được làm đã được triển khai gắn với các tiêu chí văn hóa công vụ, văn hóa giao tiếp, văn hóa phục vụ Nhân dân, tạo nên môi trường “Đảng viên là công bộc, chứ không là quan chức”.

Nếu “văn hóa còn thì dân tộc còn” thì dưới góc độ chính trị, văn hóa Đảng là nhân tố cơ bản - rường cột của văn hóa của hệ thống chính trị Việt Nam hiện đại, có ý nghĩa quyết định mọi thành công sự nghiệp lãnh đạo, cầm quyền của Đảng thật sự thấm đẫm đạo đức và văn minh, mang tầm vóc quốc tế, hòa quyện trong dòng chảy của văn hóa nhân loại thời đại ngày nay.

Trong thời đại số, khi công khai, minh bạch trở thành yêu cầu bắt buộc; khi thông tin được lan truyền với tốc độ của ánh sáng, thì văn hóa trong Đảng càng trở thành “lá chắn mềm” bảo vệ niềm tin của Nhân dân. Một phát ngôn sai, một hành vi thiếu chuẩn mực, một biểu hiện xa dân đều có thể gây tổn hại tới uy tín của Đảng. Bởi vậy, xây dựng văn hóa trong Đảng chính là xây dựng năng lực tự điều chỉnh của Đảng trong bối cảnh mới; năng lực đó không chỉ bằng pháp luật, mà bằng giá trị và tự trọng chính trị.

Những giá trị cốt lõi mang tính thời đại

Giới nghiên cứu lịch sử nhận định, đất nước đang bước vào giai đoạn của chuyển đổi số, kinh tế tri thức, hội nhập toàn cầu, Đảng ta - với vai trò lãnh đạo toàn diện, đứng trước yêu cầu đổi mới phương thức cầm quyền, yêu cầu thể hiện bản lĩnh của một Đảng văn minh, hiện đại, nhân văn. Điều đó đòi hỏi phải xác lập và củng cố hệ giá trị văn hóa của Đảng không chỉ mang tính kế thừa, mà còn mang tinh thần thời đại.

Trên nền tảng tư tưởng Hồ Chí Minh và truyền thống cách mạng, cần xác lập rõ những giá trị cốt lõi cần có ấy chính là sự trung thành - trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, Nhân dân, với con đường xã hội chủ nghĩa. Đây là gốc của mọi giá trị. Trong mọi biến động, Đảng chỉ thực sự vững mạnh khi giữ được lòng trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Đó chính là sự liêm chính và công bằng trong cầm quyền. Liêm chính không chỉ là không tham nhũng, tiêu cực, mà còn là sự minh bạch trong tư duy, hoạt động, công tâm trong đánh giá, dám chịu trách nhiệm trong chỉ đạo, điều hành. Đây là biểu hiện cụ thể của văn hóa quyền lực.

Đó còn là sự dân chủ và nhân văn trong lãnh đạo giúp Đảng “gần dân, hiểu dân, trọng dân”; là sự nêu gương và trách nhiệm. Bởi văn hóa trong Đảng bắt đầu từ người đứng đầu; một tổ chức có kỷ luật cao không chỉ nhờ quy chế chặt chẽ, mà nhờ người lãnh đạo có văn hóa nêu gương, nói đi đôi với làm. Đó còn là sự sáng tạo và đổi mới, mà như các chuyên gia phân tích: Một Đảng có văn hóa là Đảng biết học hỏi, biết tự đổi mới, biết đặt câu hỏi trước chính mình; tinh thần đổi mới ấy là biểu hiện của văn hóa tư duy. Đó còn là sự xác định phục vụ Nhân dân là mục tiêu tối thượng. Văn hóa cầm quyền của Đảng thể hiện ở tinh thần “lấy dân làm gốc”, ở thái độ tận tâm của đội ngũ cán bộ công vụ, ở sự minh bạch, trách nhiệm trong từng chính sách.

Tại Hội thảo khoa học quốc gia “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng văn hóa trong Đảng giai đoạn mới” (tháng 1/2025), Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận T.Ư Nguyễn Trọng Nghĩa đã phân tích: “Xây dựng văn hóa trong Đảng được hiểu là toàn bộ hoạt động xác lập và thực thi những giá trị căn bản, những chuẩn mực văn hóa tốt đẹp của Đảng nhằm khẳng định, củng cố, phát huy vai trò của tổ chức Đảng, tính tiền phong, gương mẫu về mọi mặt của đội ngũ đảng viên, để lan tỏa và truyền cảm hứng trong toàn xã hội, góp phần xây dựng Đảng ta trong sạch, vững mạnh và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đó là quá trình chuyển hóa những nhiệm vụ chính trị của Đảng thành những giá trị, những chuẩn mực, thành nhu cầu tự giác, tự nguyện của toàn Đảng và của mỗi cán bộ, đảng viên”.

Có thể nói, trong kỷ nguyên chuyển đổi toàn diện, khi xã hội vận động nhanh, giá trị biến động, niềm tin cần được củng cố, văn hóa trong Đảng chính là cái gốc để giữ vững bản sắc chính trị và uy tín lãnh đạo. Trong bài viết “Rạng rỡ Việt Nam” nhân dịp kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Tiếp tục xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh. Đây là nhiệm vụ có ý nghĩa quyết định đối với sự tồn tại, phát triển của Đảng”. Câu nói đó có ý nghĩa như kim chỉ nam cho thời kỳ mới: xây dựng Đảng bằng văn hóa là cách để Đảng trường tồn bằng niềm tin và đạo đức.

(Còn nữa)

Hoàng Thu Vân - Nguyệt Thu