Phía sau chủ đề cấm vũ khí hạt nhân trong không gian

Mô phỏng hệ thống vũ khí năng lượng trên không gian. Ảnh: Bộ Quốc phòng Mỹ

Nga sẽ nghiên cứu kỹ và đưa ra quan điểm

Những ngày qua, vấn đề liên quan tới một nghị quyết của HĐBA về việc cấm vũ khí hạt nhân trong không gian có nhiều diễn biến đáng quan tâm.

Truyền thông quốc tế cho biết, thông tin chi tiết về dự thảo nghị quyết của HĐBA chưa được công bố. Tuy nhiên, dự thảo nghị quyết chung Mỹ - Nhật Bản được cho là kêu gọi các quốc gia cam kết không phát triển vũ khí hạt nhân hoặc bất kỳ loại vũ khí hủy diệt hàng loạt nào khác được thiết kế để đưa vào quỹ đạo. Đồng thời tái khẳng định kỳ vọng rằng, các quốc gia tuân thủ đầy đủ Hiệp ước ngoài không gian (Hiệp ước cấm vũ khí hủy diệt hàng loạt trong không gian vũ trụ) có hiệu lực từ tháng 10/1967.

Về phía Mỹ, ngày 4/4 vừa qua, người phát ngôn Hội đồng An ninh quốc gia Nhà Trắng John Kirby cho biết, Mỹ đang dành nhiều kỳ vọng đối với Nga liên quan tới đề xuất này.

Dẫn lại lời Tổng thống Nga Vladimir Putin, ông Kirby cho biết, Nga không có ý định triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Vì vậy, không có lý do gì để Nga không ủng hộ và Mỹ mong muốn Nga bỏ phiếu ủng hộ nghị quyết này.

Về phía Nga, ngày 5/4, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết, các vấn đề an ninh chiến lược là một trong số ít lĩnh vực có tiềm năng đối thoại giữa Nga và Mỹ. Theo đó, lĩnh vực đối thoại tiềm năng chính giữa Mỹ và Nga là các vấn đề liên quan đến an ninh chiến lược, trong đó có vấn đề không gian. Về nghị quyết của HĐBA, ông Peskov khẳng định, Nga sẽ nghiên cứu kỹ lưỡng tài liệu về nội dung này, từ đó sẽ hình thành quan điểm của mình.

Trước đó, trong một cuộc họp tại Điện Kremlin vào tháng 2, Tổng thống Putin nhấn mạnh, lập trường của Nga là rõ ràng và minh bạch. Nga đã nhiều lần đề nghị tăng cường hợp tác chung trong khu vực, nhưng phương Tây vẫn chưa có động thái liên quan tới chủ đề này.

Theo Tổng thống Putin, Mỹ và phương Tây đang tiến hành song song 2 việc, vừa kêu gọi đánh bại Nga về mặt chiến lược, vừa muốn tiến hành đối thoại về ổn định chiến lược. Tổng thống Putin nhấn mạnh, cách tiếp cận theo hướng này sẽ không có tác dụng.

Cũng trong cuộc họp này, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Nga Sergei Shoigu cho hay, Nga chưa triển khai bất kỳ vũ khí hạt nhân nào trong không gian hoặc bất kỳ thành phần nào của chúng để sử dụng chống lại vệ tinh hoặc tạo ra các khu vực mà vệ tinh không thể hoạt động hiệu quả.

Đồng thời, ông Shoigu cáo buộc Mỹ đang dựng lên mối đe dọa không gian từ Nga nhằm gây áp lực liên quan tới các diễn biến phức tạp của tình hình an ninh ở châu Âu.

Ẩn sau mong muốn của Mỹ

Bình luận về đề xuất của Mỹ, vào tháng trước, Phó Đại sứ Nga tại Liên hợp quốc Dmitry Polyansky cáo buộc Mỹ tiếp tục thực hiện cách thức tuyên truyền thông qua một dự thảo nghị quyết của Liên hợp quốc. Vì vậy, đề xuất mang tính chính trị hóa này xa rời thực tế.

Trong dư luận Mỹ cũng xôn xao nhiều quan điểm về đề xuất của Mỹ và Nhật Bản, nổi bật trong đó là những bình luận của ông Earl Rasmussen, một chuyên gia độc lập kỳ cựu trong lĩnh vực quân sự và đối ngoại, đồng thời là Trung tá quân đội Mỹ nghỉ hưu sau 20 năm phục vụ trong quân ngũ.

Ông Rasmussen bày tỏ, đề xuất này của Mỹ là điều rất thú vị và gây ra sự tò mò lớn. Mỹ là quốc gia đã đơn phương gia hạn hoặc rút khỏi nhiều hiệp ước hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Trên thực tế, một hiệp ước liên quan đến việc triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian đã tồn tại.

Chuyên gia Rasmussen cũng bày tỏ hoài nghi về mục đích ẩn sau của mỗi hiệp ước kiểm soát vũ khí. Cụ thể là, mỗi hiệp ước kiểu này chỉ hướng tới mục đích đơn thuần là kiểm soát hay còn hướng tới sự phát triển của vũ khí.

Ông Rasmussen dẫn ví dụ, Mỹ đã rút khỏi Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo năm 1972. Tuy nhiên, thực tế là Mỹ đã phát triển các hệ thống phòng thủ tên lửa trong thời gian này và sau khi rút khỏi hiệp ước thì tiến hành triển khai chúng. Ông Rasmussen cũng lưu ý rằng, hiện tại không có gì cấm các quốc gia phát triển các loại vũ khí mạnh mẽ trong không gian vũ trụ.

Thời gian qua, Mỹ cáo buộc Nga quân sự hóa không gian, từ đó làm “bàn đạp” cho việc tăng cường năng lực chiến tranh không gian của mình. Năm 2019, Mỹ thành lập lực lượng không gian, thực hiện các bước để biến vũ trụ thành một không gian chiến đấu mới. Tháng 12/2023, Trung tướng Thủy quân lục chiến Matthew Glavy nhấn mạnh, Mỹ phải giành được lĩnh vực không gian vũ trụ để chiến thắng trong các cuộc chiến.

Giới chuyên gia quân sự quốc tế nhìn nhận, bộ máy quân sự Mỹ phụ thuộc rất nhiều vào vệ tinh nên chính quyền Mỹ rất lo ngại về các loại vũ khí uy hiếp hệ thống vệ tinh của mình.

Đây cũng được xem là nguyên nhân ẩn khuất lý giải cho sự sốt sắng của Mỹ liên quan tới đề xuất trình lên HĐBA. Theo lẽ tất yếu, dự thảo nghị quyết được trình lên HĐBA hàm chứa nội dung mang lại lợi ích cho Mỹ và các đồng minh của mình. Nếu nghị quyết thiếu sự trung thực và không thúc đẩy lợi ích cho tất cả các bên, dễ thấy, Nga và Trung Quốc sẽ từ chối bỏ phiếu ủng hộ.

Giới chuyên gia chỉ ra rằng, năm 2008, Nga và Trung Quốc đã đưa ra Hiệp ước ngăn chặn chạy đua vũ trang ngoài vũ trụ (PAROS) - một dự thảo thỏa thuận kiểm soát vũ khí toàn diện nhằm cấm triển khai vũ khí, hệ thống chống vệ tinh và công nghệ tiên tiến khác được sử dụng cho mục đích quân sự trong không gian. Nga và Trung Quốc đã nhiều lần giới thiệu PAROS trong các cuộc đàm phán với Mỹ và các đồng minh của Mỹ nhưng đều bị bác bỏ.

Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết: “Chúng tôi luôn kiên quyết phản đối việc triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên tuân thủ tất cả các thỏa thuận tồn tại trong lĩnh vực này”.

Thanh Trúc