12 đại dự án và món nợ 63.000 tỷ đồng

Nhà máy Bột giấy Phương Nam.

Tiến độ xử lý rất chậm

Có thể nói, trước khi kỳ họp Quốc hội mới được bắt đầu vào tuần tới vấn đề 12 đại dự án thua lỗ của ngành Công thương lại dậy sóng dư luận. Nhiều bộ, ngành cũng như giới chuyên gia đã phải lên tiếng.

12 dự án chậm tiến độ, kém hiệu quả bao gồm 4 dự án sản xuất phân bón, 3 dự án sản xuất nhiên liệu sinh học, 2 dự án sản suất thép, 1 dự án sản xuất xơ sợi polyester, 1 dự án sản xuất bột giấy và 1 doanh nghiệp công nghiệp tàu thủy.

Cụ thể gồm: Dự án nhà máy sản xuất đạm Ninh Bình, Dự án cải tạo, mở rộng nhà máy sản xuất đạm Hà Bắc, Dự án nhà máy sản xuất phân bón DAP số 1 - Hải Phòng Dự án nhà máy sản xuất phân bón DAP số 2 - Lào Cai, Dự án nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Quảng Ngãi, Dự án nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Phú Thọ, Dự án nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học Bình Phước, Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 nhà máy gang thép Thái Nguyên, Dự án khai thác và tuyển quặng sắt mỏ Quý Xa và Dự án nhà máy gang thép Lào Cai (Dự án Nhà máy thép Việt Trung), Dự án nhà máy sản xuất xơ sợi polyester Đình Vũ, Dự án nhà máy bột giấy Phương Nam, Công ty TNHH một thành viên công nghiệp tàu thủy Dung Quất (Công ty DQS).

12 dự án này với tổng mức đầu tư ban đầu 43.673,63 tỷ đồng, sau được phê duyệt điều chỉnh 63.610,96 tỷ đồng (tăng 45,65%). Trong đó: Vốn chủ sở hữu 14.350,04 tỷ đồng (chiếm 22,56%), vốn vay 47.451,24 tỷ đồng (chiếm 74,6%), còn lại 2,84% từ các nguồn khác. Trong tổng số vốn vay, vay các ngân hàng trong nước 41.801,24 tỷ đồng, vay nước ngoài có bảo lãnh của Chính phủ 6.617,24 tỷ đồng.

Tại báo cáo mới nhất của Chính phủ gửi đến Quốc hội, bức tranh thua lỗ, nợ nần của 12 dự án còn đáng buồn. Cụ thể vốn chủ sở hữu âm 7.264,61 tỷ đồng, tổng tài sản 59.152,88 tỷ đồng, tổng nợ phải trả 63.308,82 tỷ đồng, lỗ lũy kế 26.360,88 tỷ đồng.

Để xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả ngành Công thương, Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Ban Chỉ đạo phê duyệt “Đề án xử lý các tồn tại, yếu kém của một số dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả ngành công thương” (Đề án 1468) kèm với đó là “Kế hoạch hành động”. Đề án cũng đã đưa ra 2 mục tiêu sớm giải quyết dứt điểm các tồn tại, vướng mắc để chấm dứt tình trạng thua lỗ, khắc phục tối đa thiệt hại cho nhà nước; Xác định rõ trách nhiệm, xử lý nghiêm minh đối với các tổ chức, cá nhân liên quan.

Ngày 5/6/2020 vừa qua, Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình đã có kết luận (tại Thông báo số 80/TB-VPCP ngày 18/6/2020) chỉ đạo Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp phân loại chính xác các dự án theo từng nhóm để xác định phương án xử lý phù hợp và chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan rà soát phương án xử lý từng dự án cụ thể; đồng thời giao các Bộ, cơ quan, các Tập đoàn, Tổng công ty thực hiện nghiêm túc, khẩn trương các giải pháp xử lý cụ thể từng dự án

Và kết quả là gì? Số lượng các dự án xử lý được còn khiêm tốn (theo báo cáo của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, chỉ có dự án Nhà máy sản xuất phân bón DAP 1 Hải Phòng đủ điều kiện xem xét đưa ra khỏi danh sách 12 dự án).

Thông tin tổng hợp được cho biết, trong số 12 dự án, doanh nghiệp quãng thời gian năm 2018 - 2019 có 2 dự án, doanh nghiệp có lãi nhưng vẫn phát sinh lỗ lũy kế (DAP-1 Hải Phòng, Thép Việt Trung), tuy nhiên đến hết quý I/2020, 2 dự án, doanh nghiệp này có kết quả kinh doanh lỗ; 4 dự án từng bước khắc phục khó khăn, giảm lỗ (Đạm Hà Bắc, Đạm Ninh Bình, DAP-2 Lào Cai, Công nghiệp tàu thủy Dung Quất DQS); 1 dự án, doanh nghiệp dừng hoạt động nay đã vận hành trở lại (Xơ sợi Polyester Đình Vũ PVTex); 2 dự án đủ điều kiện vận hành trở lại nhưng chưa khởi động do điều kiện thị trường khó khăn (Nhiên liệu sinh học Quảng Ngãi và Bình Phước).

Khó khăn chồng chất khó khăn

Dù đã rất nỗ lực giải cứu các dự án, doanh nghiệp nhưng một số dự án lại lâm vào cảnh bỏ thì thương vương thì tội. Chẳng hạn với dự án nhà máy bột giấy Phương Nam, khó khăn chồng khó khăn

Theo báo cáo của Vinapaco tại Văn bản số 247/BC-GVN.HN ngày 31/10/2019, Ngân hàng PVcomBank đã khởi kiện Vinapaco, đề nghị Tòa án giải quyết buộc Vinapaco phải trả cho PVcomBank tổng số tiền là 592,3 tỷ đồng (theo các hợp đồng tín dụng giữa TRACODI - chủ đầu tư của Dự án Nhà máy Bột giấy Phương Nam trước đây - và Tổng Công ty Tài chính cổ phần Dầu khí Việt Nam chi nhánh Vũng Tàu (PVFC-VT).

Vinapaco hiện đang rất khó khăn về tài chính, không đảm bảo chi trả các khoản nợ gốc và lãi nêu trên cho PvcomBank; vụ kiện của Ngân hàng TMCP Đại chúng Việt Nam (PVcomBank) liên quan khoản vay của Vinapaco có thể dẫn đến việc không thể tiến hành bán đấu giá tài sản cố định và hàng tồn kho của Dự án theo chỉ đạo của Chính phủ.

Nhà máy giấy Phương Nam cũng đã khiến cho Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính rất đau đầu với việc cổ phần hóa. Cụ thể Nhà máy Bột giấy Phương Nam (Tổng công ty Giấy Việt Nam) đã đấu giá 3-4 lần nhưng không có nhà đầu tư mua.

Nhà máy thép Thái Nguyên.

Trong khi đó thống kê tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam, ngân hàng đã thực hiện cho vay vốn tín dụng đầu tư 7 dự án/khoản vay của 6 chủ đầu tư. Đến ngày 31/12/2019, có 6 dự án còn dư nợ tại ngân hàng này bao gồm: Dự án sản xuất phân bón DAP số 2 Lào Cai; Dự án cải tạo, mở rộng nhà máy phân đạm Hà Bắc; Dự án nhà máy sản xuất đạm Ninh Bình; Dự án Mở rộng sản xuất giai đoạn 2 Nhà máy gang thép Thái Nguyên; 2 dự án/khoản vay của Nhà máy Công nghiệp tàu thủy Dung Quất.

Ngân hàng Phát triển Việt Nam đã giải ngân số vốn14.665 tỷ đồng và 2.598.778 USD nhưng đến nay tổng dư nợ gốc vẫn còn 9.773 tỷ đồng (trong đó, nợ quá hạn: 4.349 tỷ đồng) và 1.094.082 USD;Tổng dư nợ lãi: 4.457 tỷ đồng (lãi đến hạn trả chưa trả: 4.349 tỷ đồng).

Chuyên gia hiến kế

Để tìm lối thoát cho 12 dự án thua lỗ ngành Công thương, nhiều quan điểm cho rằng đã đến lúc cần mạnh dạn để thị trường thực hiện vai trò định đoạt. Theo PGS.TS Phạm Thế Anh - Kinh tế trưởng của Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), nếu không mạnh dạn chấp nhận các giải pháp mang tính thị trường thì sẽ rất khó xử lý triệt để, thậm chí nếu càng quanh quẩn với các nguồn lực của nhà nước thì có nguy cơ thiệt hại thêm.

Một số ý kiến khác cũng cho rằng, nguyên tắc xử lý hiệu quả nhất các dự án thua lỗ là niêm yết trên thị trường và để thị trường định giá. Đương nhiên, sẽ rất khó có thể đạt điểm dung hòa ở mức giá kỳ vọng của người bán là phía nhà nước thường đặt kỳ vọng ở mức cao và người mua là doanh nghiệp tư nhân ở mức chấp nhận được.

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Đình Cung từng cho rằng, nếu xử lý 12 đại dự án thua lỗ theo đúng nguyên lý thị trường, chấp nhận chịu đau, chấp nhận trả giá cho sai lầm của quá trình đầu tư trước thì vẫn xử lý được. Chẳng hạn với những dự án không thể cứu chữa cho phá sản. Hoặc bán cho các nhà đầu tư tư nhân. Những dự án, doanh nghiệp có cơ hội phục hồi, nên giao cho một tổ chuyên trách gồm những người ở trong bộ máy nhà nước nhưng làm kinh doanh, hiểu biết về kinh doanh vào đánh giá, đưa ra phương án mục tiêu và điều kiện để vực dậy.

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Ban Chỉ đạo, các Bộ, ngành, doanh nghiệp, các ngân hàng đề cao trách nhiệm, tiếp tục nỗ lực, tích cực, quyết liệt hơn nữa để đẩy nhanh tiến độ xử lý 12 dự án, phấn đấu hoàn thành xử lý trong năm 2020, nếu phải chậm hơn, không kéo dài quá nửa đầu năm 2021 trên nguyên tắc đề cao tự chủ của doanh nghiệp, xử lý theo nguyên tắc, cơ chế thị trường, nhà nước không cấp thêm vốn vào dự án, quan tâm toàn diện, bảo đảm lợi ích cao nhất của Nhà nước, quyền lợi của người lao động.

Hồ Hương