Xuất khẩu rau, quả sang Trung Quốc: Chọn chất lượng để đi đường dài

Kiểm soát vùng trồng, từ mẫu đất, mẫu nước đến trái cây thành phẩm là yêu cầu bắt buộc để nông sản có thể chinh phục được các thị trường khó tính (Ảnh: H. Sương)

Thách thức từ thị trường chủ lực

Trung Quốc vẫn là thị trường tiêu thụ rau quả lớn nhất của Việt Nam, chiếm tới 59,5% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả, theo số liệu mới nhất từ Cục Hải quan. Tuy nhiên, từ chỗ được xem là thị trường “dễ tính”, Trung Quốc ngày càng “khó tính” hơn, buộc nông sản Việt phải đáp ứng các tiêu chí về chất lượng nếu muốn đi đường dài.

Quý I/2025, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc chỉ đạt 512,2 triệu USD, giảm tới 31,3% so với cùng kỳ năm 2024, mức giảm sâu nhất kể từ đầu năm ngoái. Ông Nguyễn Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng, kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc giảm là nguyên nhân chính khiến toàn ngành bị “hụt hơi”, đẩy mục tiêu kim ngạch 7 tỷ USD trong năm nay vào thế khó.

Đáng nói là, sầu riêng - “át chủ bài” từng mang về 3,3 tỷ USD trong năm 2024 - lại là nhóm bị sụt giảm mạnh nhất. Theo ông Nguyên, những hy vọng mới như ớt hay chanh leo, dù vừa được mở cửa chính ngạch thông qua các nghị định thư ký kết giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường với phía Trung Quốc, vẫn chưa thể khỏa lấp khoảng trống lớn mà sầu riêng để lại.

“Ngay cả khi kim ngạch xuất khẩu ớt và chanh leo sang Trung Quốc tăng gấp đôi so với năm 2024, thì mỗi mặt hàng cũng chỉ tăng thêm 100 - 200 triệu USD/năm. Tương tự, chuối dù có tăng trưởng, cũng chỉ góp thêm vài trăm triệu USD mỗi năm. Những con số này đáng khích lệ, nhưng vẫn quá nhỏ so với mức sụt giảm hàng tỷ USD từ sầu riêng”, ông Nguyên phân tích.

Từ thực tế hoạt động, ông Phạm Quốc Liêm, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Nông nghiệp U&I (Unifarm) chia sẻ, hiện nay, Trung Quốc khắt khe không kém thị trường Mỹ, EU, Nhật Bản. Người tiêu dùng Trung Quốc không chỉ chọn sản phẩm ngon, sạch, mà còn yêu cầu minh bạch toàn diện chuỗi cung ứng. “Thị trường Trung Quốc sẽ còn mở rộng nhờ các nghị định thư và nỗ lực đàm phán song phương, nhưng chỉ những doanh nghiệp làm đúng chuẩn mực, bền bỉ với chất lượng mới đủ sức trụ lại lâu dài. Riêng với ngành chuối, Trung Quốc chiếm 70% thị phần xuất khẩu, nhưng yêu cầu kiểm tra, giám sát ngày càng chi tiết hơn”, ông Liêm nói.

Nâng chất lượng bền vững

Thị trường Trung Quốc ngày càng đòi hỏi khắt khe. Song nhìn một cách tích cực, điều đó cũng tạo động lực để các doanh nghiệp Việt làm ăn bài bản hơn. “Thị trường khó là cơ hội để những người làm thật bước lên”, ông Nguyễn Phong Phú, Giám đốc kỹ thuật Tập đoàn Vina T&T nhìn nhận.

Cuối tháng 5/2025, Trung Quốc cấp thêm 829 mã số vùng trồng và 131 mã số cơ sở đóng gói sầu riêng cho Việt Nam. Đây là một bước tiến lớn nhằm khôi phục niềm tin thị trường sau giai đoạn kiểm soát gắt gao.

Ngoài ra, Việt Nam cũng đang có lợi thế lớn từ các hiệp định thương mại như Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định khung về hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN - Trung Quốc cùng các nghị định thư đã ký kết với Trung Quốc. Dư địa tăng trưởng rất lớn, nhưng muốn đi đường dài, ngành rau quả phải “lột xác” từ gốc, tức là vùng trồng.

Tại Unifarm, từng mẫu đất, mẫu nước đều được kiểm tra trước khi gieo trồng. Nông dân được huấn luyện kỹ lưỡng và cam kết tuân thủ quy trình khép kín. “Chúng tôi không lo Trung Quốc nâng tiêu chuẩn, vì ngay từ đầu, doanh nghiệp đã sản xuất theo chuẩn cao nhất. Đã là thực phẩm, thì phải an toàn”, ông Liêm khẳng định.

Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng đủ nguồn lực để thực hiện điều này. Hệ thống sản xuất manh mún, thiếu liên kết vẫn là nút thắt khiến nhiều vùng trồng rơi vào tình trạng bị cảnh báo, trả hàng. “Đa số nông dân không rõ nên dùng loại thuốc nào, bón phân ra sao để đạt chuẩn…”, ông Liêm thẳng thắn nói.

Giải pháp, theo ông, là doanh nghiệp phải làm “đầu tàu” liên kết, huấn luyện và giám sát vùng trồng, đảm bảo sản phẩm sạch từ gốc đến ngọn. Nếu nông dân làm đúng quy trình, doanh nghiệp sẽ thu mua lâu dài; còn nếu vi phạm, thì dừng hoạt động liên kết ngay.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Phong Phú cho rằng, việc kiểm soát vùng trồng từ mẫu đất, mẫu nước đến trái cây thành phẩm là yêu cầu bắt buộc. Những lô hàng bị nhiễm cadimi hay tồn dư vàng O thời gian qua là hậu quả của việc dùng sai phân, thuốc, chứ không phải do “rào cản kỹ thuật” quá cao.

Tại Vina T&T, các nhà máy đều được vệ sinh hàng tuần, không dùng hóa chất thúc chín, sầu riêng được ủ tự nhiên 3 - 5 ngày. Với dừa, bưởi, nhãn…, doanh nghiệp cũng áp dụng nhật ký canh tác, đưa ra danh mục thuốc nên và không nên sử dụng. Doanh nghiệp kiên quyết không thu mua, nếu vùng trồng vi phạm.

Một đề xuất được nhiều doanh nghiệp đồng tình là sớm đầu tư các trung tâm kiểm nghiệm chất cấm và phân tích dư lượng theo chuẩn quốc tế, giúp sàng lọc rủi ro trước khi hàng xuất khẩu bị cảnh báo. Cùng với đó, cần đẩy mạnh xúc tiến vào các trung tâm tiêu thụ lớn như Quảng Châu, Thượng Hải, Bắc Kinh… nhằm nâng cao hình ảnh và chỗ đứng cho trái cây Việt Nam tại thị trường Trung Quốc.

Hoài Sương