Xuất thân của các 'bố già' châu Á

Cha con tỷ phú Lý Gia Thành trong một cuộc họp năm 2015. Ảnh: Financial Times.

Câu chuyện từ nghèo khổ trở nên giàu có trong một thế hệ có lẽ là ngoại lệ. Các nền kinh tế trong nước của Đông Nam Á còn lâu mới được chính phủ kiểm soát chặt chẽ để làm nên điều đó. Như Adrian Zecha, một trùm kinh doanh khách sạn sang trọng bậc nhất ở Trung Quốc - Hà Lan - Malaysia - Czech - Thái Lan - Đức - Indonesia và là người có vai vế trong xã hội, người hiểu biết rõ nhất về các đại gia đương đại, nói về con đường dẫn đến vương quốc của các bố già:

“Trong một thế hệ là rất khó khăn, vì nó không phải là một xã hội kinh tế mở. Bạn có thể làm được như vậy ở nước Mỹ. Mức độ thấp hơn ở Anh, mức độ thấp hơn nữa vẫn còn có thể thấy ở lục địa châu Âu. Nhưng ở đây thì không”.

Wang Gungwu, một nhà văn chuyên viết về người Trung Quốc ở hải ngoại thường trú tại Đại học Quốc Gia Singapore, đồng tình: “Tôi vẫn chưa thấy một doanh nhân nào khởi nghiệp với xuất thân là cu-li".

Mặc dù vậy, như một truyền thống lâu đời, các đại gia thường thần thoại hóa nguồn gốc xuất thân khiêm tốn và cuộc đấu tranh để thoát khỏi nanh vuốt của đói nghèo.

[...]

Tại Hong Kong, đại gia giàu nhất châu Á Lý Gia Thành, rất say sưa với danh tiếng mình là con trai của một giáo viên đến Hong Kong năm 1940 chẳng một xu dính túi.

Trang web chính thức của ông tại Cheung Kong Holdings tuyên bố: “Đặt lên vai trách nhiệm chăm lo sinh kế của cả gia đình, ông Lý buộc phải nghỉ học khi 15 tuổi và tìm được công việc trong một công ty kinh doanh nhựa, nơi ông phải lao động 16 giờ một ngày. Đến năm 1950, với tinh thần làm việc hết mình, sự thận trọng và quyết tâm theo đuổi thành công ông xây dựng nên công ty riêng của mình, đó là công ty Cheung Kong Industries”.

Trong thực tế, Lý đã được đi học một vài năm và sau đó bắt đầu làm việc cho một người chú giàu có (gia đình từng sở hữu công ty Chung Nam Watch Co. ở Hong Kong). Sau đó, ông trở thành một phần của nhóm những người dẫn đầu các đại gia quan trọng, nhờ kết hôn với con gái ông chủ.

Người vợ quá cố của Lý, Amy Chong Yuet-ming, là em họ ông - con gái của người chú giàu có. Doanh nghiệp mà Lý làm việc trong thực tế thuộc về bố vợ ông; và những gì Lý làm là tổ chức các hoạt động. Theo một bạn tình trong thời gian dài của Lý, mẹ vợ của ông cũng hỗ trợ ông về mặt tài chính.

Kết hôn với con gái của ông chủ không phải là không phổ biến trong quá trình phát triển của các bố già. Một ví dụ nổi tiếng của Singapore là trùm tài phiệt Lý Quang Tiền, năm 1920 đã kết hôn với con gái của Trần Gia Canh và trở nên thành đạt bảy năm sau đó, với tư cách là thủ quỹ trong doanh nghiệp của bố vợ trước khi tách ra thành lập doanh nghiệp của riêng mình.

Trịnh Dụ Đồng, người sáng lập công ty vận tải biển Orient Overseas Line và là thân sinh của thống đốc đầu tiên của Hong Kong sau khi trao trả thuộc địa, Đổng Kiến Hoa, có được gia sản nhờ cuộc hôn nhân với gia đình họ Khâu danh tiếng ở Thượng Hải.

Trong thế hệ hiện tại, Trịnh Dụ Đổng của tập đoàn New World cũng do hôn nhân mà có được công ty kinh doanh đồ trang sức Chow Taifook có mặt ở khắp Hong Kong.

Đối với người sẽ trở thành bố già, khi không thể dựa vào sự giàu có của bố đẻ để khởi nghiệp kinh doanh thì sự giàu có của gia đình vợ là một nguồn lực quan trọng.

Không nên ngạc nhiên về điều này, vì đó chính là tính ưu việt về mặt xã hội của các xã hội ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, thật tò mò khi muốn biết các đại gia bị ràng buộc như thế nào với câu chuyện huyền thoại từ nghèo khổ trở nên giàu có.

Ngài David Lý, tỷ phú đứng đầu Ngân hàng Đông Á tại Hong Kong luôn bị một nhà quan sát tinh khôn đẳng cấp quốc tế bám theo. Người này quả quyết rằng nhiều đại gia đã tự thêu dệt nên chuyện đó. Ông ta đưa ra dẫn chứng như đại gia điện ảnh và truyền hình là Ngài Run Run Shaw, Lý Triệu Cơ của Henderson Land và Henry Hoắc. Nhưng Run Run Shaw và anh em của mình là con trai của một đại gia ngành dệt ở Thượng Hải.

Lý Triệu Cơ xuất thân từ một gia đình kinh doanh ngân hàng và buôn bán vàng bạc giàu có ở quận Shuntak tỉnh Quảng Đông; và Henry Hoắc - mặc dù xuất thân từ giai cấp công nhân chính cống - đã làm nên sự khác biệt nhờ một học bổng của chính phủ Anh và được vào học tại một trường dành cho tầng lớp tinh hoa.

Nếu không có Marcos và Suharto khuấy mọi thứ lên, các bố già châu Á sẽ không phải là sản phẩm của tính lưu động xã hội rất lớn.

Tuy nhiên, có ý niệm rằng đó là một phần thiết yếu trong việc tự nhận thức của các đại gia. Điều đó rất quan trọng đối với ý thức tự hào cá nhân của họ, và đó cũng là điều quan trọng để duy trì những cơ cấu chính trị độc tài và các thị trường không tự do khu vực, thường hạn chế cơ hội của nhiều doanh nhân tài năng khác.

Joe Studwell/NXB Thế giới & Alpha Books