Xu hướng 'sách số': Tín hiệu tích cực cho văn hóa đọc

Xuất bản sách số đang là “mỏ vàng” của thế giới.

Những năm gần đây, với sự ra đời của loại hình sách số, nhiều tín hiệu cho thấy giới trẻ vẫn dành sự quan tâm đáng kể cho việc đọc. Các hội chợ sách, ngày hội đọc sách như Hội sách TP.HCM, Hội sách Hà Nội... thu hút hàng chục nghìn lượt bạn trẻ tham gia. Các cộng đồng đọc sách như Goodreads, Tiki Book Club liên tục sôi nổi thảo luận, chia sẻ cảm nhận, giới thiệu sách mới.

Hàng loạt trào lưu liên quan đến sách xuất hiện trên các nền tảng như TikTok, Facebook, YouTube: Review sách, book challenge (thử thách đọc sách), hay trào lưu BookTok (xu hướng, trào lưu sách trên TikTok). Điều này giúp cả sách số lẫn sách in tiếp cận nhanh chóng hơn với công chúng, tạo ra những "hiện tượng" sách được nhiều người quan tâm.

Bên cạnh đó, xu hướng đọc sách kỹ năng, sách self-help, sách phát triển bản thân đang bùng nổ, cho thấy nhu cầu học hỏi và hoàn thiện bản thân qua việc đọc trong giới trẻ hiện nay là rất lớn. Đặc biệt là sự phát triển của sách nói (audiobook), sách điện tử (e-book) giúp việc đọc trở nên dễ tiếp cận, linh hoạt hơn, phù hợp với lối sống bận rộn.

Trào lưu BookTok tạo ra những "hiện tượng" sách được nhiều người quan tâm.

Xu hướng này được dự báo sẽ ngày càng phổ biến khi tỉ lệ người sử dụng smartphone tại Việt Nam tiếp tục tăng. Trên mạng xã hội, nhiều hội nhóm về sách nói, sách số được không ít người dùng quan tâm. Chẳng hạn, group “Sách Nói - Nghe Sách Hay Mỗi Ngày” có đến 29.000 thành viên, “Kho sách điện tử” có 6.100 thành viên, “Sách Nói và Ebook Hay Miễn Phí - DakotaBooks” thu hút 3.300 thành viên...

Thực tế, công nghệ đã mở ra nhiều hình thức đọc mới, ngoài sách nói đang phổ biến thì còn có sách tương tác, sách thực tế ảo.... Dù có đôi chút bất tiện khi yêu cầu phải cần thiết bị chuyên dụng cho sách số, nhưng bù lại độc giả lại có được trong tay cả kho tàng sách, từ các đầu sách mới xuất bản cho đến nhiều tác phẩm văn học kinh điển của hàng thế kỷ trước.

Số liệu thống kê từ Waka cho thấy, người Việt hiện nay đang có xu hướng tích cực hơn trong việc đọc. Cụ thể, số thời gian đọc trung bình mỗi tuần của người Việt là 13 giờ 15 phút, vượt qua cả các quốc gia có truyền thống đọc mạnh như Ấn Độ (10 giờ 42 phút), Thái Lan (9 giờ 24 phút) hay Trung Quốc (8 giờ).

Nhờ sự ra đời của sách số, người Việt hiện nay đang có xu hướng tích cực hơn trong việc đọc.

Điều đáng nói là chính giới trẻ, đặc biệt là nhóm tuổi 18 – 24, đang dẫn đầu xu hướng này. Cụ thể, 51% người dùng Waka nằm trong độ tuổi 18 – 24. Tiếp theo là nhóm 25 - 34 tuổi chiếm 39%. Độ tuổi từ 35 trở lên chỉ chiếm 10%. Nghĩa là Gen Z và Millennials là lực lượng chủ chốt tác động đến xu hướng mới trong văn hóa đọc.

Đọc sách số không chỉ gọn nhẹ, tiện lợi, nhiều đầu sách trong một thiết bị điện tử, mà còn giúp người đọc tiết kiệm kha khá chi phí. Thống kê của Waka cho thấy, trung bình một người đọc 3 cuốn sách mỗi tuần, tương đương 12 - 15 cuốn/tháng.

Nếu mua sách giấy, mức chi này lên đến khoảng 1.800.000 đồng/năm. Trong khi đó, với dịch vụ đọc sách số, người dùng chỉ phải bỏ ra số tiền tương đương 1 cốc trà sữa mỗi tháng để tiếp cận kho sách đủ mọi thể loại.

Thêm vào đó, 65% người đọc trên Waka dành hơn 5 giờ mỗi tuần cho việc đọc, phần lớn lựa chọn đọc trên điện thoại di động - hình thức linh hoạt, không tốn diện tích và dễ dàng sử dụng mọi lúc, mọi nơi. Thống kê về mặt nội dung của Waka cũng cho thấy, văn học, kỹ năng mềm và nuôi dạy con là những nội dung được bạn đọc quan tâm nhiều nhất.

Hiện nay, nhiều cơ quan, tổ chức cho đến cá nhân đang tích cực tham gia vào việc phát triển văn hóa đọc dựa vào ứng dụng công nghệ. Điều này thể hiện rất rõ thông qua các đề án, dự án lớn đã và đang được triển khai từ Chính phủ tới các Bộ, ngành, địa phương với nhiều sự kiện và các cuộc thi được tổ chức với mục tiêu lan tỏa niềm yêu thích đọc sách, hình thành phong trào, thói quen đọc sách tới mọi tầng lớp nhân dân.

Đọc sách số không chỉ gọn nhẹ, tiện lợi mà còn giúp người đọc tiết kiệm kha khá chi phí.

Để bắt kịp xu thế, hình thức tổ chức cũng được thay đổi như giới thiệu sách trực tuyến, xây dựng các video clip khuyến khích sử dụng hiệu ứng, kỹ xảo hiện đại thu hút người xem. Bên cạnh đó, việc phát triển hiệu quả mô hình thư viện số tại trường đại học cũng như nhiều đơn vị khác đã góp phần rất lớn vào việc thúc đẩy văn hóa đọc cho các bạn trẻ học sinh, sinh viên.

Tại Diễn đàn Xuất bản Số 2025 (DPS 2025) với chủ đề "Tương lai ngành xuất bản trong kỷ nguyên số", Tiến sỹ Nguyễn Minh Hồng, Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam, nhận định: “Đối mặt với cơ hội và thách thức chưa từng có, ngành xuất bản phải coi sách số là lối mở quan trọng để thúc đẩy văn hóa đọc. Quan trọng hơn cả là không chỉ nói về chuyển đổi số mà thực sự hành động để chuyển đổi”.

Ở góc độ doanh nghiệp tiên phong, ông Nguyễn Cảnh Bình, Chủ tịch Alpha Books cho rằng trong quá khứ, xuất bản là in sách. Ngày nay, đó là một hành trình cá nhân hóa, tương tác, liên tục cập nhật thông tin, thông qua các định dạng số như ebooks (sách điện tử), flashcards (thẻ mang thông tin), microlearning (phương pháp học tập bằng cách chia nhỏ nhóm kiến thức)…

Ông Bình nhấn mạnh rằng xuất bản số không chỉ giúp cắt giảm chi phí, rút ngắn chuỗi trung gian mà còn tạo điều kiện để mọi người tiếp cận tri thức dễ dàng hơn. Nhiều chuyên gia đồng thuận rằng xuất bản sách số đang là “mỏ vàng” của thế giới, với doanh thu toàn cầu lên tới 120 tỷ USD/năm.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, “mỏ vàng” ấy vẫn chưa được khai thác hiệu quả do vướng mắc về công nghệ, tư duy bảo thủ và đặc biệt là nạn xâm phạm bản quyền chưa được kiểm soát.

Ứng dụng ebook bản quyền cho máy đọc sách đầu tiên tại Việt Nam do Akishop và Alphabooks hợp tác phát triển.

Trước khó khăn này, các chuyên gia cho rằng có thể ứng dụng công nghệ để ngăn chặn hành vi vi phạm, tương tự như Facebook, YouTube đã dùng công nghệ để chặn các nội dung vi phạm bản quyền ngay khi người dùng vừa đăng tải.

Ông Nguyễn Thế Hùng, Giám đốc Công ty Điện tử Aki, cho rằng độc giả không phải là những người không tôn trọng bản quyền, mà đơn giản là họ không có nơi để mua sách có bản quyền một cách chính thống trên không gian trực tuyến.

“Thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ sang nền kinh tế nội dung, nhưng một số nhà xuất bản còn chần chừ trong việc xuất bản sách số. Nếu không nhanh chóng đổi mới tư duy, cởi mở hơn trong xuất bản số, ngành xuất bản Việt Nam sẽ bị tụt lại phía sau, bỏ lỡ cơ hội tiếp cận thế hệ độc giả trẻ,” ông Hùng khẳng định.

Tuệ Mỹ