Xung kích phòng chống thiên tai: Cần tổ chức mô hình '4 tại chỗ' linh hoạt hơn

Linh hoạt phòng chống thiên tai. (Nguồn ảnh: TTXVN)

Trước xu thế thiên tai ngày càng phức tạp, khó lường, tiềm ẩn nguy cơ gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản, nhiều ý kiến cho rằng các địa phương cần thiết lập lực lượng xung kích phòng, chống thiên tai cũng như tổ chức lại mô hình “4 tại chỗ” linh hoạt hơn theo hướng: Kết hợp giữa các đội ứng cứu chuyên nghiệp và lực lượng tại chỗ; phân bổ hợp lý các điểm cơ động.

Đây cũng là giải pháp cấp thiết bởi từ ngày 1/7/2025, hệ thống chính quyền địa phương chuyển từ ba cấp sang hai cấp. Điều này đặt cấp xã vào vị trí tuyến đầu, chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác phòng chống thiên tai.

Củng cố lực lượng xung kích cấp xã

Theo Trung tướng Lê Phúc Nguyên - Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, khi các xã được sáp nhập, quy mô diện tích và dân số tăng lên, nhiệm vụ phòng, chống thiên tai cũng nặng nề hơn. Nhiều công việc vốn thuộc cấp huyện nay chuyển về xã, đòi hỏi lực lượng xung kích phải được coi trọng đặc biệt.

Trong bối cảnh thiên tai ngày càng phức tạp, theo ông Nguyên, nếu không tổ chức, huấn luyện và trang bị đầy đủ, lực lượng xung kích cấp xã sẽ không thể bảo đảm nhiệm vụ. Đây là lực lượng nòng cốt, chịu trách nhiệm nhận lệnh từ cấp trên, truyền tin cho người dân, ứng phó theo các kịch bản đã được chuẩn bị và diễn tập nhiều lần.

“Vì vậy, lực lượng xung kích ở cấp xã cần được rà soát, củng cố tổ chức thường xuyên; được tập huấn kỹ năng, trang bị phương tiện; và có chế độ, chính sách rõ ràng để duy trì tinh thần sẵn sàng,” ông Nguyên nhấn mạnh.

Nêu thực tế, ông Nguyên cho hay nhiều năm qua, chế độ đãi ngộ cho lực lượng xung kích còn hạn chế, chưa đủ để khuyến khích lực lượng làm nhiệm vụ lâu dài.

Vì vậy, ông Nguyên đề xuất Chính phủ cần ban hành hướng dẫn, quy định cụ thể về tổ chức lực lượng xung kích cấp xã, đặc biệt ở các vùng thiên tai trọng điểm. Cùng với đó, các địa phương cũng nên có chính sách đãi ngộ phù hợp để bảo đảm sự gắn bó và tinh thần sẵn sàng của các thành viên.

Trong đó, theo ông Nguyên, trưởng thôn, trưởng bản giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong triển khai biện pháp ứng phó, sơ tán dân khi có thiên tai.

“Thành công hay thất bại trong phòng, chống thiên tai ở mô hình chính quyền 2 cấp phụ thuộc lớn vào việc tổ chức tốt lực lượng xung kích cấp xã. Đây là nhiệm vụ quan trọng để bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân trước thiên tai ngày càng khốc liệt, nên cần phải được đặc biệt quan tâm,” Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai nói.

Có chung quan điểm, ông Nguyễn Văn Hiếu - Chi cục Thủy lợi tỉnh Ninh Bình, cũng nêu lên thực tế, lực lượng thanh niên xung kích và lực lượng tại các xã vẫn gặp hạn chế về khả năng cơ động khi đối phó nhiều tình huống khẩn cấp.

Dẫn ví dụ từ cơn bão số 7 năm 2005 (cơn bão nhiệt đới đã gây ra thiệt hại nặng nề tại các tỉnh ven biển Bắc Bộ), ông Hiếu cho hay thời điểm xảy ra bão, sức người không thể tiếp cận được một số vị trí xung yếu. Trong khi mô hình “4 tại chỗ” có thể linh hoạt hơn nếu được tổ chức lại.

Trung tướng Lê Phúc Nguyên - Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ cộng đồng phòng tránh thiên tai.

“Thay vì chỉ dựa vào vật tư thủ công đặt ngay trên tuyến đê, có thể điều động nguồn vật tư dự trữ ở các điểm khác, cùng với phương tiện cơ giới từ khoảng cách 5 km, sẽ đến nhanh hơn và hiệu quả hơn. Nếu kết hợp giữa các đội ứng cứu chuyên nghiệp và lực lượng tại chỗ đồng thời phân bổ hợp lý các điểm cơ động, sẽ mở ra hướng mới cho việc huy động vật tư và nhân lực khi xảy ra sự cố,” ông Hiếu nói.

Địa phương quyết và chịu trách nhiệm

Chia sẻ kinh nghiệm từ địa phương, ông Đinh Thành Nam - Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Gia Phong (tỉnh Ninh Bình), cho biết từ sau ngày 1/7/2025, sau khi vận hành bộ máy chính quyền 2 cấp, chính quyền xã Gia Phong đã chủ động triển khai các biện pháp phòng, chống thiên tai theo hướng dẫn của cấp trên, không trông chờ, ỷ lại.

Về ưu điểm, ông Nam nhấn mạnh lãnh đạo và cán bộ xã nêu cao tinh thần trách nhiệm, chủ động trong điều hành ứng phó, nhất là khi thực hiện Nghị định 200/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định một số điều của Luật Phòng thủ dân sự; kiện toàn Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự cấp xã.

Tuy nhiên, ông Nam cũng thẳng thắn nêu thực tế vẫn còn hạn chế, một số cán bộ, công chức mới tiếp cận công tác phòng, chống thiên tai nên thiếu kinh nghiệm chuyên môn; nguồn lực tài chính, phương tiện và trang thiết bị còn thiếu; hệ thống quan trắc, dự báo thời tiết chưa đáp ứng yêu cầu.

Do đó, lãnh đạo xã Gia Phong kiến nghị cần quy định rõ ràng hơn việc phân cấp, phân quyền và phân công trách nhiệm giữa các cấp chính quyền. Trung ương và tỉnh cần bố trí cán bộ kỹ thuật có trình độ cao để hướng dẫn, hỗ trợ địa phương; đầu tư nâng cấp hệ thống quan trắc, dự báo khí tượng thủy văn; chuẩn bị đầy đủ vật tư, thiết bị để sẵn sàng ứng phó khi thiên tai xảy ra.

“Việc triển khai hiệu quả các nội dung của Nghị định số 200/2025/NĐ-CP, kết hợp với sự chủ động của địa phương và sự hỗ trợ kịp thời từ cấp trên sẽ là yếu tố then chốt, giúp Gia Phong nâng cao khả năng chống chịu trước các tình huống thiên tai ngày càng cực đoan, bất thường,” ông Nam nhấn mạnh.

Giải đáp vấn đề trên, ông Nguyễn Hữu Thành - Phó Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương (Bộ Nội vụ), cho biết để thực hiện phân cấp, phân quyền hiệu quả, Chính phủ và các bộ, ngành đã rà soát, hướng dẫn điều chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật. Đến nay, Chính phủ đã ban hành 31 nghị định về phân cấp, phân quyền trong đó có các nghị định quan trọng của ngành nông nghiệp và môi trường.

Theo ông Thành, trong công tác phòng, chống thiên tai, cấp tỉnh giữ vai trò điều phối, giám sát, kết hợp phòng ngừa và ứng phó thiên tai. Lấy cấp xã làm trung tâm triển khai các nhiệm vụ từ cấp tỉnh đồng thời áp dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, điều hành, thông tin và tuyên truyền.

Luật số 72/2025/QH15 Tổ chức chính quyền địa phương cũng chỉ rõ cấp tỉnh tập trung vào chiến lược quản lý vĩ mô, liên vùng; cấp xã tập trung có nhiệm vụ thực hiện chính sách, cung cấp dịch vụ công thiết yếu cho người dân.

“Không còn những băn khoăn về thẩm quyền nhiệm vụ, hiện trên 90% nhiệm vụ đã được thực hiện triệt để ở cấp xã,” ông Thành chia sẻ và đánh giá một số tỉnh đã giao cho đơn vị hành chính cấp xã giải quyết công việc liên xã, đạt hiệu quả khá tốt.

Ông Thành cũng nhấn mạnh nguyên tắc chung là “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm.”

Ngoài ra, ủy ban nhân dân cấp tỉnh có quyền đề xuất với Chính phủ về việc phân quyền cho cấp xã nếu đủ năng lực thực hiện. Chủ tịch ủy ban nhân dân có thể ủy quyền cho các đơn vị hành chính khác và được phép quyết định trong tình huống khẩn cấp về phòng chống thiên tai./.

(Vietnam+)